۱۰۶- نفرین مظلوم چه آثاری در مورد ظالم و خانواده اش خواهد داشت؟!
سؤال: آیا انسانی که مورد ظلم قرار گرفته است، نفرینش شامل انسان ظالم و فرزندانش می شود؟!
پاسخ: نفرین کسی که مورد ظلم واقع شده در شخص ظالم سریعاً و شدیداً اثر می کند و انسان باید از ظلم به یک انسان به شدت پرهیز کند. موضوع خودداری از ظلم به انسان ها در معارف اخلاقی دینی جایگاه رفیعی دارد. در احادیث اخلاق دینی از ظلم به انسان ها و حتی حیوانات شدیداً نهی شده است. و به طور مکرّر به انسان ها در مورد نفرین مظلوم علیه ظالم و اثر سریع این نفرین هشدار داده شده است.
از رسول اکرم (ص) نقل شده است که فرمود:
«اتَّقُوا دَعْوَةَ الْمَظْلُومِ وَإِنْ كَانَ كَافِرًا فَإِنَّهُ لَيْسَ دُونَهَا حِجَابٌ»۱ یعنی بترسید از نفرین مظلوم اگر چه کافر باشد، چون حجابی در برابر آن نیست. یعنی هیچ عاملی مانع استجابت دعای مظلوم علیه ظالم نخواهد بود.
در احادیث اخلاقی موارد زیادی وجود دارد مبنی بر این که انسان ها موظّف هستند جلو ظلم ظالم را بگیرند، یعنی نه تنها نباید به کسی ظلم کنند، بلکه باید در مقابل ظلم انسان ها به یکدیگر بی تفاوت نباشند. از رسول اکرم (ص) نقل شده است که فرمود:
«إن الناس إذا رأوا الظالم فلم يأخذوا على يديه أوشك أن يعمهم الله بعقاب منه»۲ یعنی انسان ها وقتی ظالم را ببینند و جلو او را نگیرند، مورد انتظار است که خداوند همه آن ها را با هم مجازات کند. یعنی کسی که می توانسته جلو ظلم را بگیرد و این کار را نکرد. و باز از وجود مبارک رسول خدا (ص) نقل شده که فرمود:
«مَنْ أَخَذَ لِلْمَظْلومِ مِنَ الظّالِمِ كانَ مَعىَ فِى الْجَنَّةِ مصاحُباً»۳ یعنی هر کس حق مظلوم را از ظالم بگیرد در بهشت با من مصاحبت خواهد داشت.
امام امیرالمؤمنین علی (ع) ساعاتی قبل از شهادتش در ضمن وصیتی خطاب به دو فرزند گرامی خود امام حسن (ع) و امام حسین (ع) فرمود:
«كُونَا لِلظَّالِمِ خَصْماً وَ لِلْمَظْلُومِ عَوْناً»۴ یعنی دشمن ظالم و یاور ستمدیده باشید.
همچنین از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده است که فرمود:
«ألظُّلمُ یُزلُّ القَدَمَ وَ یَسلُبُ النِّعَمَ وَ یُهلِکُ الاُمَمَ»۵ یعنی ظلم قدم را می لغزاند و نعمت را سلب می کند و امت ها را نابود می کند.
اما این که آیا نفرین مظلوم شامل خانواده و فرزندان ظالم هم می شود یا نه، احتیاج به توضیحی دارد و آن این که: خداوند به طور مسلم کسی را به جهت گناه شخص دیگری مجازات نمی کند. او منزّه است از این ظلم و از هر ظلم دیگری. و خود او فرمود:
«أَلَّا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَىٰ» (النجم / ۳۸) یعنی حمل کننده ای بار گناه دیگری را حمل نخواهد کرد.
حتی غیر از خداوند عادل، حتی اگر یک انسان هم شخصی را به جهت گناهی که دیگری انجام داده مجازات کند، کار او در نزد عقلا و انسان های متدیّن، کاری قبیح تلقّی خواهد شد. پس طبعاً خداوند فرزندی را به گناه پدر و مادرش مجازات نمی کند.
اما تذکّر یک موضوع بسیار مهم علمی و عقیدتی در این جا لازم است و آن این که در زندگی اجتماعی آثار اعمال انسان ها گاهی به زندگی دیگران نیز سرایت می کند، اعم از اعمال خوب و بد، توضیح این که وقتی در یک جامعه افرادی اعمال خلافی را مرتکب می شوند، این خلاف کاری در جامعه شیوع پیدا می کند و عامل نابسامانی ها و قانون شکنی ها می شود، در آن صورت تمامی افراد آن جامعه از ناحیه شیوع خلاف کاری ها دچار خسران می شوند. به عنوان مثال: اگر در یک جامعه حاکم یا هیئت حاکمه و یا عده ای از طرفداران آن ها جنگی را ایجاد کنند و با یک جامعه وارد جنگ بشوند، در آن صورت آثار و نتایج آن جنگ شامل همه افراد آن جامعه خواهد شد، اگر چه عده ای از افراد آن جامعه جنگ طلب، هیچ تمایلی به جنگ نداشته باشند! وقتی در اثر انفجار یک بمب که اثنای جنگ به کار گرفته شده منطقه آسیب ببیند، این آسیب شامل بی گناهان و مخالفان جنگ هم خواهد شد. یا وقتی سرپرست یک خانواده مثلاً در حال رانندگی اصول عقلی و قانونی رانندگی را رعایت نکند و در نتیجه تصادفی به وجود بیاید، و این تصادف شدید باشد، طبعاً تمامی افراد خانواده که در آن ماشین هستند آسیب خواهند دید یا احتمالاً کشته خواهند شد و این وضعیت گاهی اجتناب ناپذیر است.
در این نوع حادثه و امثال آن البته به بعضی از افراد بی گناه ظلم می شود، اما خداوند هم به این ظلم راضی نیست و این نوع حوادث هم از اراده مستقیم خداوند به وجود نیامده و خداوند مسبّبین گناهکار این نوع حوادث را از ناحیه ظلمی که به دیگران کرده اند حتی به اعضاء خانواده خود، مجازات خواهد کرد.
البته این نوع ظلم ها را که شامل بی گناهان می شود خداوند عالم به نحوی جبران خواهد کرد. اما خود او راضی به این نوع ظلم ها و خسران ها نیست. ولی از ناحیه همزیستی بین انسان ها این آثار شامل بی گناهان می شود.
این جهات از بحث، شامل کسانی می شود که هیچ دخالتی در ارتکاب گناهان افراد خلاف کار ندارند، اما اگر کسانی در مقابل خلاف کاری عده ای در یک جامعه، بی تفاوت باشند و هیچ نوع عکس العملی از خود نشان ندهند، در صورتی که قدرت ابراز مخالفت دارند، آن ها هم با ظالمان در ظلمی که واقع می شود، شریک هستند و گناهکار محسوب می شوند.
به طور کلی در زندگی اجتماعی آثار بعضی از اعمال به تمام افراد آن جامعه یا گروهی از آن ها سرایت خواهد کرد، و این پدیده اجتناب ناپذیر است. خداوند در تذکّر و هشداری به انسان ها می فرماید:
«وَﭐتَّقُواْ فِتْنَةً لَّا تُصِيبَنَّ ﭐلَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنکُمْ خَاصَّةً» (الانفال / ۲۵) یعنی بترسید از فتنه ای که فقط به ظالمان اصابت نمی کند. یعنی شامل همه افراد جامعه می شود، نه فقط ظالمان.
الیاس کلانتری
۹۴/۵/۱۲
پاورقی ها:
۱-نهج الفصاحه، ح ۴۸
۲-همان / ح ۸۳۳
۳-بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۳۵۹، ح ۷۴
۴-نهج البلاغه، نامه ۴۷
۵-غررالحکم، ح ۱۷۴۹