۱۳۰-آیا لازمه دمیده شدن روح خدا در انسان تشبیه خدا به مخلوقات است؟!

maxresdefaultسؤال: آیاتی در قرآن وجود دارد که شباهت خالق و مخلوق را نفی می کند، چگونه این نوع آیات با دمیده شدن روح خدا در انسان قابل جمع است؟!

پاسخ: در آیات قرآن شباهت خالق با تمامی مخلوقات نفی شده است و گفته شده است که هیچ چیز شبیه به خدا نیست خداوند با صراحت این موضوع را بیان کرده و فرموده است:

«لَيسَ كَمِثْلِهِ شَيءٌ» (الشوری / ۱۱) یعنی هیچ چیزی مانند او ]الله[ نیست. به طور کلی تشبیه خداوند به مخلوقات یکی از انواع شرک است.

امیرالمؤمنین علی (ع) در توصیف زمان جاهلیت و افکار و عقاید و اعمال آن ها می فرماید:

«وَ أَهْلُ الْأَرْضِ يَوْمَئِذٍ مِلَلٌ مُتَفَرِّقَةٌ وَ أَهْوَاءٌ مُنْتَشِرَةٌ وَ طَرَائِقُ مُتَشَتِّتَةٌ بَيْنَ مُشَبِّهٍ لِلَّهِ بِخَلْقِهِ»(۱) یعنی اهل زمین در آن روزگار ملت های متفرقه و خواسته های پراکنده و روش های مشتّت بودند، عده ای خدا را به مخلوقات تشبیه می کردند.

با توجه به این عبارت از خطبه شریف امیرالمؤمنین علی (ع) تشبیه خداوند به مخلوقاتش یکی از انواع شرک است. این تشبیه گاهی ندانسته در عقاید و سخنان عده ای از دینداران هم راه پیدا می کند.

ممنوعیت تشبیه خداوند به مخلوقات باید در جهت صفات و افعال هم در نظر گرفته شود، یعنی صفات خداوند و افعال او هم شبیه به صفات و افعال مخلوقات نیست. توضیح این که وقتی صفتی را به خداوند نسبت می دهیم باید در نظر داشته باشیم که آن صفت در خداوند و در مخلوقات عیناً به یک معنی نمی باشد. این جا ۲ موضوع وجود دارد، یکی صفتی که به خداوند نسبت داده می شود. دیگری صفتی که به مخلوقی مثل انسان نسبت داده می شود. و آن دو تفاوت های زیادی با یکدیگر دارند. مثلاً موضوع مهربانی در خداوند، وقتی رحمت و رأفت را به ذات مقدس او نسبت می دهیم عیناً مثل مهربانی در انسان ها نیست، البته منظور این نیست که مهربانی خداوند خیلی بیشتر از انسان ها است مثل این که گفته شود مهربانی او به اندازه یک دریا است و مهربانی یک انسان به اندازه یک قطره! اما موضوع باز هم متفاوت با این است. یعنی نوع مهربانی خداوند با نوع مهربانی انسان متفاوت است نه فقط مقدار و کمیّت آن!

مثلاً وقتی آینه ای را به طرف خورشید بگیرند و نور خورشید در آینه منعکس شود، نور منعکس شده در آینه از جنس نور خورشید نیست! یعنی نباید گفت نوری که در خورشید وجود دارد، چند هزار برابر نور منعکس شده در آینه می باشد؟! این دو نور مثل هم نیستند و تفاوت آن ها فقط در مقدار و کمیّت نیست بلکه تفاوت آن ها ذاتی است.

همچنین است وقتی فعلی را به خداوند نسبت می دهیم باز هم باید به تفاوت موضوع انتساب فعل به خداوند و انتساب فعل به مخلوقات و انسان ها توجه کنیم. یعنی خداوند فاعلی مثل فاعل های ظاهری نیست. گاهی خداوند فعلی را که بنده ای انجام داده است به خودش نسبت می دهد و گاهی همان فعل را به خود بنده نسبت می دهد.

228-آیا خشونت در اخلاق دینی جایگاهی دارد؟!
بخوانید

یکی از نکات بسیار مهم در تفاوت بین صفات و افعال خداوند این است که بین صفات خداوند تضادی وجود ندارد مثلاً صفت رحیمیّت و رئوفیّت در او با صفت قهاریّت و جباریّت تضادی با یکدیگر ندارند. یعنی خداوند عالم در حالی که بنده ای را به جهت اعمال خلاف او مجازات می کند در عین حال نسبت به او رحیم و رئوف است. و گاهی مهربانی خداوند موجب مجازات بنده می شود. مثل این که خداوند برای جلوگیری از فساد روحی بیشتر بنده با مجازاتی او را از ادامه خلافکاری باز می دارد. یا انسان ظالمی را به جهت جلوگیری از ظلم او نسبت به دیگر بنده ها مجازات می کند یعنی او را از ظلم بیشتر باز می دارد.

بعد از توضیح اجمالی این موضوع و این که تشبیه خداوند به مخلوقات در هر جهتی باشد ممنوع است. حال به پاسخ بخش دیگر سؤال شما می پردازیم و آن این که نسبت دادن روح مورد نظر به خداوند معنای خاصی دارد یعنی وقتی خداوند می فرماید: «نفخت فیه من روحی» معنای آیه این نیست که خداوند از روح ذات مقدس خود در انسان دمیده است ما در سؤال ۱۲۵ تحت عنوان: «منظور از روح خدا که در آدم دمیده شد چیست؟!» توضیح لازم را در معنی «روح خدا» بیان کردیم و خلاصه آن این است که انتساب روحی که در انسان دمیده شده به خداوند معنای خاصی دارد، آن جا گفتیم مراد از این آیه و آیات دیگر در این زمینه آن نیست که خداوند از روح خود بخشی را جدا کرده و در وجود انسان دمیده است، بلکه این انتساب معنای خاصی دارد، بلکه به تعبیر مرحوم علامه طباطبائی (ره) این که خداوند روح را در این آیه «من روحی» به خودش اضافه کرد، به منظور تکریم و تشریف است.(۲)

و آن جا گفته شد که در تفسیر عیاشی از محمد بن مسلم نقل شده است که گفت: از امام باقر (ع) معنی آیه «و نفخت فیه من روحی» سؤال کردم فرمود: آن روحی است که خداوند آن را آفرید و از آن در آدم (ع) دمید.

پس نسبت دادن آن روح به انسان معنای خاصی غیر از معنای متعارف دارد. جهت روشن شدن بیشتر این موضوع توصیه می کنیم به پاسخ سؤال ۱۲۵ در بخش پرسش و پاسخ در این سایت مراجعه بفرمائید.

الیاس کلانتری

۹۴/۷/۲۹

پاورقی ها:

۱-نهج البلاغه، خطبه اول

۲-المیزان، تفسیر آیه ۲۹ سوره حجر

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن