کلام ایام – ۷۲، یادی از شکوه ماه رمضان
یادی از شکوه ماه رمضان
بخش سوم
اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ
خدایا بر اهل قبور سرور برسان
اللَّهُمَّ أَغْنِ كُلَّ فَقِيرٍ
خدایا همه فقرا را بی نیاز کن
اللَّهُمَّ أَشْبِعْ كُلَّ جَائِعٍ
خدایا همه گرسنه ها را سیر گردان
اللَّهُمَّ اكْسُ كُلَّ عُرْيَانٍ
خدیا هر نیازمند بی لباس را بپوشان
اللَّهُمَّ اقْضِ دَيْنَ كُلِّ مَدِينٍ
خدایا بدهی هر بدهکاری را ادا بفرما
اللَّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ كُلِّ مَكْرُوبٍ
خدایا اندوه هر اندوهگینی را برطرف بفرما
اللَّهُمَّ رُدَّ كُلَّ غَرِيبٍ
خدایا هر غریبی را به وطنش برگردان
اللَّهُمَّ فُكَّ كُلَّ أَسِيرٍ
خدایا هر اسیری را آزاد بگردان
اللَّهُمَّ أَصْلِحْ كُلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِينَ
خدایا هر امر فاسدی را در زندگی مسلمین اصلاح فرما
اللَّهُمَّ اشْفِ كُلَّ مَرِيضٍ
خدایا هر مریضی را شفا بده
اللَّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنَا بِغِنَاكَ
خدایا با غنای خود از فقر ما جلوگیری کن
اللَّهُمَّ غَيِّرْ سُوءَ حَالِنَا بِحُسْنِ حَالِكَ
خدایا بدحالی ما را با حسن حال خودت تغییر ده
اللَّهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّيْنَ وَ أَغْنِنَا مِنَ الْفَقْرِ إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
خدایا قرض ما را ادا کن و فقر ما را برطرف کن، همانا تو بر هر کاری توانا هستی.
این دعا از وجود مبارک رسول اکرم ( صلّی الله علیه و اله و سلّم ) نقل شده و آن حضرت به خواندن این دعا بعد از نماز های واجب در ماه رمضان توصیه فرموده است.
به چند نکته در توضیح و تفسیر این دعای پر برکت اشاره ای می کنیم:
۱- در سرتاسر این دعای نورانی نوع دوستی و خیرخواهی برای انسان ها موج می زند. و آن مشتمل بر آموزش های اخلاقی با شکوهی است. در این دعا به انسان ها آموزش داده شده که علاوه بر اینکه برای تأمین نیازهای زندگی خود تلاش می کند، لازم است به فکر آسایش و رفاه همنوعان خود و رفع گرفتاری های آنها هم باشند.
۲- وظیفه اخلاقی یک مؤمن با کمک به یک و یا چند انسان نیازمند از بستگان و آشنایان و همسایگان تمام نمی شود و او لازم است به فکر کمک به انسان های زیادی باشد و درد و رنج همه نیازمندان را مورد توجه قرار دهد، و طبعاً این کار از عهده یک یا چند انسان بر نمی آید، یعنی یک انسان قادر به تأمین نیاز های همه نیازمندان نمی باشد و در این کار احتیاج به دارایی و قدرت بی پایانی وجود دارد و دارایی و قدرت بی پایان هم فقط در اختیار خداوند است. لذا او با این دعا از پروردگارش تقاضا می کند که نیازهای زندگی همه انسان های نیازمند را تأمین کند .
۳- طبعاً توجه به انواع نیاز های انسان ها که در این دعا ذکر شده است و درخواست از پروردگار عالمیان برای تأمین آنها، یک نوع توجه به نیازهای آن ها را در خود شخص دعا کننده هم ایجاد می کند و غفلت او را نسبت به نیازمندان برطرف می کند. همچنین این نوع تأثیر در کسانی هم که دعای او را می شنوند ایجاد می شود. و مجموعاً موضوع نیازمندان و نیازهای مختلف آن ها بر زبان ها جاری می شود و در دل ها نفوذ می کند.
۴- اجزای این دعا عمدتاً مربوط به نیازهای زندگی جاری و دنیوی انسان ها است، اما در عین حال در اولین قطعه آن، وضعیت و موقعیت کسانی که از دنیا رفته اند مورد توجه قرار گرفته و توجه انسان ها به نیازهای آنها جلب شده است. و او موظف شده برای آنها دعا کند و از پروردگارش بخواهد که سروری بر آنها برساند.
سرور برای اهل قبور به طور اجمال ذکر شده و تفصیلی در مورد آن در دعا نیامده و نوع آن بیان نشده است . می شود گفت سرور مورد نظر امکان دارد از ناحیه غفران پروردگار و ایجاد آسایش در آنها و اعطای نعمت های مورد نیاز آنها و یا همه آنها باشد و همچنین امکان دارد مراد جهاتی از رحمت و عنایات پروردگار باشد که خارج از حوزه ادراک عادی انسان ها در دنیا می باشد.
۵- مراد از قبر در این دعا و موارد فراوانی از احادیث وجود مبارک معصومین (علیهم السلام) و در بعضی از آیات قرآن، آن گودال خاکی نیست که بدن انسان را در آن قرار می دهند. و این بدن بعد از مدتی می پوسد و به خاک تبدیل می شود! اگرچه به این گودال هم در عرف قرآن و احادیث «قبر» گفته شده است؛ بلکه مراد از قبر عمدتاً فضای زندگی انسان در عالم برزخ است. که انسان بعد از رحلت از دنیا تا روز قیامت در آن فضا زندگی می کند، یا زندگی از نوع بهشتی یا جهنمی. بطوریکه از وجود مبارک رسول اکرم ( صلّی الله علیه و آله و سلّم ) نقل شده است که فرمود:
«الْقَبْرَ اِمّا رَوْضَهٌ مِنْ رِیاضِ الْجَنَّهِ ، اَوْ حُفْرَهٌ مِنْ حُفَرِ النّیرانِ» یعنی قبر یا باغی از باغ های بهشت است یا گودالی از گودال های جهنم.
یعنی اینکه هم به گودال خاکی که بدن انسان را در آن قرار می دهند، قبر گفته شده و هم به فضای زندگی انسان در برزخ و هر وقت این کلمه در آیه ای از قرآن و یا در روایتی بکار رفته بود، باید به کمک قرائن موجود در کلام مراد از آن را پیدا کرد.
بطور قطع مراد از آن در این دعای مورد بحث محل زندگی انسان در عالم برزخ است و وارد کردن سرور برای اهل قبور در آن فضا معنای معقول خواهد داشت.
۶- این دعا صرف نظر از اینکه چه تأثیری در وضعیت اهل قبور در عالم برزخ دارد، تأثیر اخلاقی عمیقی هم می تواند در روح دعا کننده ایجاد کند. و او در هر روز ماه رمضان پنج بار یا بیشتر متذکر این موضوع شود که بعد از مدتی به عالم برزخ منتقل خواهد شد، یعنی زندگی دنیوی او به پایان خواهد رسید و احتمال دارد این حادثه در همان روز و شب و یا همان ساعت واقع شود. پس باید او خود را برای آن سفر عظیم آماده کند.
قابل توجه است که انسان ها در عین حال که می دانند حادثه مرگ هر ساعت و هر روزی امکان وقوع دارد و پیر و جوان و مریض و سالم هم نمی شناسد اما به هر علتی انسان ها نسبت به آن حادثه عظیم در نوعی غفلت بسر می برند و غالباً نمی خواهند به آن حادثه فکر کنند در نتیجه غفلتاً در معرض آن حادثه قرار می گیرند، در حالیکه خود را برای آن آماده نکرده اند. در این صورت دچار خسران عظیمی می شوند. خواندن این دعا و توجه به این موضوع در آن بطور مکرر و روزی پنج بار طبعاً این غفلت را می تواند برطرف کند و توجه دعا کننده و یا شنونده دعا را به آن حادثه عظیم معطوف کند.
۷- موضوع مذکور در شماره قبلی یعنی تأثیرگذاری مطالب دعا در روح دعا کننده و شنونده و تکرار آن، در مورد بقیه اجزای دعا و موضوعات آنها هم صدق می کند. یعنی وقتی انسان روزی پنج بار برای فقرا و مریض ها و اسیرها و بدهکاران و دیگران دعا می کند در عمل تحت تأثیر این مشکلات انسان ها هم قرار می گیرد و میل به کمک به نیازمندان در وجودش فعال می شود. و اگر خودش این نوع گرفتاری ها را ندارد، این توجه امکان دارد منتهی به شکر نعمت ها در او بشود.
۸- – در انتهای این دعای نورانی گفته شده:
«اللَّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنَا بِغِنَاكَ اللَّهُمَّ غَيِّرْ سُوءَ حَالِنَا بِحُسْنِ حَالِكَ» یعنی انسان بطور مطلق و در همه جهات زندگی نیازمند به عنایات پروردگار عالمیان می باشد یعنی فقیر بسوی او است. همچنانکه در قرآن مجید آمده:
«يا أَيهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِي الْحَمِيدُ»(فاطر/۱۵) یعنی ای انسان ها شما نیازمندان بسوی خدا هستید و خدا فقط غنی ] بی نیاز [ ستوده است.
فقر مورد نظر در این آیه و به احتمال قریب به یقین در قطعه فوق الذکر از دعای مورد بحث، فقر مطلق است نه فقط فقر به معنای متعارف یعنی فقر مالی! یعنی انسان ها هر آن هم در اصل حیات خود و استمرار آن به خداوند نیازمند هستند و هم در همه خواص بدنی و روحی خود و آن به آن اصل حیات و خواص آنرا از خداوند دریافت می کنند و هر آن ارتباط وجود آن ها از اراده خداوند قطع شود، حیات آن ها هم قطع خواهد شد. یعنی اینکه انسان آن به آن قدرت بینائی و قدرت شنوائی و قدرت ادراکی خود و امثال آن ها را آن به آن از خداوند دریافت می کند و این قدرت ها به او واگذار نشده است و بطور کلی وجود انسان چنین استعدادی را ندارد که این قدرت ها به آن واگذار شود.
فرصت مناسب برای جهت علمی و فلسفی این بحث در این مقاله وجود ندارد و مجال دیگری در این زمینه مورد نیاز است اما جهت اخلاقی آن لازم است مورد توجه بیشتر قرار بگیرد و آن اینکه انسان دارای فقر ذاتی و همه جانبه بسوی الله است. و الله دارای غنای بی انتها و انسان می تواند از ناحیه نوع ارتباطش به خداوند فقرش را برطرف کند و از دارایی بی انتها و قدرت بی انتهای پروردگارش در سطح برتری بهره مند شود و برای این بهره برداری حدّ معینی وجود ندارد جز محدودیت از ناحیه ظرفیت روحی بنده.
همچنین هر نوع بد حالی و گرفتاری بنده با اتصال به رحمت و قدرت و کمالات بی انتهای پروردگار قابل تبدیل به وضعیت مطلوب است. و مانع و بازدارنده ای در این جهت وجود ندارد، جز وضعیت و موقعیت انسان و آن هم قابل تغییر است.
در این دعای شریف نکات اخلاقی و علمی فراوانی وجود دارد که قابل بحث و بررسی و بهره برداری است. اما بجهت رعایت اختصار به ذکر این چند نکته اکتفا می کنیم و به خواست خداوند در فرصت های دیگری به ذکر و توضیح بعضی از آنها خواهیم پرداخت.
الیاس کلانتری
۹۵/۵/۳