۲۵۴-حفظ قرآن از کدام سوره ها لازم است شروع شود؟!

سؤال:ای کاش برنامه حفظ قرآن از جزء یک شروع می شد!

پاسخ:

کلیات

*زمان شروع برنامه های حفظ قرآن در کشور ما.

*برنامه کامل حفظ قرآن در «نشریه بشارت» و وبسایت «حکمت طریف».

*آیا شروع به حفظ قرآن از جزء اول به نتایج مطلوب می رسد؟!

*تصویب و برقراری درسی جهت حفظ قرآن در برنامه دروس رشته الهیات و معارف اسلامی.

*حکمت آموزش معارف قرآن و حفظ آیات، متناسب با ترتیب نزول.

*تذکری مستدل به استادان و مربیان برنامه های حفظ قرآن.

*تذکری برای برگزار کنندگان مسابقات حفظ قرآن.

*موضوع حفظ قرآن کار بسیار دقیقی است و لازم است با راهنمائی کسانی انجام بگیرد که حداقل خود این راه را طی کرده اند.

*علت اینکه عده ای از علاقه مندان به حفظ قرآن بعد از مدتی از این کار شکوهمند و لذتبخش منصرف می شوند.

*آموزش های معارف دین آسمانی از کجا باید شروع شود؟!

* * * * * * * * * *

ابتداءً از اینکه جواب درخواست شما با تأخیر انجام می گیرد عذرخواهی ما را بپذیرید.

اما در پاسخ سؤال و درخواست شما به عرض می رسانیم برنامه حفظ قرآن حدود ۴۰ سال پیش اولین بار در کشور ما بصورت کلاسی توسط خود من (نویسنده مقاله) در تهران شروع شد و بعداً این نوع کلاس ها در یکی از مراکز تربیت معلم و بعداً در دانشکده های الهیات و معارف اسلامی استمرار یافت و مدتی بعد بعنوان یکی از دروس گرایش علوم قرآن و حدیث در رشته الهیات تصویب شد.

منبع درسی اعلام شده برای این درس و سر فصل های آن هم کتاب خود من یعنی «اهمیت و روش حفظ قرآن» تعیین شده بود. بعداً یک دوره برنامه حفظ قرآن در نشریه شریف «بشارت» چاپ و منتشر شد. مجموعاً بصورت ۳۶ مقاله و در طول مدت حدود ۳ سال و بعداً جلساتی برای بحث و گفتگو و مشاوره در مورد روش کار هم با استادان و مربیان این برنامه تشکیل شد و با مؤسساتی مثل «دارالتحفیظ» و «مهد قرآن» نوعی همکاری، گاهی در حدّ تشکیل کلاس ها و گاهی در حدّ مشاوره انجام گرفت. این مقالات در همین «وب سایت» در بخش حفظ قرآن منتشر شده است. در پنج مقاله اول تحت عنوان: «مقدمه ای بر روش حفظ قرآن» موقعیت حفظ قرآن و ارزش و فواید عظیم آن توضیح داده شده، و همچنین حکمت شروع به حفظ از سوره های کوچک قرآن تبیین شده است.

منظور از گفتن این تاریخچه آن است که شما تصوّر نکنید انتخاب سوره های معیّن برای شروع حفظ و بعداً ادامه آن بدون علم به موضوع و بدون بررسی و تحقیق و تجربه انجام گرفته است. البته چون در حال فعلی بیشتر مسابقات حفظ قرآن و یا روش این کار در کلاس های مختلف از جزء اول شروع می شود، طبعاً شما و سایر علاقه مندان به حفظ قرآن تمایل به شروع حفظ از همان جزو اول دارید! اما چند نکته در این زمینه لازم است مورد توجه قرار بگیرد.

۱-در تنظیم سوره های قرآن مجید بصورت یک کتاب که امروزه هم در دست مسلمین است، ترتیب نزول سوره ها در نظر گرفته نشده یعنی سوره های قرآن مطابق ترتیب نزول جمع آوری نشده است. بلکه عمدتاً سوره های بزرگ قرآن که بلحاظ ترتیب نزول بعد از هجرت و در مدینه و اواخر عمر مبارک پیامبر اکرم- صلّی الله علیه و آله و سلّم- نازل شده، در اول کتاب آسمانی قرار گرفته و سوره هائی که در اوائل دوره نبوت آن حضرت نازل شده بود به آخر آن منتقل شده است. طبعاً ترتیب نزول قرآن از طرف خداوند- جلّ جلاله- دارای حکمتی بوده است و لازم است ما پیروان کتاب خدا مطابق ترتیب نزول سوره ها با معارف دین توحیدی آشنا شویم- اگرچه ترتیب نزول سوره ها بطور تقریبی و نه قطعی و کامل به ما رسیده باشد- اما رعایت فرا گرفتن قرآن بصورت ترتیب نزول دارای حکمت ها و فواید عظیمی است که بحث در مورد آن احتیاج به فرصت مناسب خاصی دارد.

یعنی لازم است آموزش های دین آسمانی از عقاید شروع شود و بعد از آن به اخلاق دینی پرداخته شود و بعد از آن آموزش احکام تکلیفی مورد توجه کامل قرار بگیرد. البته این موضوع غیر از موضوع عمل به احکام تکلیفی است که ضرورت دارد از زمانی که یک نوجوان به سن تکلیف می رسد به آن ها یعنی احکام عبادی و تکلیفی ملتزم شود و به آن ها عمل کند.

۲-موضوع حفظ قرآن کار بسیار دقیقی است و لازم است با راهنمائی اهل فن و کسانیکه این راه را طی کرده اند و کسانیکه با فنون آموزش آشنا هستند، انجام گیرد تا نتایج مطلوب بطور کامل حاصل شود. طبعاً شروع حفظ از سوره های بزرگ قرآن که آیات آن سوره ها هم طولانی است با سختی هائی همراه خواهد بود. و شیرینی و سهولت این کارِ باشکوه از بین خواهد رفت و یا حداقل کمتر خواهد شد. این موضوع را من به بعضی از حفاظ و مربیّان و استادان این فن متذکر شده ام و گفته ام که توفیق عده ای از علاقه مندان به این کار به حفظ تمام قرآن با شروع از جزو اول نباید مبنای تصمیم گیری و تنظیم برنامه حفظ قرار بگیرد، چون آن عده دارای اراده قوی و همت بیشتر و استعداد متناسب با این کار بوده اند. اما ما می خواهیم برنامه حفظ قرآن عمومیّت پیدا کند و کسانیکه فرصت کمتری برای این کار دارند یا دارای حافظه قوی نیستند هم بتوانند به این خواسته و مطلوب گرانبها برسند! و حلاوت این کار یعنی حفظ قرآن برای همیشه در روح آن ها باقی بماند!

خود من تاکنون در کلاس ها و جلسات حفظ قرآن و در فرصت هائی که درباره آن صحبت کرده ام و حاضران را به این کار تشویق کرده ام با ده ها بلکه صدها نفر آشنا شده ام که حفظ قرآن را از جزو اول و سوره بقره شروع کرده اند و بعد از حفظ تعدادی از آیات یا تمام سوره بقره و یا بخشی از سوره های بعدی، از این کار خسته شده و آن را رها کرده اند و آن مقدار حفظ شده هم بعداً فراموش شده است! اما این کار زیان عظیمی دارد! یعنی حفظ قرآن دارای جلالت و شکوه عظیمی است و کاری است بسیار لذتبخش و با فواید بی پایان مستمر! و بسیار حزن انگیز و زیانبار خواهد بود که انسان وارد این فضای نورانی و باشکوه شود و در اثر بی اطلاعی از فنون آن، از آن فضا خارج شود و علاقه او به این کار و لذت آن از بین برود!!!

در توضیح این نکته ناچارم به تجربه شخصی خودم هم در این زمینه اشاره ای کنم و آن اینکه: خود من ابتداءً وقتی به حفظ قرآن شروع کردم به علت عدم آشنائی با این راه و نداشتن تجربه و اطلاعات لازم، از سوره بقره شروع کردم و حفظ سوره بقره شش ماه طول کشید و بعد از آن متوجه نواقص و مشکلات آن روش شدم و حفظ قرآن را از سوره های دیگر ادامه دادم و وقتی در این کار مهارتی پیدا کردم و علاقه و اشتیاقم بیشتر شد، به ادامه حفظ از سوره آل عمران پرداختم یعنی سوره بعد از بقره و آن سوره یعنی سوره آل عمران را در یک هفته تمام کردم. با توجه به اینکه حجم سوره آل عمران کمی بیشتر از نصف سوره بقره است، اگر من با روش قبلی این کار را ادامه می دادم، حفظ این سوره حدود سه ماه یا کمی بیشتر طول می کشید، در حالیکه فقط در عرض یک هفته به پایان رسید!

۳-اگر به هر حال عده ای از مربیان و استادان این کار اصرار دارند برنامه حفظ قرآن را در کلاس ها و جلسات خود از جزء اول و سوره بقره شروع کنند، بهتر است ابتداءً و جهت آغاز کار و پیدا شدن مهارت لازم در آن حداقل یک یا دو جزو از آخر قرآن و سوره های کوچک حفظ  کنند و بعد از حصول مهارت لازم برای این کار در متعلمین و نفوذ جاذبه آیاتی در روح آن ها، سراغ سوره های بزرگ اول قرآن بروند! و مجدّداً متذکر می شویم که وضعیت عده ای از علاقه مندان به این کار که حفظ قرآن را از سوره بقره شروع کرده و بعد آن را رها کرده اند، لازم است مورد توجه اساتید و مربیان عزیز قرار بگیرد و به خسارتی که شامل حال عده زیادی شده یعنی آن ها در اثر پرداختن به این روش علاقه و اشتیاق و استعداد خود را برای ادامه کار از دست داده اند، عنایت لازم مبذول شود!

حفظ قرآن  از جزء اول و از سوره بقره مثل آن است که عده ای کوه نورد مبتدی اول کار صعود به رفیع ترین قله ها را شروع کنند و بعد از آن جهت تمرین و یاد گرفتن این رشته ورزشی بروند سراغ تپه های کوتاه! و یا اینکه یک ورزشکار در رشته وزنه برداری در ابتدای کار شروع کند به بلند کردن وزنه های سنگین که کار قهرمانان این رشته است و بعد از آن در مقام تمرین و آموزش این رشته بروند سراغ وزنه های کوچک! و طبعاً این کار حکیمانه و ثمر بخش نخواهد بود.

۴-لازم است موضوع مسابقات حفظ قرآن با برگزار کننده های این مسابقات مورد بحث و گفتگو قرار بگیرد و به آن ها پیشنهاد شود که مسابقات حفظ یک جزء و دو جزء از سوره های آخر قرآن انتخاب شود. و به عمومیّت این کار باشکوه و سهولت آن توجه بیشتری معطوف شود.

قابل تذکر است که عده قابل توجهی از مفسّران قرآن، کتاب تفسیری یا دروس و مباحث تفسیر قرآن را از جزء آخر شروع می کنند و بعداً سراغ سوره های اول قرآن می روند! این کار فایده عظیمی دارد و آن اینکه آموزش معارف دینی مطابق اقتضاء علم خداوند تحقّق می یابد. یعنی بطوریکه متذکر شدیم نزول قرآن با ترتیب خاص طبعاً دارای حکمتی بوده است و لازم است موضوعات سوره هائی که در اوائل زمان بعثت رسول اکرم- صلّی الله علیه و آله و سلّم- نازل شده است، ابتداءً مورد توجه قرار بگیرد. و طبعاً حفظ آن سوره ها در اول کار منشأ آن فواید خواهد بود.

تذکر یک نکته هم ضروری است و آن اینکه صِرف حفظ آیات قرآن نباید هدف نهائی و پایان کار تلقّی شود! و اینکه حفظ در حقیقت همان «یاد گرفتن» است! یاد گرفتن به نحوی که همیشه در ذهن انسان بماند و جزو ذخائر علمی او قرار بگیرد! و ما قبلاً در مقالات نشریه بشارت توضیحات لازم را در این زمینه آوردیم. و اینجا اشاره ای می کنیم به اینکه در اثر حفظ آیاتی از قرآن، آن آیات در روح انسان نفوذ می کند و استقرار می یابد و جزو سرمایه های علمی و ایمانی او قرار می گیرد و برای زندگی اخروی ذخیره می شود، و در آن نوع زندگی قیمت و ارزش یک آیه که در روح انسان نفوذ کرده و انسان آن را به عالم دیگر برده است، بالاتر و بیشتر از حدّ تصوّر دنیوی انسان خواهد بود. پس حفظ آیات لازم است با توجهات و قرائت های مستمر همراه باشد و در حصول این منظور حفظ با برنامه و روش کارشناسانه نقش اساسی خواهد داشت.

امیدواریم شما و ما و همه علاقه مندان به حفظ قرآن کریم مشمول عنایات خاصّه پروردگار عالمیان قرار بگیریم و از ناحیه دعای شما این حقیر هم موفق به نگهداری این جواهرات قدسی عطا شده از عنایات او یعنی آیات قرآن مجید و عمل به محتوای آن ها شوم.

الیاس کلانتری

۱۳۹۷/۴/۲۶