کلام ایام- ۲۶۴، ماه رجب نهری سرشار از رحمت و برکات خدا

بخش دوم

کلیات

* ارتباط فضائل ماه رجب با موضوع روزه و آثار آن.

* اوامر و دستورات خدا را باید بصورت «تعبّدی» و صِرفاً بعنوان دستورات خدا انجام داد.

* فواید دانستن حکمت احکام خدا – جلّ جلاله – و رسول او (صلّی الله علیه و آله و سلّم)

* روزه چه بصورت فریضه و واجب و چه بطور مستحبی سبب نزول برکات عظیمی از طرف پروردگار عالمیان در زندگی انسان ها می شود.

* دعا و درخواست از پروردگار عالمیان نوعی «ذکرالله» است یعنی برقرار کردن ارتباط با خدا (جلّ جلاله)

* اصل دعا و «ذکرالله» از این طریق با صرف نظر از موضوع «استجابت» آن، عملی است با فواید و برکات عظیم.

* در اثر دعای حقیقی ظرفیت روحی بنده برای دریافت رحمت خدا بیشتر می شود.

* عدم استجابت دعا از ناحیه موقعیت و رفتارهای بنده است.

* استجابت دعا وعده خداست و خدا هرگز خُلف وعده نمی کند!

* چرا گاهی دعاهایمان مستجاب نمی شود؟

* وقتی خداوند نیازهای ما را می داند چه احتیاجی به دعا وجود دارد؟

* سفارش رهبران آسمانی- علیهم السلام- به اصل دعا و «دعای زیاد»

* کلامی از رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- درباره دعا

* دعا ابزار و وسیله ای است که انسان ها می توانند با استفاده از آن نیازهای خود را تأمین کنند

* مراد از اینکه گفته شده «دعا سِلاح مؤمن است» چیست؟

* دعا نور آسمان ها و زمین است!

* دعا کلید گنج های پروردگار عالمیان است!

* کلام امیرالمؤمنین- علیه السلام- درباره دعا و زمان استجابت آن.

* کلامی از امام صادق- علیه السلام- درباره دعا و آثار و برکات آن

* کلامی از امام رضا- علیه السلام- درباره دعا

* زمان و شرایط استجابت دعا در کلام امام صادق (علیه السلام)

* حالات مناسب انسان برای استجابت دعای او.

* زمان باز شدن درهای آسمان

* مراد از باز شدن درهای آسمان چیست؟

* کلامی از امیرالمؤمنین علی- علیه السلام- در سفارش به دعا در چهار زمان

* * * * * * * * *

در بخش قبلی در بیان جلالت و فضائل عظیم ماه رجب با ذکر چند حدیث در آن زمینه عملاً اشاره ای هم به فضیلت روزه گرفتن در ایام این ماه شد، چون روزه یکی از اعمال عبادی پرفضیلت در این ماه می باشد و وقتی از فضائل این ماه بحثی به میان می آید، عملاً آن بحث شامل فضیلت روزه در ایام آن هم می شود. ما بخواست خدا درباره عبادت باشکوه روزه بطور مستقل در مقالات دیگری وارد بحث خواهیم شد- ان شاء الله تعالی- و تأثیرات این عبادت عظیم را در روح انسان در جهات مختلف چه برای زندگی دنیوی و چه آماده شدن برای زندگی مطلوب اخروی و در فضای مقصد آفرینش توضیح خواهیم داد اما فعلاً اشاره ای می کنیم به یک موضوع کلی بسیار بااهمیت که درباره همه عبادات و احکام پروردگار عالمیان صدق می کند و می شود از توجه به آن به فواید عظیمی رسید و آن اینکه:

برترین و بالاترین و عظیم ترین آثار و نتایج و فواید یک عمل عبادی به موقعیت آن در کلام خدا- عزّوجلّ- و کلام و رفتار ذوات مقدسه رهبران آسمانی مربوط می شود.

یعنی: وقتی پروردگار عالمیان اصل یک عمل عبادی را در کلام خود بصورت یک امر و دستور به انجام آن ذکر کرده و یا از طریق وحی به پیامبر خود، بندگانش را به انجام آن مؤظف کرده است، این امر و دستور مستقیم در کلام خدا و بطور غیر مستقیم در کلام پیامبران و رهبران آسمانی متضمّن بالاترین مراتب فضیلت و ارزش در آن عمل و رفتار عبادی می باشد. و اینکه بنده حقیقی خدای رحمان  لازم است یک رفتار عبادی را صرفاً به جهت ارزش و اهمیت اصل آن در کلام خدا و بیان توضیحی آن، در کلام و سخن رهبران آسمانی بپذیرد و با اشتیاق به آن عمل کند و جهت توفیق برای آن عبادت پروردگارش را شکر کند. یعنی اصل یک دستور الهی و عمل به آن را بصورت «تعبّدی» قبول کند، حتی بدون توجه به آثار و فواید آن!

اما در عین حال توجه به آثار و فواید یک عبادت هم، جهت جدیّت بیشتر در انجام آن و لذت بردن بیشتر از توفیق عمل به دستورات مربوط به آن، و تقویت ایمان خود نسبت به معارف دینی و آموزش آن به دیگران، امری مطلوب و ثمربخش می باشد.

این موضوع کلی- بطوریکه به آن اشاره شد- درباره همه احکام پروردگار عالمیان و همه عبادات صدق می کند و طبعاً یکی از آن ها  هم، عمل باشکوه و پربرکت روزه است، که در طول یک سال در ماهی بنام «ماه رمضان» بصورت واجب و فریضه بجای آورده می شود و در ایام ماه های دیگر بالخصوص ماه رجب و ماه شعبان هم عبادتی مستحب محسوب می شود و سبب نزول برکات عظیمی از طرف پروردگار عالمیان در زندگی انسان ها می شود.

بعد از اشاره ای به فضائل ماه رجب در بخش قبلی از این سلسله مقالات و اشاره ای ضمنی به فضیلت روزه ایام این ماه، به بحث در حرمت خاص آن و مجموعاً جلالت ماه های حرام و ممنوعیّت جنگ در آن ها پرداختیم.

در این بخش می خواهیم وارد بحث درباره موضوع «دعا» و ارتباط با پروردگار عالمیان از این طریق و موضوع بسیار بااهمیت «ذکرالله» و توضیح و تفسیر بعضی از دعاهای مخصوص ماه رجب شویم.

دعا و ذکرالله

دعا و درخواست از پروردگار عالمیان- جلّ جلاله- نوعی «ذکرالله» یعنی برقرار کردن ارتباط با اوست. اصل دعا و ذکرالله از این طریق با صرف نظر از دریافت حاجات انسان و رفع نیازهای او، عملی بسیار پرفایده و پربرکت است، بطوریکه آثار و نتایج آن با هیچ معیار متداول و متعارف دنیوی قابل سنجش و ارزیابی نمی باشد. یعنی مجموعاً آثار این عمل، فوق حدّ ارزیابی با معیارهای متعارف دنیوی می باشد.

انسان در حال دعا به قدرت بی پایان و رحمت بی پایان و دارائی بی پایان خدا متصل  می شود و به میزانی که در اثر دعا و ذکر الله ظرفیت روحی  او وسعت پیدا کرده از صفات او ـ جلّ جلاله ـ می تواند بهرمند شود. نکته دیگر اینکه در اثر دعای  حقیقی ظرفیت روحی  انسان برای دریافت رحمت پروردگار عالمیان بیشتر می شود و یکی از اسباب اصلی استجابت  دعا  هم همین است!

ما قبلاً به مناسبت های مختلف درباره اصل «دعا» و ضرورت آن در زندگی و نحوه و چگونگی آن و اوصاف «دعای حقیقی» و شرایط استجابت آن و بطور کلی مطالب مربوط به دعا در مقالات متعددی وارد بحث شدیم و غالباً هم در آن مقالات روش اختصاری همیشگی را به کار بستیم و گاهی در انتهای مقالات بحث مفصل کامل در این زمینه  را به فرصت مناسبی موکول کردیم. طبعاً یکی از زمانهای مناسب بحث و گفتگو درباره  دعا ایام سه ماه رجب و شعبان و رمضان است و اینکه مناسبت ماه رمضان با طرح  این موضوع از زمانهای دیگر بیشتر است. امیدواریم الطاف  و عنایات پروردگار عالمیان توفیق ورود در این بحث را قبل از ماه مبارک  رمضان  امسال  عطا کند، و این وعده و آرزوی دیرینه با انتشار مقالاتی در همین «سایت» تحقق یابد.

اما در همین مقالات مربوط به فضائل ماه رجب قبل از شروع  موضوع  شرح و تفسیر دعاهای این ماه وارد بحثی در همین زمینه  دعا و موضوعات مربوط به آن می شویم. این بحث صورت خلاصه ای  خواهد داشت نسبت به مباحث  مقالات قبلی و ذکر قطعاتی از مقالات مربوط به ماه رجب سالهای قبل و مباحث مربوط به پاسخ  سؤالاتی درباره دعا^(۱) و همچنین خلاصه ای از اولین  مقالات موضوع کلی ذیل  می باشد:

«تفسیری از دعاهای معصومین علیهم السلام» و این عنوان یکی از موضوعات دسته بندی های سایت است

در آیاتی از قرآن مجید پرودگار عالمیان ـ جلّ جلاله ـ  انسانها را به دعا و درخواست از پرودگارشان  امر کرده است از جمله می فرماید:

«وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ» (غافر/۶۰) یعنی: و پرودگارتان فرمود: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم کسانی که در این آیه کریمه پروردگار عالمیان انسانها را دعوت به دعا کرده و وعده اجابت به دعاهای  آنها داده و در بخش دوم آیه، دعا را به عبادت تغییر داده و معنی این تغییر کلمه آن می شود که دعا هم نوعی عبادت  است و ترک عبادت  خدا از روی استکبار  عامل  سقوط در جهنم خواهد شد.

باز خدا می فرماید:

« وَاسْأَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُلِّ شَيءٍ عَلِيمًا » (النساء/۳۲) یعنی: و از فضل خدا درخواست کنید  همانا خدا به هر چیزی علیم است. در این آیه هم انسانها از طرف  خدا دعوت  به دعا و درخواست شده اند و اشاره ای شده است که خدا دارای  فضل است و اینکه  دوست دارد بندگان از فضل او درخواست کنند و بطور  ضمنی توهم زیانباری در آن دفع شده و آن اینکه : عده ای تصور می کنند دعا کردن به منزله اطلاع  دادن نیاز خود به خداست و چون او هم همه چیز  را می داند پس نیازی  به دعا کردن نیست!! یعنی چنین توهمی  که در ذهن عده ای به وجود می آید عمداً در آیه دفع شده  یعنی دعا کردن به منظور  اطلاع دادن نیاز شخص دعا کننده به پرودگار عالمیان نیست.

در جای مناسب توضیح داده خواهد شد که دعا ظرفیت  روحی بنده را برای دریافت رحمت خاص از طرف خدا وسعت  می دهد، یعنی تغییری در وضعیت بنده ایجاد می کند و در آن صورت دعای او مستجاب می شود، و رحمت خدا به فضای زندگی او جاری می شود!

در احادیث فراوانی از رهبران آسمانی انسانها سفارش به دعا شده اند آن هم دعای زیاد و آثار  و فواید و شرایط  استجابت و موانع استجابت دعا را هم بیان فرموده اند، که در بحث اصلی وعده داده شده برای بحث تفصیلی درباره دعا موارد لازم از آنها همراه با شرح  و توضیح  ذکر خواهد شد. اما دراین بخش  به ذکر چند مورد از احادیث آن بزرگواران با ترجمه و توضیح  مختصر اکتفاء می کنیم :

۱ـ در روایتی از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده است که رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود:

«اَلدُّعَاءُ سِلاَحُ اَلْمُؤْمِنِ وَ عَمُودُ اَلدِّينِ وَ نُورُ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ» ^(۲) یعنی : دعا سلاح مؤمن و ستون دین و نور آسمانها و زمین است.

اینکه رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ  می فرماید دعا سلاح مؤمن است چند احتمال درباره آن به ذهن می رسد یا اینکه مراد این است که انسان در اثر  دعا قدرتی برای دفاع  از خود در مقابل مشکلات  و گرفتاری  ها  پیدا می کند و هیچ  حادثه ای  نمی تواند او را از پای در آورد و بر زمین بکوبد و او می تواند با آن اسلحه  از حقوق  خود و دیگران دفاع کند. یا اینکه او با دعا می تواند در مقابل  شیطان که دشمن فعال او است و قسم خورده است که فرزندان آدم را خواهد فریفت و او تمام قدرت خود را جهت کشاندن بنده های خدا بطرف جهنم به کار می برد  و انسان در مقابل  دشمنی ها و فعالیت های شیطان احتیاج به اسلحه دارد و آن اسلحه  دعا است. چون دعا نوعی «ذکر الله» است و با ذکر الله آن دشمن بسیار خطرناک انسان از او فاصله  می گیرد و نمی تواند آسیبی و ضرری به انسان بزند. ممکن است مراد این باشد که انسان با دعا می تواند  خواسته ها و نیازهای خود را تأمین کند  و دعا ابزار و وسیله  او است، همچنانکه  اسلحه انسان ابزاری  است در اختیار او که به کمک آن، موانع رسیدن به خواسته ها و تأمین نیازها امکان پذیر می شود. در هر صورت در این روایت شریف دعا به سلاح تشبیه شده که عامل و سبب قدرت یافتن انسان در مسیر زندگی  خود و در مقابل با موانع آن راه است و همچنین در این روایت شریف از دعا ستون بنای دین تعبیر شده است. چون  دعا عین توحید پروردگار و عبادت او و عامل اصلی تقرب به او است. و تقرب به خدا ارکان اصلی دین خدا را تشکیل می دهد.

و اینکه فرمود: دعا نور آسمانها و زمین است باز عبارت شگفت انگیزی است  درباره دعا. در بعضی از احادیث ذکر شده است که اعمال عبادی انسان در روز قیامت و بطور کلی جهان آخرت به صورت نوری  در می آید که انسان در پرتو آن نور مسیر  خود را طی می کند و بطرف بهشت می رود.

۲ـ امیر المؤمنین علی ـ علیه السلام ـ در نامه ای که به فرزندش امام حسن مجتبی  ـ علیه السلام ـ نوشته دعا را بمنزله کلید گنج های پروردگار عالمیان معرفی کرده است و می فرماید:

«ثُمَّ جَعَلَ فِي يَدَيْكَ مَفَاتِيحَ خَزَائِنِهِ بِمَا أَذِنَ لَكَ فِيهِ مِنْ مَسْأَلَتِهِ. فَمَتَى شِئْتَ اسْتَفْتَحْتَ بِالدُّعَاءِ أَبْوَابَ نِعْمَتِهِ، وَ اسْتَمْطَرْتَ شَآبِيبَ رَحْمَتِهِ» ^(۳) یعنی : سپس خدا کلید گنجینه های خود را در اختیار  تو قرار داد، با اذنی که به تو داده در درخواست از او ، پس هر وقت خواستی می توانی با دعا  درهای نعمت او را به روی خود باز کنی  و رگباری از رحمتش را فرود آوری. توضیح این عبارت را از یک  مقاله منتشر شده قبلی عیناً نقل می کنیم:

«پس از نظر امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) دعا به منزله کلید درهای نعمت های پروردگار است و انسان می تواند با آن به گنجینه های بی پایان نعمت های او راه پیدا کند و هر میزان از آن گنج ها که خواست بدست آورد و می تواند سبب نزول رگبار فراوانی از رحمت خداوند بسوی خود و دیگران شود.

انسان ها نیازهای زیادی در فضای زندگی خود دارند از قبیل وسائل معاش و زندگی روزمره مثل غذا و لباس و مسکن و سلامت از امراض و امنیت و ازدواج و روابط مطلوب در زندگی با دیگران و فرزندان سالم و رشد یافته با اخلاق و رفتار مطلوب، و مسافرت و کسب علم و امثال آن ها.

همچنین عوامل متعددی می تواند آرامش روحی و امنیت خاطر انسان ها را در معرض آسیب ها قرار دهد. بطور کلی در زندگی انسان ها عوامل رنج دهنده و نگران کننده ای وجود دارد، مثل نگرانی از وضعیت جسمانی خود در سنین پیری، حوادث خطرناکی که منتهی به جراحت ها یا مرگ می شود، نگرانی از آینده افراد خانواده و فقر یا مریضی یا حوادث نامطلوب دیگر در زندگی آن ها، نگرانی از جنگ ها، آشوب ها، گرفتاری ها و نگرانی از تنها ماندن و بی اعتنائی دیگران قرار گرفتن، بالخصوص در سنین پیری و نگرانی از فوت افراد خانواده و بستگان و دوستان و نگرانی های زیاد دیگر.

سرانجام بالاتر و مهمتر از همه این ها، نگرانی از وضعیت خود در عالم بعد از دنیا و در فضای زندگی اخروی است و اینکه آیا او اهل نجات و اهل بهشت خواهد بود، یا اینکه همراه همه تبهکاران و افراد پلید و آدمکش و ظالم در جهنم سقوط خواهد کرد!!! حال اگر چه موقعیت زندگی انسان در عالم آخرت غالباً مورد غفلت ها و کم توجهی ها و حتی بی اعتنائی ها و بی توجهی ها قرار می گیرد، اما در هر صورت این موضوع در رأس مسائل مهم زندگی و با اهمیت تر از هر موضوع دیگری در زندگی قرار دارد.

حال اگر یک انسان با داشتن نیازهای زیاد و نگرانی ها و خوف ها از حوادث سنگین و خطرناک و آینده نامطمئن، به بعضی از امکانات زندگی و موقعیت های مطلوب دسترسی پیدا کند، لذتی و آرامشی اگر چه در محدوده معینی پیدا خواهد کرد بعنوان مثال: اگر او مال فراوانی بدست آورد از ناحیه شغل پر درآمد و یا امثال آن، بخشی از مشکلاتش برطرف خواهد شد، او می تواند با آن مال فراوان، خانه ای و وسیله نقلیه ای تهیه کند و مقداری ذخیره و پس انداز برای افراد خانواده فراهم کند و نیازهای مالی بعضی از بستگان و دوستان و همسایگان نیازمند خود را هم برطرف کند.

اما ثروت و مال فراوان نمی تواند نگرانی های او را از حوادث مصیبت بار مثل وقوع زلزله ها و جنگ ها و ابتلاء به بعضی بیماری ها و حوادث مرگبار در مورد خود و افراد خانواده و بستگان جلوگیری کند.

حال اگر انسان به قدرت و دارائی و رحمت بی پایان خداوند متصل شود به آرامش و اطمینان قلبی کامل می رسد. چون دارائی خداوند نامحدود است و ملک آسمان ها و زمین برای اوست، و کرم او هم نامحدود است و رحمت او هم همینطور و علم او هم به همه زندگی انسان ها و حال و آینده آن ها احاطه دارد، او به نیازهائی از انسان ها علم دارد که خود انسان ها از آن ها در غفلتی بسر می برند.

راه اتصال به دارائی و قدرت و علم و رحمت بی پایان خداوند هم «دعا» و درخواست از اوست و او دوست دارد که بندگانش از او درخواست کنند تا او نیازهای آن ها را تأمین کند و درخواست های آن ها را بپذیرد.^(۴)

۳ـ از وجود مبارک امام رضا ـ علیه السلام ـ نقل شده است که به اصحاب خود می فرمود: ^(۵)

«عَلَيْكُمْ بِسِلاَحِ اَلْأَنْبِيَاءِ فَقِيلَ وَ مَا سِلاَحُ اَلْأَنْبِيَاءِ قَالَ اَلدُّعَاءُ» یعنی بر شما باد به سلاح پیامبران  به آن حضرت  عرض شده  شلاح پیامبران چیست؟ فرمود دعا ! یعنی ابزار  و وسیله  پیامبران خدا هم در مسیر  دعوت دینی و مبارزه با دشمنان خدا و مخالفان دین آسمانی همان دعا بود و آنها با کمک گرفتن از خدا از طریق دعا به همه اهداف متعالی خود می رسیدند و کار شکنی ها و مخالفت های دشمنان خدا را دفع می کردند.

۴ـ امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمود:

« اَلدُّعَاءُ يَرُدُّ اَلْقَضَاءَ بَعْدَ مَا أُبْرِمَ إِبْرَاماً فَأَكْثِرُوا مِنَ اَلدُّعَاءِ فَإِنَّهُ مِفْتَاحُ كُلِّ رَحْمَةٍ وَ نَجَاحُ كُلِّ حَاجَةٍ وَ لاَ يُنَالُ مَا عِنْدَ اَللَّهِ إِلاَّ بِالدُّعَاءِ وَ لَيْسَ بَابٌ يُكْثَرُ قَرْعُهُ إِلاَّ يُوشِكُ أَنْ يُفْتَحَ لِصَاحِبِهِ » ^(۶) یعنی : دعا  قضاء مبرم شده را بر می گرداند ، پس بسیار دعا کن که آن کلید هر رحمتی  و رسیدن به مطلوب در هر حاجتی است، و به آنچه نزد پروردگار است نمی توان رسید مگر با دعا و هیچ دری نیست که زیاد کوبیده شود جز اینکه امید به باز شدن آن نزدیک شود.

در این حدیث شریف هم امام صادق ـ علیه السلام ـ  راوی و همه پیروان دین خدا را به کثرت دعا  توصیه و تشویق  فرموده و آن را دفع کننده بلاهاو قضای رانده شده قبلی  معرفی می کند. و می فرماید به آنچه نزد پرودگار عالمیان است نمی شود رسید مگر  از طریق دعا و البته آنچه نزد پرودگار عالمیان است گنجینه های بی پایانی از رحمت و برکات و نعمت های عظیمی است که فوق  قدرت تصور انسان ها می باشد.

امام  ـ علیه السلام ـ در انتهای کلام خود متذکر نکته ای هم درباره  دعا شده و آن اینکه تأخیر  در دریافت  حاجت  از خدا نباید سبب نا امیدی و یأس شود چون  اصل استجابت دعا  یک موضوع  است و زمان آن موضوع  دیگری  و بنده باید به دعای خود ادامه دهد تا به خواسته  خود و یا عطیه  دیگری  از طرف خدا برسد و هیچ  وقت  از رحمت پروردگارش مأیوس نشود.

۵- از امام صادق- علیه السلام- نقل شده است که فرمود: «يُسْتَجَابُ اَلدُّعَاءُ فِي أَرْبَعَةِ مَوَاطِنَ فِي اَلْوَتْرِ وَ بَعْدَ طُلُوعِ اَلْفَجْرِ وَ بَعْدَ اَلظُّهْرِ وَ بَعْدَ اَلْمَغْرِبِ»^(۷) یعنی: دعا در چهار جا به اجابت می رسد: در نماز «وتر» و بعد از ]طلوع[ فجر و بعد از ظهر و بعد از مغرب. ظاهراً در این حدیث شریف مراد استجابت دعا در قنوت نماز «وتر» و بعد از سه نماز صبح و ظهر و مغرب است. این مطلب از قرائن موجود در بعضی از روایات بر می آید، اگرچه در خود این روایت تصریحی به این موضوع نشده است. یعنی طبق این روایت و با در نظر گرفتن روایات دیگر مرتبط با آن، هم زمان دعا در استجابت آن اثر دارد و هم حالات انسان! و یکی از آن حالات، دعا بعد از اقامه نماز است. البته لازم به تذکر است که زمان و حالات مناسب انسان برای دعا و استجابت آن منحصر به موارد مذکور در این حدیث شریف نیست و در احادیث دیگر زمان ها و حالات دیگری برای استجابت دعا و شرایط مناسب آن ذکر شده است و در این حدیث شریف هم به بعضی از آن زمان ها و حالات مناسب اشاره ای شده است.

باز لازم به تذکر است که ایام و ساعات ماه مبارک رجب بالخصوص زمان اعیاد و زمان به پایان رسیدن روز- یعنی وقت افطار بالخصوص برای روزه داران قبل از افطار- و شب های سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم این ماه و دو ماه بعدی یعنی ماه های شعبان و رمضان و تمام ساعات ماه رمضان و از همه مهمتر «شب های قدر» زمان های بسیار مناسب برای دعا و استجابت آن می باشد و اگر توفیقی حاصل شد، در مقالات مربوط به ماه رمضان بحث مناسبی در این زمینه خواهد آمد (ان شاء الله تعالی)

۶-امام صادق- علیه السلام- فرمود: «اطْلُبُوا الدُّعَاءَ فِي أَرْبَعِ سَاعَاتٍ عِنْدَ هـُبـُوبِ الرِّيـَاحِ وَ زَوَالِ الْأَفـْيـَاءِ وَ نـُزُولِ الْقَطْرِ وَ أَوَّلِ قَطْرَةٍ مِنْ دَمِ الْقَتِيلِ الْمُؤْمِنِ فَإِنَّ أَبْوَابَ السَّمَاءِ تُفَتَّحُ عِنْدَ هَذِهِ الْأَشْيَاءِ»^(۸) یعنی: سراغ دعا بروید در چهار هنگام: زمان وزیدن بادها و زمان زوال سایه ها ]هنگام ظهر[ و زمان نزول باران و زمانی که اولین قطرات خون مؤمن ] در جنگ با کفّار[ بر روی زمین می ریزد، زیرا در نزد این اشیاء  ]حالات و زمان ها[  درهای آسمان باز می شود.

در این حدیث شریف هم به بعضی از حالات و زمان های استجابت دعا اشاره ای شده و امام صادق- علیه السلام- به پیروان خود سفارش فرموده است که در چنین حالات و اوقات دعا کنند و خواسته های خود را از پروردگار عالمیان طلب کنند.

اما اینکه فرمود در این اوقات و در نزد این اشیاء درهای آسمان باز می شود ظاهراً مراد باز شدن درهای آسمان برای صعود دعا و عبادات دیگر انسان است و یا مراد باز شدن درهای آسمان برای نزول رحمت و برکات پروردگار عالمیان عزّوجلّ به عالم دنیا و برای بندگان است. و یا هر دو وجه مراد است. و لازم به تذکر است که باز شدن درهای آسمان هم اختصاصی به این اوقات مذکور در حدیث شریف ندارد، الّا اینکه این زمان ها و این حالات موقعیت ممتاز خاصی در این زمینه دارد.

۷-از امام صادق- علیه السلام- نقل شده که: امیرالمؤمنین- علیه السلام- فرمود:

«اِغْتَنِمُوا اَلدُّعَاءَ عِنْدَ أَرْبَعٍ عِنْدَ قِرَاءَةِ اَلْقُرْآنِ وَ عِنْدَ اَلْأَذَانِ وَ عِنْدَ نُزُولِ اَلْغَيْثِ وَ عِنْدَ اِلْتِقَاءِ اَلصَّفَّيْنِ لِلشَّهَادَةِ»^(۹) یعنی: غنیمت شمارید دعا را در چهار جا، نزد قرائت قرآن، و نزد گفتن اذان، و زمان آمدن باران و نزد برخورد دو گروه ]مؤمنان و کفّار[ برای جنگ ]و آماده شدن مؤمنان برای شهادت[

در این کلام شریف امام امیرالمؤمنین- علیه السلام- انسان ها را در چهار زمان و موقعیت به دعا و بهره برداری از آن سفارش فرموده که دو تا از آن ها مطابق حدیث قبلی است و دو تا دیگر جدا از آن است یکی وقت قرائت قرآن مجید و دیگری وقت گفتن اذان و آماده شدن برای نماز.

از مجموع احادیث فوق الذکر و احادیث فراوان دیگری بر می آید که حالات انسان در زمان ها و در کنار بعضی از حوادث و در بعضی از مکان ها متغیّر است و در بعضی حالات استعداد او برای ارتباط خاص با خدا و دریافت رحمت او از جمله استجابت دعای او بیشتر است.

این مباحث حاصل دیگری هم دارد و آن اینکه در موضوع دعا و استجابت آن حالات روحی انسان دخالت عمیقی دارد و بطور کلی علت اصلی عدم استجابت دعا و یا یکی از علل اصلی آن وضعیت روحی نامناسب بنده است چون پروردگار عالمیان- جلّ جلاله- وعده استجابت دعا داده است و او هرگز خُلف وعده نمی کند! پس بنده مؤظف به دعا شده و استجابت کار ذات قدّوس الله است که یا با تعجیل همراه خواهد بود و یا با تأخیر و هر کدام هم به حکمت و رحمت او ارتباط دارد.

طبق کلام امیرالمؤمنین علی- علیه السلام- به تأخیر افتادن استجابت دعا اجر و سود بیشتری برای دعا کننده خواهد داشت بطوریکه فرمود:

«وَ رُبَّمَا أُخِّرَتْ عَنْكَ اَلْإِجَابَةُ لِيَكُونَ ذَلِكَ أَعْظَمَ لِأَجْرِ اَلسَّائِلِ وَ أَجْزَلَ لِعَطَاءِ اَلْآمِلِ»^(۱۰) یعنی چه بسا استجابت دعای تو با تأخیر همراه می شود، تا اجر سؤال کننده و عطای آرزومند بیشتر شود.

امام- علیه السلام- در ادامه کلام شریف خود می فرماید: «رُبَّمَا سَأَلْتَ الشَّيْ‏ءَ فَلَا تُؤْتَاهُ وَ أُوتِيتَ خَيْراً مِنْهُ عَاجِلًا أَوْ آجِلًا أَوْ صُرِفَ عَنْكَ لِمَا هُوَ خَيْرٌ لَكَ فَلَرُبَّ أَمْرٍ قَدْ طَلَبْتَهُ فِيهِ هَلَاكُ دِينِكَ لَوْ أُوتِيتَهُ»^(۱۱) یعنی: ای بسا که چیزی را ]از خدا[ بخواهی اما آن خواسته به تو داده نمی شود، اما در مقابل چیزی بهتر از آن به تو داده می شود چه سریعاً و چه بعداً ]یعنی چه در دنیا و چه در آخرت[ یا آن خواسته از تو برگردانده می شود برای چیزی بهتر از آن و چه بسا در چیزی که از خدا خواسته ای هلاک دین تو باشد، اگر به تو داده شود.

امام- علیه السلام- در این نامه شریف، کلامی درباره دعا و استجابت آن و زمان استجابت آن آورده است- بطوریکه در همین مقاله قبلاً به آن اشاره شد- و حکمتی برای تأخیر در استجابت دعا بیان فرموده است و ما بخواست خدا در آن مباحث وعده داده شده شرح و توضیح مناسبی برای این کلام ذکر خواهیم کرد (ان شاء الله تعالی)

الیاس کلانتری

۱۳۹۷/۱۲/۲۵

پاورقی ها:

۱ـ قبلاً مقالاتی در بخش پرسش و پاسخ درباره دعا  منتشر شد که مهمترین  آنها مقالات ذیل است:

۳۱ ـ چرا دعاهایمان مستجاب نمی شود

۱۲۲ـ وقتی خداوند نیازهای ما را می داند چه احتیاجی به دعا وجود دارد؟

۲۲۰ـ آیا می توانید بجای دعا قرآن بخوانیم؟!

۲ـ اصول کافی ، کتاب الدعاء باب ان الدعاء سلاح المؤمن حدیث ـ ۱ (نسخه انتشارات علمیه اسلامیه ج ۴ ، ص ۲۱۳

۳ـ نهج البلاغه  نامه ـ ۳۱

۴ـ وبسایت حکمت طریف ، بخش

«تفسیری از دعاهای معصومین علیهم السلام » مقاله شماره ـ ۱

۵ـ اصول کافی ، شیخ کلینی کتاب الدعاء باب «ان الدعاء سلاح المومن» حدیث ۵ ( ص ۲۱۴)

۶ـ همان ، باب ـ« ان الدعا یرد البلاء و القضاء ، حدیث ـ ۷ (ص ۲۱۶)

۷-همان، باب «الاوقات و الحالات التی ترجی فیها الاجابة» ص ۲۲۶، حدیث ۲

۸-همان، حدیث ۱

۹-همان، حدیث ۳، ص ۲۲۷

۱۰-نهج البلاغه، نامه شماره ۳۱، (نامه امام امیرالمؤمنین به فرزندش امام حسن مجتبی سلام الله علیهما)

۱۱-همان