کلام ایام- ۲۷۸، ماه رمضان و رحمت و برکات بی پایان

ماه-رمضان-مبارکبخش اول

کلیات

*بنا بر چه عللی می شود ماه رمضان را ماه رحمت و برکات بی پایان نامید؟!

* تفاوت های مقالات حاضر با مقالات مخصوص ماه رمضان در سال های قبلی

* ماه رمضان زمان باز شدن درهای آسمان

* ماه رمضان و اوصاف آن در کلام رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم )

* انتساب این ماه به صورت خاص به ذات قدوس الله (جلّ جلاله)

*نزول قرآن در ماه رمضان و اینکه آن کتاب آسمانی متضمن علوم و معارف بی پایان است

*ذکرالله کثیر از ناحیه اعمال و رفتارهای اهل ایمان در ماه رمضان

*عنایات پروردگار عالمیان در این ماه به بندگان خود و جریان مراتب برتری از غفران او

*فضائل و برکات ماه رمضان و میزان رحمت خدای سبحان خارج از حیطه قدرت ادراک و محاسبه عادی انسانی است

* برای ذکر فضائل ماه رمضان و شرح و توضیح آنها باید  از کلام خدا ـ  عزّوجلّ ـ و کلام و رفتار ذوات مقدسه معصومین استمداد کرد

* خطبه رسول خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم – در زمان رسیدن ماه مبارک رمضان

*ماه مهمانی خدا

*  توصیه های امام رضا – علیه السلام – جهت ورود به ماه مبارک رمضان

*ظرفیت مناسب برای دریافت برکات و نعمت های خدا (عزّو جلّ)

*در حالیکه ماه رمضان از ماه شعبان افضل است حکمت توصیه های زیاد در آخر ماه رمضان چیست؟!

*تدارک فرصت های از بین رفته.

* * * * * * * * * * *

در آخرین فرصت ها برای ورود به ماه رمضان، ماه رحمت واسعه خدای سبحان- عزّوجلّ- و برکات بی پایان او قرار گرفته ایم. ماه رمضان را با توجه به نوع ارتباط آن با پروردگار عالمیان و عنایات خاصّه او، می‌توان ماه رحمت و برکات بی پایان نامید. در ماه رمضان سال ۱۳۹۶ مقالاتی در فضائل ماه رمضان تحت عنوان کلی :

«رمضان ماه برکات بی پایان» در همین بخش «کلام ایام» منتشر شد. اما در آن مقالات فضائل آن ماه مبارک به طور کلی و با ذکر و توضیح فضائل اصلی این ماه مورد بحث قرار گرفت. یعنی محور مباحث در آن مقالات فضائل ماه رمضان و موقعیت آن در معارف دین آسمانی بود. در مقالات جدید که عنوان آنها شباهتی با مقالات فوق‌الذکر دارد، بیان جدیدی درباره فضائل این ماه عظیم خواهیم داشت. و به ذکر دلائل کثرت رحمت و برکات آن خواهیم پرداخت و اینکه چرا باید این عنوان خاص را درباره آن به کار برد.

در ابتداء و قبل از ورود به بحث اصلی اشاره ای می‌کنیم به سابقه مقالات مخصوص ماه رمضان در وبسایت «حکمت طریف»:

 سال های گذشته در ایام ماه مبارک رمضان مقالاتی در این زمینه با عناوین و ترتیب ذیل منتشر شد:

«ماه رمضان زمان باز شدن درهای آسمان» در ۵ بخش سال ۱۳۹۵

«رمضان ماه برکات بی پایان» در ۱۲ بخش سال ۱۳۹۶

«ماه رمضان و اوصاف آن در کلام رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم)» در ۷ بخش سال ۱۳۹۷(۱)

همچنین در سال ۱۳۹۵ مقالاتی تحت عنوان: «یادی از شکوه ماه رمضان» در ۴ بخش نوشته شد که اختصاص داشت به شرح و توضیح بعضی از دعاهای ماه مبارک رمضان.(۲)

 مقالاتی هم در ذکر و توضیح موقعیت «شب قدر» و فضائل اختصاصی آن نوشته شد که بعداً درباره آنها و شب قدر وارد بحث جدیدی خواهیم شد (ان شاء الله تعالی)

رحمت و برکات بی پایان

بنا به چند علت می‌شود این ماه را ماه رحمت و برکات و فضائل بی‌پایان نامید از جمله:

یکم: انتساب این ماه به صورتی خاص به ذات قدوس الله- جلّ جلاله- و اینکه او این ماه را به خود اختصاص داده است.

دوم: نزول قرآن در این ماه و اینکه آن کتاب آسمانی متضمّن علوم و معارف بی پایانی است.

سوم: ذکرالله کثیری که از ناحیه اعمال و رفتارهای اهل ایمان در این ماه، برقرار می شود.

چهارم: عنایات پروردگار عالمیان در این ماه به بندگان خود و جریان مراتب برتر از غفران او.

پنجم: باز شدن درهای آسمان در این ماه، از اولین شب تا آخر آن.

ششم: استقرار «شب عظیم قدر» در آن، که به تنهائی هم مشتمل بر فضائل بی پایانی است.

فضائل و برکات ماه رمضان و رحمت واسعه خدای سبحان– عزّوجلّ- در اصل خارج از حیطه ادراک و محاسبه انسان‌های عادی است. لذا باید در این زمینه از کلام خدا- جلّ جلاله – و کلام و رفتار رسول خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم – و امامان معصوم- علیهم السلام- استمداد کرد. مناسب ترین بحث در این زمینه و ابتداء آن ذکر و توضیح خطبه ای است که رسول خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم – در زمان آغاز این ماه عظیم برای مردم خوانده و امیرالمؤمنین – علیه السلام – آن را از آن حضرت نقل کرده است.

در مقالات قبلی اجزاء این خطبه شریف همراه با ترجمه و شرح و تفسیری ذکر شد، و اما عمده فرصت های ماه مبارک رمضان به شرح و توضیح عبارات خطبه و بعضی از دعاهای مشهور آن اختصاص یافت. در نتیجه با مقصد اصلی از طرح این مباحث که عطف توجه به فضائل و برکات این ماه در ابتدای آن بود، فاصله ای پیدا شد! لذا تصمیم گرفتیم که مجدداً آن خطبه شریف در اولین مقاله از این سلسله مباحث با ترجمه نوشته شود و در ادامه مباحث به شرح و توضیح و تفسیر عمومی عبارات خطبه با بیانی جدید بپردازیم. بلکه تأثیر خاصّ کلام شریف رسول خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم – در همان ابتداء از بیان این خطبه، در دل ها نفوذ کند و فرصت ها از بین نرود و در مرحله بعدی بحث در توضیح و شرح آن ادامه یابد و به صورت تفصیلی مورد بهره برداری قرار بگیرد.

خطبه رسول خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم – در زمان رسیدن ماه مبارک رمضان

از وجود مبارک امام رضا – علیه السلام – و از پدر و اجداد گرامی او و سرانجام از امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – نقل شده است که:

۱-«إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله خَطَبَنَا ذَاتَ یَوْمٍ فَقَالَ:أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ»(۳) یعنی: روزی رسول خدا- صلّی الله علیه و آله- در خطابه خود به ما فرمود: ای انسان ها ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت به شما روی آورده است.

۲- «شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ» یعنی: آن ماهی است که نزد خدا برترین ماهها و روزهای آن برترین روزها و شب های آن برترین شب ها و ساعت های آن برترین ساعت ها است.

۳- «هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیَافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَةِ اللَّهِ» یعنی: آن ماهی است که شما در آن دعوت شده اید به مهمانی خدا و در آن از اهل کرامت خدا قرار گرفتهاید

۴- «أَنْفَاسُکُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ وَ نَوْمُکُمْ فِیهِ عِبَادَةٌ وَ عَمَلُکُمْ فِیهِ مَقْبُولٌ» یعنی: نَفَس هایتان در آن، «تسبیح» و خوابتان در آن «عبادت» محسوب میشود و اعمالتان در آن مورد قبول ]خدا[ واقع می شود.

۵-«وَ دُعَاؤُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیَامِهِ وَ تِلَاوَةِ کِتَابِهِ» یعنی: دعای شما در آن ]ماه[ مستجاب می شود، پس از الله، پروردگارتان درخواست کنید با نیتهای صادقه و قلب های طاهره ]پاک شده[ که شما را به روزه گرفتن در آن ]ماه[ و تلاوت کتابش موفق کند.

۶- «فَإِنَّ الشَّقِیَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ وَ اذْکُرُوا بِجُوعِکُمْ وَ عَطَشِکُمْ فِیهِ جُوعَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ عَطَشَهُ وَ تَصَدَّقُوا عَلَی فُقَرَائِکُمْ وَ مَسَاکِینِکُمْ وَ وَقِّرُوا کِبَارَکُمْ وَارْحَمُواصِغَارَکُمْ وَ صِلُوا أَرْحَامَکُمْ» یعنی: پس به راستی ]و در حقیقت[ شقی ]و بدبخت کسی است که در این ماه عظیم از غفران خدا محروم شود، و یاد کنید با گرسنگی و تشنگی ]ناشی از روزه[ خود از گرسنگی و تشنگی روز قیامت. و صدقه بدهید به فقراء و مساکین خودتان و بزرگان خود را تکریم کنید و به کوچکترها ترحّم ]و محبت کنید[ و با بستگان خود پیوند برقرار کنید ]و به آنها محبت کنید[.

۷-«وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ غُضُّوا عَمَّا لَا یَحِلُّ النَّظَرُ إِلَیْهِ أَبْصَارَکُمْ وَ عَمَّا لَا یَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ إِلَیْهِ أَسْمَاعَکُمْ» یعنی: زبان های خود را حفظ کنید و چشم های خود را بپوشانید از آنچه نگاه کردن به آن حلال نیست و گوش های خود را ببندید به آنچه گوش دادن به آن حلال نیست.

۸-«وَ تَحَنَّنُوا عَلَی أَیْتَامِ النَّاسِ یُتَحَنَّنْ عَلَی أَیْتَامِکُمْ» یعنی: به یتیمان مردم محبت و مهربانی کنید تا دیگران هم به یتیمان شما محبت و مهربانی کنند.

۹- «وَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکُمْ» یعنی: توبه کنید بسوی خدا از گناهانتان.

۱۰-«وَ ارْفَعُوا إِلَیْهِ أَیْدِیَکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلَاتِکُمْ‏ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا بِالرَّحْمَةِ إِلَی عِبَادِهِ یُجِیبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ یُلَبِّیهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ یُعْطِیهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ وَ یَسْتَجِیبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ» یعنی: دست های خود را به طرف او بلند کنید جهت دعا در اوقات نمازها که اوقات نمازها بهترین ساعات است، به طوریکه در آن ساعت ها خدای- عزّوجلّ– با رحمت خود به بندگان توجه می کند و به آنها جواب میدهد ]و دعای آنها را مستجاب می کند[ وقتی ]حقیقتاً[ او را بخوانند.

۱۱-«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکُمْ فَفُکُّوهَا بِاسْتِغْفَارِکُمْ وَ ظُهُورَکُمْ ثَقِیلَةٌ مِنْ أَوْزَارِکُمْ فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِکُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا یُعَذِّبَ الْمُصَلِّینَ وَ السَّاجِدِینَ وَ أَنْ لَا یُرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ» یعنی: ای مردم جان های شما در گرو کارهای شما است! پس با استغفار آنها را آزاد کنید، شما بار سنگین آثار گناهان خود را بر پشت خود حمل می کنید، پس آنها را با سجده های طولانی سبک تر کنید و بدانید که خدا به عزّت خود قسم خورده است که نمازگزاران و سجده کنندگان را مجازات نکند و آن ها را هراسان نکند، روزی که انسان ها برای پروردگار عالمیان قیام می کنند. ]روز قیامت[

۱۲-«أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْکُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِی هَذَا الشَّهْرِ کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَی مِنْ ذُنُوبِهِ،قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَلَیْسَ کُلُّنَا یَقْدِرُ عَلَی ذَلِکَ فَقَالَ ص اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ» یعنی: ‏ای انسان ها هر کس در این ماه مؤمن روزه داری را افطاری دهد، در نزد خدا اجر آزاد کردن یک برده را خواهد داشت و گناهان گذشته او مورد غفران قرار خواهد گرفت. گفته شد ای رسول خدا همه ما بر این کار قادر نیستیم، آن حضرت فرمود: از آتش بپرهیزید، اگر چه با قطعه ای از یک عدد خرما و از آتش بپرهیزید اگرچه با جرعه ای آب.

۱۳-«أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْکُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ کَانَ لَهُ جَوَازاً عَلَی الصِّرَاطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ وَ مَنْ خَفَّفَ فِی هَذَا الشَّهْرِعَمَّا مَلَکَتْ یَمِینُهُ خَفَّفَ اللَّهُ عَلَیْهِ حِسَابَهُ وَ مَنْ کَفَّ فِیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللَّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ» یعنی: ای مردم کسی که در این ماه حُسن خُلق در خود به وجود آورد ]اخلاقش را اصلاح و بهتر کند[ از صراط عبور خواهد کرد، در روزی که قدم ها در آن بلغزد و هر کس در این ماه بر خدمتکاران خود آسان بگیرد ]و فشارهای زندگی آنها را کم کند[ خدا در محاسبه اعمال او آسان خواهد گرفت. و کسی که در آن شرّ خود را باز دارد، خدا غضب خود را در روز ملاقاتش از او باز خواهد داشت.

۱۴-«وَ مَنْ أَکْثَرَ فِیهِ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللَّهُ مِیزَانَهُ یَوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِینُ وَ مَنْ تَلَا فِیهِ آیَةً مِنَ الْقُرْآنِکَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِی غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ» یعنی: هر کس در این ماه زیاد بر من صلوات بفرستد، خدا کفّه اعمال او را سنگین خواهد کرد، در روزی که میزان ها سبک خواهند شد، و هر کس در این ماه آیه ای از قرآن را تلاوت کند، برای او پاداشی خواهد بود مثل پاداش کسی که در ماه های دیگر قرآن را بطور کامل بخواند.

۱۵-«وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ وَصَلَ فِيهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ يَوْمَ يَلْقَاهُ » یعنی: کسی که در این ماه یتیمی را اکرام کند، خدا او را در روز ملاقات اکرام خواهد کرد، و کسی که در آن صله ارحام  بجای آورد، خدا رحمتش را به او خواهد رساند، و هرکس ]برعکس[ در این ماه ارتباطش را با بستگان خود قطع کند، خدا در روز دیدار رحمتش را از او قطع خواهد کرد.

۱۶-«وَ مَنْ تَطَوَّعَ فِیهِ بِصَلَاةٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ مَنْ أَدَّی فِیهِ فَرْضاً کَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّی سَبْعِینَ فَرِیضَةً فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ» یعنی: هر کس در این ماه نماز مستحبی به جای آورد، خدا برای او برائت از آتش جهنم را مقدّر خواهد فرمود، و کسی که در این ماه فریضه ای به جای آورد، برای او ثواب هفتاد فریضه در ماه های دیگر خواهد بود.

۱۷-«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِی هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُغَلِّقَهَا عَنْکُمْ وَ أَبْوَابَ النِّیرَانِ مُغَلَّقَةٌفَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُفَتِّحَهَا عَلَیْکُمْ وَالشَّیَاطِینَ مَغْلُولَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُسَلِّطَهَا عَلَیْکُمْ» یعنی: ای انسان ها درهای بهشت در این ماه باز است، پس از خدا بخواهید که آنها را برای شما نبندد و درهای جهنم در آن بسته است، پس از پروردگارتان بخواهید، که آنها را برای شما باز نکند و شیاطین در بند هستند، پس از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما مسلّط نکند.

۱۸-«قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقُمْتُ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ؟فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ» یعنی: امیرالمؤمنین – علیه السلام – فرمود: پس من برخاستم و عرض کردم ای رسول خدا بهترین اعمال در این ماه کدام است؟! فرمود: ای اباالحسن برترین اعمال در این ماه پرهیز و خودداری از گناهان است.

در این بخش بعد از نقل خطبه شریف رسول خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم – همراه با ترجمه عبارات و قبل از شروع به شرح و تفسیر آن به تکمیل بحثی می پردازیم که در انتهای مقالات مربوط به ماه شعبان وارد آن شدیم که آن هم مربوط میشود به موضوع «آماده شدن برای ورود به ماه مبارک رمضان» مقاله قبلی منتهی به ذکر و توضیح کلامی از وجود مبارک امام رضا – علیه السلام – در فضائل ماه شعبان شد. در شرح و تفسیر آن کلام شریف متذکر نکاتی شدیم و ادامه آن بحث و تکمیل آن را به این مقاله موکول کردیم . در آن مقاله به طور خلاصه گفته شد که وقتی یکی از اصحاب امام رضا – علیه السلام – در آخرین روزهای ماه شعبان به حضور آن حضرت رسید، امام – علیه السلام- به او فرمود:

«هذا آخر جمعة من شعبان» یعنی این آخرین جمعه از ماه شعبان است. بعد امام – علیه السلام – متذکر فضائل ماه شعبان شد و به آن صحابه توصیه فرمود که کوتاهیهای خود را در اعمال و عبادات آن ماه، در چند روز باقی مانده جبران نماید، و برای ورود به ماه مبارک رمضان خود را آماده کند. کلام امام – علیه السلام – مشتمل بر دعائی است که لازم بود در آخرین فرصت های باقی مانده از ماه شعبان به طور مکرّر خوانده شود.

 امام – علیه السلام- در بخشی از این کلام شریف و توصیههای خود برای آخرین روزهای ماه شعبان می فرماید: تا اینکه وقتی ماه خدا رسید تو خودت را برای خدا خالص کرده باشی.

بطور ضمنی از این کلام شریف بر می آید که علاوه بر انتشار و جریان رحمت واسعه خدا و برکات عظیم او در ماه رمضان برای دریافت مراتبی از آن رحمت و برکات در انسانها هم لازم است ظرفیت مناسبی در آن ها هم به وجود آید. و این ظرفیت با دعاهای زیاد و استغفار از گناهان و سایر اعمال خیر حاصل می شود.

کلام ایام - 409 ، شکوه و جلال ماه های نورانی
بخوانید

حال وارد ماه مبارک رمضان شده ایم و امروز اولین روز از آن محسوب می شود. اگرچه موضوع آمادگی قبل از ورورد این ماه عظیم و برای این سال منتفی شده و آن فرصت بسیار گرانبها از بین رفته است، اما اصل موضوع استعداد و آمادگی برای دریافت برکات خاصه ماه خدا و مراتب برتر آن برکات در داخل آن و بالخصوص روزهای اول آن باقی است! لذا کلام پربرکت امام رضا ـ علیه السلام ـ را مجدداً مورد توجه قرار می دهیم و اصل آن کلام شریف را هم می آوریم و نکاتی را در جهت تکمیل بحث متذکر می شویم

«يَا أَبَا الصَّلْتِ إِنَّ شَعْبَانَ قَدْ مَضَى أَكْثَرُهُ وَ هَذَا آخِرُ جُمُعَةٍ مِنْهُ فَتَدَارَكْ فِيمَا بَقِيَ مِنْهُ تَقْصِيرَكَ فِيمَا مَضَى مِنْهُ وَ عَلَيْكَ بِالْإِقْبَالِ عَلَى مَا يَعْنِيكَ وَ تَرْكِ مَا لَا يَعْنِيكَ وَ أَكْثِرْ مِنَ الدُّعَاءِ وَ الِاسْتِغْفَارِ وَ تِلَاوَةِ الْقُرْآنِ وَ تُبْ إِلَى اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِكَ لِيُقْبِلَ شَهْرُ اللَّهِ إِلَيْكَ وَ أَنْتَ مُخْلِصٌ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا تَدَعَنَّ أَمَانَةً فِي عُنُقِكَ إِلَّا أَدَّيْتَهَا وَ لَا فِي قَلْبِكَ حِقْداً عَلَى مُؤْمِنٍ إِلَّا نَزَعْتَهُ وَ لَا ذَنْباً أَنْتَ مُرْتَكِبُهُ إِلَّا قَلَعْتَ عَنْهُ وَ اتَّقِ اللَّهَ وَ تَوَكَّلْ عَلَيْهِ فِي سِرِّ أَمْرِكَ وَ عَلَانِيَتِكَ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدْراً وَ أَكْثِرْ مِنْ أَنْ تَقُولَ فِيمَا بَقِيَ مِنْ هَذَا الشَّهْرِ اللَّهُمَّ إِنْ لَمْ تَكُنْ قَدْ غَفَرْتَ لَنَا فِي مَا مَضَى مِنْ شَعْبَانَ فَاغْفِرْ لَنَا فِيمَا بَقِيَ مِنْهُ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يُعْتِقُ فِي هَذَا الشَّهْرِ رِقَاباً مِنَ النَّارِ لِحُرْمَةِ شَهْرِ رَمَضَان‏.» (۴) ترجمه این حدیث شریف و بعضی از نکات تفسیری آن در مقاله قبلی ذکر شد (کلام ایام ـ ۲۷۷) و بحث در بقیه نکات تفسیری درباره آن را ادامه می دهیم و توصیه می کنیم مقاله قبلی جهت ارتباط دو قسمت از بحث مجدداً مورد توجه قرار بگیرد.

۶ـ قابل توجه است که چند روز آخر از ماه شعبان زمان نزدیک شدن به ماه رمضان و قرار گرفتن در آستانه ورود به آن ماه عظیم است. و قطعاً ماه رمضان افضل از ماه شعبان است و دارای برکات بیشتر، اما امام ـ علیه السلام ـ  برای آن چند روز  اهمیت زیادی قائل شده و توصیه هائی را خطاب به صحابه خود و در اصل برای اهل ایمان و شیعیان و پیروان خود فرموده ، توصیه به اعمالی که دارای موقعیت بسیار رفیعی بین عبادات و اعمال صالح می باشند.

عمده توصیه های امام ـ علیه السلام ـ مربوط می شود به اعمال مشترک بین ماه رمضان و دو ماه رجب و شعبان مثل دعای زیاد و استغفار زیاد و تلاوت قرآن زیاد. البته این اعمال و اعمال دیگری  که در سفارشات امام ـ علیه السلام ـ ذکر شده مثل التزام به تقوا و توکل به الله ـ جّل جلاله ـ و ادای امانت، اختصاصی به این سه ماه پرفضیلت ندارد و از اعمال عبادی تمامی ایام سال محسوب می شوند، اما در ایام این سه ماه بالخصوص ماه مبارک رمضان به انجام این اعمال توصیه های زیادی و اکیدی شده است و این اعمال آثار عظیم تر و فواید وسیعتری در این ماه ها دارند.

در مقاله قبلی اشاره ای به موقعیت استغفار زیاد و دعای زیاد در این ایام مذکور شد و وعده داده شد که این موضوعات در مقالات مربوط به ماه رمضان مورد توجه بیشتری قرار بگیرد و موقعیت آنها در بین اعمال این ماه آشکارتر شود، و در صورت حصول توفیقات خدای سبحان این وعده ها مورد عمل  قرارخواهد گرفت (ان شاء الله تعالی) یعنی بخش عمده توصیه های امام رضا ـ علیه السلام ـ به پیروان دین توحیدی ـ بصورت خطاب به یکی از اصحاب خود، در مقالات ماه مبارک رمضان، مورد بحث قرار خواهد گرفت، که این مقاله اولین بخش از آنها است.

مجموعاً در این حدیث شریف و در سفارشات امام ـ علیه السلام ـ نکاتی مورد توجه قرار گرفته و بصورت صریح و آشکار ذکر شده است و علاوه بر آن هم، رفتار امام علیه السلام ـ مشتمل برنکات ضمنی دیگری است که به بعضی از آنها در مقاله قبلی اشاره شد. اما مطالب صریح ذکر شده در ظاهر کلام شریف عبارتند از :

یکم: تدارک فرصت های از بین رفته

دوم : روی آوردن به آنچه برای انسان اهمیتی دارد

سوم: دعای زیاد

چهارم : استغفار زیاد

پنجم: تلاوت زیاد قرآن

ششم : توبه از گناهان

هفتم: اخلاص برای الله (عزّوجلّ)

هشتم: اداء امانت هائی که بر عهده انسان است

نهم : خارج کردن کینه مؤمنین از قلب

دهم: توکل بر خدای سبحان و ایمان به تقدیرات او

یازدهم: فواید و آثار توکل به الله در زندگی انسانها

دوازدهم: توجه به کلام الله در سخنان و رفتارها

همانطور که به آن اشاره شد عمده این سفارشات بطور کامل و عموماً برای همه زمان ها در اخلاق و اعمال دینی به عمل آمده و بطور خاص هم جزو اعمال ماه رمضان و دو ماه رجب و شعبان قرار دارد و در مقالات مخصوص ماه رمضان که از همین شماره شروع شده ، به ذکر و توضیح بعضی از آنها خواهیم پرداخت. اما آنچه بحث درباره آن بسیار ضروری است موضوع آماه شدن برای ورود ماه رمضان و اعمال مخصوص آن ماه است بطوریکه در کلام شریف امام ـ علیه السلام ـ تصریحی برای آن وجود دارد و در انتهای این مقاله به توضیح آن می پردازیم و بقیه بحث در توصیه های آن وجود مبارک را به مقالات بعدی موکول می کنیم.

در ابتدای مباحث این مقاله حاضر و در موضوع عنوان تعیین شده برای سلسله مقالات ماه مبارک رمضان و در مقالات قبلی مربوط به ماه رجب وماه شعبان، چند بار متذکر این موضوع شدیم که ماه رمضان و دو ماه قبل از آن، زمان و ظرف نزول برکات فراوانی در فضای زندگی انسانها می باشند. و از فرصت های موجود در آنها می شود بهره های عظیمی را بدست آورد و نیازهای زندگی دائمی اخروی و حتی نیاز های زندگی موقتی دنیوی را هم تأمین کرد. در آموزش های دین آسمانی راههای رسیدن به رحمت و برکات فراوان ونعمت های عظیم خدای سبحان بطور مکرر معرفی شده و آن راهها در اصل برای ورود بندگان خدا و حرکت در آنها، آماده و هموار شده است. همچنین موانع ورود به آن راهها معرفی شده و دیگر اینکه بیراهه ها و پرتگاههای کنار راهها هم علامت گذاری شده و به انسانها نشان داده شده  است.

اما برای دریافت مقدار مورد نیاز ومیزان زیاد از نعمت های خدا و رحمت واسعه او احتیاج به آمادگی خاص و ظرفیتی در انسانها وجود دارد! قبلاً در بعضی از مقالات مثالی را در این زمینه ذکر کردیم و آن اینکه تصور کنیم  گروهی از انسانها در ضمن یک سفر و یا در محل سکونت خود احتیاج به مقداری آب پیدا می کنند و این احتیاج هم صورت استمراری دارد و نیاز آنها برای بدست آوردن مقدار زیادی آب برای مصارف مختلف، برقرار می باشد. در آن وضعیت یک یا چند نفر از آن گروه بعد از مقداری گشتن دربیابانی و طی مسافت قابل توجهی به جائی می رسند که نهر آبی در آن مکان جریان دارد و آب آن نهر بسیار زلال و مطلوب و فراوان  است!

آن یک یا چند نفر که شدیداً تشنه شده بودند، ابتداء مقداری آب می نوشند و یا اینکه علاوه برنوشیدن آب و رفع تشنگی وارد آن نهر می شوند و بدن و لباس های خود را هم شستشو می دهند و نیاز آنها به نوشیدن آب و پاکسازی بدن و لباس هایشان برطرف می شود. اما نیاز آن عده به آب بطور کلی بر طرف نمی شود و بلکه هم خود آنها احتیاج به مقدار قابل توجهی آب جهت رفع نیازهای بعدی خواهند داشت و هم کسانیکه همراه آنها هستند در آن سفر یا آن منطقه مسکونی و آن گروه لازم است برای تأمین نیازهای آن افراد هم کاری بکنند. مثلاً اگر گروه به آب رسیده در آن سفر و در آن مکان افراد خانواده خود را هم همراه دارند، لازم است برای آنها هم آب ببرند، اما بردن آب برای همراهان ومصارف بعدی خود، احتیاج به همراه داشتن یا تهیه ظرف مناسبی دارد، و اگر بعضی از افراد آن گروه به آب  رسیده، هیچ ظرفی همراه خود نداشته باشند، و یا نتوانند تهیه کنند هیچ مقدار آبی را نمی توانند از آن نهر بردارند و با خود ببرند و بهره و نصیب آنها از آن نهر با آب فراوان ، همان مقداری است که فعلاً نوشیدند و یا بدن و لباس خود را شستشو دادند و اگر چه آب آن نهر بسیار فراوان است و دائماً جریان دارد.

در آن فرصت هر یک از آن افراد و یا افراد دیگر ظرف بزرگتری و یا وسیله نقلیه مناسبی در اختیار داشته باشد، میزان بهره مندی او از آب آن نهر بیشتر خواهد بود. حتی بعضی از افراد می توانند با تهیه ظرف های زیاد و بزرگ و وسیله نقلیه ای مناسب، مقدار فراوانی از آب نهر را با خود حمل کنند و نیازهای بیشتری از خود و افراد همراه خود را با حمل آب به محل استقرار خود بر طرف کنند و بالاتر از آن مقداری از آن آب حمل و ذخیره شده را به افراد نیازمند هدیه کنند و ازناحیه آن کار خیر پاداشی از پروردگارشان نصیب آنها بشود و همچنین می توانند مقداری از آن آب را به کسانی که نیاز دارند و مالی هم در اختیار دارند، بفروشند و از آن کار خود سودی عایدشان شود!

موضوع این مثال در جهات مختلفی از زندگی انسانها از  جمله در جهت دریافت رحمت و برکات خدا درماه رمضان وماهها و روزی های دیگر صدق می کند، یعنی نزول رحمت و برکات خاص و فراوان از طرف پروردگار عالمیان ـ عزّوجل ـ یک موضوع است! و استعداد و آمادگی و ظرفیت روحی بندگان وموقعیت آنها، موضوع دیگری است! و لازم است انسانها در دو ماه پرفضیلت قبلی و حتی چند روز آخر ماه شعبان معظم با انجام اعمالی ، استعداد دریافت برکات فراوان و میزان زیادی از نعمت های خدا را در ماه رمضان بدست آورند و همچنین بعد از ورود به ماه مبارک رمضان این استعداد و آمادگی را برای همان منظور بیشتر کنند.

موضوع آمادگی برای ورود ماه رمضان و دریافت برکات عظیم آن

دارای چنان عظمت و اهمیتی  است که امام – علیه السلام – با آن کلام و به آن صورت متذکر آن شده است. یعنی صحیح نیست که کسی تصور کند حال که ماه شعبان به آخرین روزهای خود رسیده و چند روز بعد ماه عظیم تر و افضل از آن یعنی ماه رمضان خواهد رسید، پس جای نگرانی نیست که فرصت هائی از دست رفته است! چون فرصت های بهتر و مناسب تری در راه است!و بلکه هر کدام از آن فرصت ها در جای خود قرار دارد! یعنی فرصت های تمام روزهای ماه رجب و ماه شعبان و چند روز از آخر ماه شعبان و هر تک تک روز های اول ماه رمضان و روزهای دیگر آن و ساعات آن در شب و روز، فرصت های گرانبهای طلایی است! و داشتن مقداری سکه های طلا هم انسان را به داشتن مقدار بیشتری از آنها بی اعتنا نمی کند.در این تجارت پرسود شکوهمند تمام ساعت های هر شب و روز فرصت های گرانبهایی مغتنم جدا از دیگر فرصت ها محسوب می شوند.

بلی البته اگر شخصی  در فرصت های قبلی دچار  غفلت شده و آنها را از دست داده و یا بهره کمتری از آنها برده، می‌تواند با سعی و تلاش بیشتر در روزهای اول ماه رمضان،بخشی از آنها و یا تمام آنها را جبران کند و میزان سود و بهره مندی خود را بالاتر ببرد.

دیگر اینکه غفلت انسان در بعضی فرصتهای عمرش و اهمال او در کسب رحمت و برکات خدا، گاهی آثار زیانبار و خسران زیادی به دنبال خواهد داشت و برای این موضوع هم مثالی ذکر می کنیم :

فرض می کنیم یک کشاورز گیاهی را در زمین مزروعی خود کاشته است  و این گیاه فرضاً چهار پنج ماه زمان احتیاج دارد تا به مرحله محصول دهی برسد. و او لازم است در این چند ماه در زمان های معینی آن مزرعه را آبیاری کند و آفت های آن گیاه را از  بین ببرد!  اگر آن کشاورز در بخشی از این چند ماه دچار غفلتی شود و یا در کار خود اهمال کند و حتی اگر بدون هیچ اهمالی و غفلتی به گرفتاریهای خاصی مبتلا شود و در نتیجه آبیاری مزرعه و دفع آفت ها مقداری به تاخیر بیفتد، او به محصول مطلوب خود نخواهد رسید و حتی احتمال دارد همه زحمات او و هزینه های مصرف شده برای آن مزرعه از بین برود و  او دچار خسران زیادی شود و حتی شاید همه دارایی خود را از دست بدهد

یا به عنوان مثال اگر پدر و مادری در بخشی از زمان لازم برای تربیت فرزند خود دچار غفلتی  و اهمالی  درباره او شوند  و یا یک جامعه در امر تربیت کودکان و جوانان مبتلا به غفلت شود و کار تربیت آنها به افراد دانشمند و صالح سپرده نشود ،گاهی خسارت به وجود آمده اصلاً قابل جبران نخواهد بود.

بنابراین با توجه به این مثال ها و امثال آنها لازم است فرصت های عمر و فرصت های ایام خاص سال و روزها و ماهها محترم شمرده شود و از این فرصت باشکوه شروع ماه رمضان و ایام و ساعات آن نهایت بهرهبرداری به عمل آید.و دراین راه  و برای رسیدن به این مطلوب از قدرت و الطاف ذات قدوس الله ـ  جلّ جلاله ـ  استمداد شود. بخواست خدا در این زمینه در مقالات بعدی وارد بحث و گفتگو خواهیم شد.

۱۳۹۸/۲/۱۷

الیاس کلانتری

پاورقی ها:

۱- کلام ایام- ۵۴، ماه رمضان زمان باز شدن درهای آسمان تا شماره- ۵۸

همان، کلام ایام- ۱۳۲، رمضان ماه برکات بی پایان تا شماره-  ۱۳۹ و از شماره – ۱۴۴ تا شماره – ۱۴۷

همان، ماه‌رمضان و اوصاف آن در کلام رسول خدا – (صلّی الله علیه و آله و سلّم ) از شماره – ۲۰۲ تا ۲۰۸

۲- همان، کلام ایام- ۷۰، یادی از شکوه ماه رمضان تا شماره – ۷۳

۳-وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج ۱۰، ص ۳۱۴

–اقبال الاعمال، سید بن طاووس، ج ۱، ص ۲

۴ـ عیون اخبار الرضا (ع) ، شیخ صدوق، موسسه انتشاراتی پیام علمدار، ج۲ ، ص ۳۵۸

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن