کلام ایام – ۳۴۴، ماه رمضان و جایگاه آن در فرهنگ قدسی

بخش چهارم

کلیات

* در ماه رمضان و ساعات و شبها و روزهای آن، وضعیت و خواصی متفاوت از زمانهای دیگر برقرار است.

*وضعیت و خواص خاکم بر زمان ماه رمضان، مثل وضعیتی است که در فصل بهار بر زمین حاکم می شود.

*خواب اهل ایمان در ماه رمضان، اثر عبادت را در زندگی آنها خواهد داشت.

*نفس کشیدن اهل ایمان در ماه رمضان، تاثیری مثل تسبیح در روح آنها خواهد داشت.

*درهای بهشت در ماه رمضان باز است، مگر اینکه اعمالی از انسان آنها را به روی او ببندد.

*درهای جهنم در این ماه بسته است! مگر اعمالی از انسان آنها را به روی او باز کند.

*وضعیت روحی حاصل شده در ماه رمضان نباید از بین برود، بلکه لازم است حداقل در سطحی ادامه یابد.

*عقل سالم حکم میکند که انسانها از تمام فرصت های موجود در ماه رمضان برای تغییر و تحول زندگی خود بهره برداری کنند.

*خواب پادشاه مصر، و تاویل حضرت یوسف _ علیه السلام _ درباره آن.

*خدای سبحان رزق بندگان خود را به عهده دارد و هدایت آنها در راههای زندگی، نوعی رزق محسوب می شود.

*در نظام زندگی الهی گاهی، جریانهای فوق عادی از رحمت خدا برقرار می شود.

*در ماه رمضان امواج عظیمی از رحمت و برکات خدای سبحان در فضای زندگی انسانها جریان می یابد.

*در نظام زندگی الهی فرصت های گرانبهایی برای جبران کمبودها و زیان ها و جهت سرعت سیر به طرف مقصد آفرینش به وجود می آید.

*حکمت ذکر خواب پادشاه مصر و تاویل آن از طرف حضرت یوسف _ علیه السلام _ در قرآن.

*  *  *  *  *  *  *  *  *  *

تأثیرات عبادات و اعمال و رفتارهای خاص سفارش شده در ماه مبارک رمضان

از مجموع متن کلام شریف رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله و سلم ـ درباره ماه رمضان و بعضی از عبارات آن بطور آشکار برمی آید که در ماه رمضان و ساعات شبها و روزهای آن وضعیت خاصی استقرار دارد، یعنی وضعیت و خواصی که در مجموع زمان و ساعات معینی در این ماه، در عالم برقرار می شود، تفاوت های خاصی با زمان و ساعات ایام دیگر دارد. این مطلب شبیه آن است که گفته شود در فصل بهار و اوائل آن در زمین و هوای مجاور آن وضعیت و خاصیتی وجود دارد که متفاوت با فصول و ایام دیگر است. بطوریکه خاصیت رویش در نباتات در آن زمان بیشتر و شدیدتر است! به بیان دیگر زمین و فضای اطراف آن قدرت رویاندن نباتات را بیشتر از زمانهای دیگر در خود دارد! و یا اینکه گفته شود در ساعات شروع روز انسانها نشاط بیشتری برای زندگی و فعالیت ها دارند، نسبت به زمان پایان روز و شروع شب! و اینکه در زمان شروع شب بعضی از بیماریها در افراد مبتلا به آنها شدت می یابد. یا غم و اندوه انسانهای گرفتار شدت می یابد، اما در زمان شروع روز آن غم و اندوه کمتر می شود.
همچنین مثل آن است که انسانها وقتی در مساجد یعنی خانه های خدا حضور دارند، لذت بیشتری از نماز خواندن احساس می کنند بالخصوص در بعضی مساجد و در رأس آنها «مسجد الحرام» و کنار کعبه مقدسه! و همچنین از تلاوت قرآن در همان مکانها همینطور لذت بیشتری احساس می کنند و نشاط بیشتری از اعمال عبادی پیدا می کنند.
ما قبلاً در بعضی از مقالات درباره وضعیت روحی انسانها و تحولات و تغییرات روحیات آنها در بعضی زمانها و مکان ها مطالبی ذکر کردیم و حالا مجدداً وارد بحث اصلی در این جهت نمی شویم و فقط درباره وضعیت روحی انسانها درماه رمضان و تأثیرات خاص بعضی از اعمال و رفتارها درماه رمضان مطالبی ذکر می کنیم:
در خطبه شریف رسول خد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ درباره ماه رمضان و اعمال آن موارد متعددی درباره موضوع مورد بحث مشاهده می شود از جمله:
« أَنْفَاسُكُمْ فِيهِ تَسْبِيحٌ » یعنی: نَفَسهای شما در آن ماه تسبیح محسوب می شود.
« وَ نَوْمُكُمْ فِيهِ عِبَادَةٌ » یعنی: و خوابتان در آن عبادت است.
« وَ عَمَلُكُمْ فِيهِ مَقْبُولٌ » یعنی: عملتان در آن ماه مورد قبول پروردگار قرار می گیرد.
اصلاً وقتی وجود مبارک رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ اعلام می کند که تلاوت یک آیه در ماه رمضان معادل یک ختم کامل قرآن اجر و پاداش خواهد داشت، این مطلب بهترین دلیل بر اثبات این مطلب مورد ادعا می باشد و همچنین همین عبارت که در اول خطبه شریف آمده:
« ایُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِی هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُغَلِّقَهَا عَنْکُمْ وَ أَبْوَابَ النِّیرَانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُفَتِّحَهَا عَلَیْکُمْ » یعنی: ای انسانها درهای بهشت در این ماه باز است، پس از خدا بخواهید که آنها را بر شما نبندد و درهای جهنم بسته است، پس از پروردگارتان بخواهید که آنها را برای شما باز نکند. باز بودن درهای بهشت و درهای آسمان و نجات یافتن عده زیادی از بندگان از آتش جهنم در این ماه بالخصوص در زمان سحرها و وقت افطار در احادیث متعددی ذکر شده و از فضائل آشکار این ماه در کلام ذوات مقدسه معصومین ـ علیهم السلام ـ می باشد.
اگرچه نوبت این بحث در مقالات مربوط به ماه رمضان عقب افتاد و ذکر و توضیح آن با روزهای اول ماه رمضان تناسب بیشتری داشت، اما در ابتداء مقاله اول متذکر شماره ها و عناوین مقالات سالهای قبل شدیم و علاقه مندان به این مباحث و مقالات را به مطالعه و توجه مجدد به آنها توصیه کردیم. همچنین امیدواریم وضعیت روحی حاصل شده در ماه رمضان و از ناحیه روزه و عبادات انجام گرفته در آن حداقل در مرتبه ای استمرار یابد، و موفق به روزه مستحبی در ایام دیگر و تلاوت قرآن زیاد در همه ایام سال بشویم و همه ما از ناحیه این تذکرات، انتظار ماه رمضان سالهای دیگر و آمادگی بیشتر برای دریافت رحمت و برکات پروردگارمان را پیدا کنیم.
پس از ناحیه توجهات مکرر به عبارات خطبه شریف رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و توضیحاتی که درباره بعضی از عبارات آن داده شد، عظمت خاص ماه رمضان و روزها و شب ها و ساعات آن در سطحی متناسب با وضعیت روحی ما آشکار می شود و با همین مقدار علم و توجهی که به موقعیت و وضعیت این ماه مبارک پیدا کرده ایم عقل سالم حکم می کند که از تمام فرصت های موجود در آن برای تغییر وضعیت زندگی خود و هموار کردن راههای زندگی و حرکت بسوی مقصد آفرینش بهره برداری کنیم.
ما انسانها هم برای ادامه زندگی دنیوی و مقدار باقی مانده از عمر خود و هم برای زندگی کسانی که وظایفی درباره آنها داریم مثل افراد خانواده و سایر بستگان و هم برای یک زندگی طولانی در فاصله بین رحلت از دنیا تا روز قیامت و هم در طول روز قیامت که برای بعضی دوره ای کوتاه و برای بعضی ها معادل چندین هزار سال دنیوی خواهد بود. و باز همچنین برای ادامه حیات انشاءالله در بهشت، احتیاج به دارائی ها و ذخیره ها داریم، دارائی و ذخیره مورد نظر از اعمال و رفتارهای ما باید کسب شود و فراهم شود. بنابراین وجود چنین فرصتی که یک عمل معین معادل صدها و هزاران برابر زمانهای دیگر بازدهی و ثمر خواهد داشت، چقدر پرفایده و پربرکت خواهد بود و چه مقدار شایسته است که از آن فرصت بسیار قیمتی و باصطلاح فرصت طلائی بهره مند شد! و چه زیانکار خواهند بود کسانی که نسبت به آن فرصت های گرانبها در غفلتی قرار بگیرند و آنها را از دست بدهند. فرصتی که در آن خوابیدن انسان عبادت محسوب خواهد شد و نفس کشیدن او تسبیح و تلاوت یک آیه قرآن معادل یک ختم قرآن کامل! پس خوشا بحال کسانیکه این فرصت ها را شناختند و از آنها برای رفع نیازهای خود بهره های متناسبی بردند و بیچاره کسانی که نسبت به آن فرصت های عظیم پربرکت در غفلتی قرار گرفتند.
موضوع بسیار مهمی از معارف قرآن مجید را مورد توجه قرار می دهیم و آن جریان خواب پادشاه مصر و تأویل آن از طرف حضرت یوسف ـ علیه السلام ـ است. اصل موضوع در آیاتی از سوره مبارکه یوسف ذکر شده و در فرهنگ دینی جایگاه آشکاری دارد و ما متذکر نکاتی از آن می شویم که از ناحیه ذکر آن نکات این بحث کامل شود، و موضوع را با مثالی شروع می کنیم شبیه مثالی که در بخش قبلی (مقاله شماره ـ ۳۴۳) ذکر شد و آن اینکه:
اگر در منطقه ای از زمین ذخائر آبی دچار نقصان شود و احتیاج به آب در انواع مختلف آن شدت پیدا کند و لازم شود که مردم آب مورد نیاز و مصرف خود را از راههای دور و با تحمل سختی ها و مشقت ها حمل کنند مثلاً با تانکرهای حمل آب و بعضی افراد با سطل ها و دیگر ظروف و طی مسافت های طولانی و تحمل خستگی ها بالخصوص در هوای گرم تابستان.
در چنان وضعیتی که بعضی از گیاهان و درختان در حال خشک شدن هستند و کم آبی نزدیک است به فاجعه ای تبدیل شود و مردم با سختی ها و مشقت ها زندگی می کنند و اهل شهر و مدیران آن جامعه تصمیم می گیرند که با اهالی یک شهر و منطقه دیگری مذاکره کنند و قراردادی با آنها برای دریافت مقداری آب با قیمتی بسیار بالاتر از حد عادی و متعارف ببندند و اهل شهر در آن صورت ناچار خواهند شد بخش عظیمی از دارائی و درآمد خود را جهت تهیه آب مورد نیاز خود و مزارع و باغها و درختان خود از دست بدهند و از آن ناحیه دچار کمبودها و گرانی ها و محرومیت ها شوند! اگر در چنان وضعیتی بعضی از سازمان های هواشناسی و بعضی کارشناسان اعلام کنند که در چند روز آینده بطور قطع و یقین هوا بارانی خواهد شد و باران زیادی خواهد بارید، آن خبر اگر یقین آور باشد، چقدر سرورانگیز و پرفایده خواهد بود و اگر از ناحیه اعتماد به آن خبر، مدیریت آن شهر و بطور کلی مردم از بستن قرارداد خرید آب به قیمت بسیار بالا و اقدام به آن منصرف شوند و چند روز بعد طبق پیش بینی ها هوای شهر بارانی شود و باران زیادی ببارد، آن جریان چقدر سرورانگیز و آرامش بخش و پرفایده خواهد بود. بالخصوص اگر مقدار آن باران در حدی باشد که تمام نیازهای مردم آن شهر برای سال زراعی و تا مدت چند ماه برطرف شود و سفره های زمینی پر شود و مقداری از آن آب را هم اهل آن شهر بتوانند به ساکنان مناطق دیگر بفروشند و مشکلاتی که دراثر کمبود آب به وجود آمده بود، برطرف شود.در آن صورت، آن حادثه و آن پیش بینی و آن توصیه افراد مطلع و با تجربه مبنی بر آمدن باران و خودداری از بستن قرارداد خرید آب به قیمت بالا، چقدر دلپذیر خواهد بود.
حال اگر فرض شود که اهل آن شهر و منطقه ای که دچار کمبود آب شده بود آن سال بجهت کمبود آب، زراعتی انجام نداده بودند و خودداری از زراعت و در نتیجه کمبود مواد غذائی و احتمال ابتلاء به آن در چند ماه آینده در حال تبدیل شدن به یک فاجعه اجتماعی بود، اما با شنیدن خبر پیش بینی نزول باران در چند روز بعد، عده ای از کشاورزان که زمین های خود را برای زراعت آماده کرده بودند، سریعاً دست به کار شده و مقداری بذر تهیه کردند ودر زمینهای آماده برای زراعت پاشیدند و باران نازل شده آن مزارع را سیراب کرد و مقداری از مشکل کمبود محصولات کشاورزی و مواد غذائی از بین رفت، در آن صورت آن حادثه چقدر لذت بخش و دلنشین و پرفایده خواهد بود.
در چنین جریانی عموم مردم از فراوان شدن آب و رفع کمبود و گرانی زیاد آب بهره مند می شوند و این نوع استفاده و بهره برداری جنبه عمومی دارد، اما عده ای که از فرصت اندک به وجود آمده به زراعتی سریع و در زمین های از قبل آماده شده اقدام کردند، بهره های بیشتری خواهند برد.
اما اگر پیش بینی آمدن باران زیاد از چند ماه قبل امکان پذیر بود، مردم آن منطقه بهره های بیشتری از آن باران زیاد می بردند. مثلاً با ساختن و آماده کردن گودالهائی شبیه استخرهای طبیعی برای ذخیره آب و آماده شدن برای زراعت زیاد و آماده کردن زمینهای زیاد بر آن منظور و یا ایجاد کانالهائی جهت انتقال آب به مزارع و باغها و فعالیتهائی امثال آنها.
و اما اگر آمدن باران زیاد در منطقه ای از زمین از چند سال قبل قابل پیش بینی بود، مردم آن منطقه می توانستند در آن فرصت چند ساله سدی عظیم با استفاده از تکنولوژی پیش رفته در آن منطقه بسازند و آب باران و رودها را در آن سد ذخیره کنند و در تمام طول سال با محاسبه ها و نظم لازم به مصارف مختلف برسانند و دچار کمبود آب هم نشوند.
در وضعیت فعلی و تا زمان ما و از ناحیه دانش عادی بشری چنین پیش بینی، یعنی از چند ماه و چند سال قبل برای نزول بارانهای زیاد و فوق عادی امکان پذیر نیست. مگر از طریق علم نبوت و امامت و خبر دادن از آن از ناحیه وحی پروردگار عالمیان! مثل جریان خواب پادشاه مصر و تأویل آن خواب از طرف حضرت یوسف پیامبر ( علیه السلام ).
این داستان در آیات سوره یوسف ذکر شده است که خلاصه آن چنین است: پادشاه مصر خوابی می بیند که خواب گزاران از تعبیر آن عاجز می مانند، اما حضرت یوسف که دارای مقام نبوت بود و علم تأویل رویاها را خدای سبحان به او عطا کرده بود، تأویل خواب ملک را بیان میکند و به او اطلاع می دهد که در کشور مصر بعد از چند سال یک دوره قحطی هفت ساله شروع خواهد شد بطوریکه در آن مدت باران قطع خواهد شد. لذا لازم است مردم قبل از رسیدن خشکسالی مقدار زیادی زراعت کنند و برای سالهای قحطی و خشکسالی ذخیره کنند. و او روشی را هم برای ذخیره سازی به مردم یاد می دهد که تا آن زمان شناخته شده نبود! و با آن پیشگوئی که از ناحیه علم نبوت حاصل شده بود، مردم مصر از خطر قحطی نجات یافتند و به ملل دیگر هم آذوقه و مواد غذائی می فروختند.
حضرت یوسف با علمی که از طریق وحی از پروردگار عالمیان دریافت کرده بود و با مدیریت عالمانه خود در آن بحران ناشی از خشکسالی عامل ایجاد آسایش و رفاهی برای مردم مصر و مناطق دیگر می شود و محبوبیت زیادی بین مردم پیدا می کند و سرانجام علم و رفتارهای او موجب در هم شکستن نظام بت پرستی و روی آوردن مردم با میل و رغبت به توحید و خداپرستی می شود.
نکات علمی و اخلاقی فراوانی در آیات مربوط به این داستان در قرآن مجید وجود دارد که فعلا فرصت ورود به بحث تفسیری درباره آن آیات وجود ندارد. اما به چند نکته علمی و اخلاقی و عقیدتی فهرست وار و در حد عناوین اصلی و توضیح مختصر بعنوان نتیجه گیری از این جریان ذکر شده در قرآن مجید و مجموع مقاله اشاره ای می کنیم:
۱: پروردگار عالمیان نظامی برای زندگی بندگان خود در نظر گرفته است و آن نظام با علم و مدیریت و تلاش پیامبران و پیروی مردم از آنها امکان تحقق کامل خواهد داشت.
۲: خدای سبحان رزق بندگان خود را بر عهده خود دارد! و هدایت انسانها به راههای زندگی هم رزق آنها است.
۳: در نظام زندگی الهی فرصت جبران کمبودها و زیان ها و سرعت سیر در راه رسیدن به مقصد آفرینش در زمانهای خاصی در اختیار انسانها قرار می گیرد.
۴: در نظام زندگی الهی علاوه بر جریان عادی و متعارف رحمت خدا برای انسانها، جریانهای فوق عادی و گسترده تر هم جهت جبران کمبودها و پیشرفت های سریع به وجود می آید.
۵: پیامبران خدا، دائماً راههای رسیدن به جریان های رحمت و برکات عادی و فوق عادی را به انسانها نشان می دهند.

۶: خدای متعال اراده خود بر هدایت مردم مصر و مناطق دیگر مرتبط با آن کشور را از طریق خوابی به پادشاه آن کشور و تاویل آن خواب توسط پیامبرش تحقق بخشید. قابل توجه است که پادشاه مصر در آن زمان یک انسان خداپرست هم نبود، اما حاکم بر افکار مردم بود و از طریق او امکان داشت تحولی در افکار عموم مردم ایجاد شود. مثل اینکه خدای سبحان در زمانهای بعدی برای ارشاد مردم مصر، پیامبر خود حضرت موسی _ علیه السلام _ را نزد فرعون فرستاد.

۷: از علم و ایمان و اخلاص و قدرت های روحی پیامبران خدا می شود بهره های عظیم و فراوانی برد، همچنانکه جمعیت یک منطقه وسیع یعنی کشور مصر و بلاد دیگر از علم عطا شده به حضرت یوسف _ علیه السلام _ از گرسنگی و قحطی نجات یافتند.

۸: اراده ی خدای سبحان بر هدایت بندگان، از طرق مختلفی جریان می یابد که متناسب با جریانات فکری و عقیدتی و وضعیت زندگی مردم یک منطقه یا سطح جهانی است. مثل وقوع قحطی و قطع باران و آموزش مردم جهت مقابله با آن از طریق وحی بر یک پیامبر و علم و اخلاق او. مثل اینکه آسایش ناشی از علم و رفتار حضرت یوسف _ علیه السلام _ و تدبیری که برای آمدن حضرت یعقوب به مصر به کار رفت، در مجموع منتهی به روی آوردن مردم به دین توحیدی شد.

۹: اراده ی خدای سبحان بر هدایت اهل مصر به راه باشکوه و نورانی خداپرستی و نجات از ظلمت های بت پرستی از طرق مختلفی تحقق یافت که به یکدیگر مرتبط بودند. مثل قطع باران یا کم شدن شدید آن در هفت سال، و اطلاع به مردم از طریق رویای پادشاه، و تاویل رویای او توسط حضرت یوسف _ علیه السلام _  و انتخاب یوسف _ علیه السلام _ به مقام عزیزی مصر. و قبلا رویای حضرت یوسف در سنین کودکی و تاویل آن رویا توسط پدرش حضرت یعقوب _ علیه السلام _ و نجات یوسف _ علیه السلام _ از چاه توسط افراد یک کاروان و بردن او به مصر و مجموعه جریاناتی که در کشور مصر برای او پیش آمد! مجموع آن جریانات تلخ و شیرین و مطلوب و نامطلوب ظاهری.

از مجموع این حوادث ذکر شده در کتاب خدا بر می آید که حوادث زندگی انسانها نباید از یک دیدگاه و بصورت سطحی بررسی شود و بلکه احتمال دارد، بعضی حوادث به ظاهر تلخ و نامطلوب و بعضی از احکام دین که به ظاهر مقداری سختی همراه آن است، منتهی به آثار بسیار مطلوب و مبارکی شود.

۱۰: در خطبه وجود مبارک رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ راههای هموار و روشنی برای رسیدن به نعمت های بی پایان و مقصد مطلوب آفرینش انسانها نشان داده شده و خود آن حضرت و جانشینان حقیقی او در این سیر و سفر مبارک بطرف مقصد حیات و فضای حیات حقیقی، با بندگان خدای سبحان همراه و همسفر هستند.

۱۱: در ماه رمضان امواج عظیمی از رحمت و برکات خدای سبحان به فضای زندگی انسانها جریان می یابد و انسانها می توانند از طریق تلاوت زیاد قرآن و روزه و ذکرالله کثیر به آن جریان ها متصل شوند! و فضای روحی آنها مستمرّاً شستشو و با عطر توحیدی معطر شود.

۱۲: پیامبران خدا متصل به علم بی پایان خدا هستند و پرورش یافته از علم و قدرت و اراده ی مستقیم و  خاص پروردگار عالمیان. لذا آشنایی با سیره شریف آنها و یاد گرفتن آموزشهای آنها منشا فواید عظیمی در زندگی انسانها، و نجات انها از بیراهه ها و گردابهای زندگی دنیوی و رسیدن به مقصد عظیم آفرینش و زندگی در بهشت خواهد شد، لذا سخنان و رفتارها و سفارشات آنها نباید مورد غفلت و بی اعتنایی قرار بگیرد و الا زندگی انسانها از ناحیه آن نوع بی اعتنایی و غفلت به تباهی خواهد کشید.

نقش حضرت یوسف در زندگی عادی و فکری مردم مصر یک نمونه از اراده خدای سبحان در جهت هدایت انسانها بود، و نقش خاتم پیامبران حضرت محمد _ صلی الله علیه و آله و سلم _ در زندگی عالمیان، در گذشته و عمدتا در آینده، برترین مرتبه از آن اراده و سنت هدایت الهیه می باشد و بی اعتنایی به آن موجب محرومیت ها و خسران ها و زیان های غیر قابل جبران خواهد شد.

الیاس کلانتری

۱۳۹۹/۳/۲