کلام ایام ـ ۲۵۴، شکوه بزرگترین مصیبت تاریخ
بخش پنجم
کلیات
*پناهگاهی که با رحلت رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ از عالم دنیا برچیده شد.
* در خواست امیر المؤمنین علی ـ علیه السلام ـ از رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ هنگام غسل بدن شریف او
*رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ بعد از رحلت از عالم دنیا هم نوعی ارتباط با افراد خاندان خود و اهل ایمان دارد.
* استفاده رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ از مقام و موقعیت علمی و ایمانی خود برای رفع نیازهای انسانها
*استغفار رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ برای مؤمنان در دنیا شفاعتی است از طرف او برای آنها در دنیا و آخرت
*تقاضای زائران رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ از آن حضرت جهت استغفار برای آنها دلیل آشکاری است بر امکان برقراری ارتباط با او بعد از حادثه رحلت
*رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بعد از رحلت از دنیا صلوات و سلام و درخواستهای پیروان خود را می شنود
*رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلم ـ بعد از رحلت از دنیا هم مراقبتی بر اعمال پیروان خود دارد و برای آنها استغفار می کند
*علم مستمر خداوند به اعمال و حالات و موقعیت بندگان خود.
در بخش قبلی از این سلسله مقالات ، بحث منتهی شد به موضوع « استمرار برکات شخصیت رسول خدا» ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ به فضای زندگی انسانها اگر چه با رحلت آن حضرت از عالم دنیا آن پناهگاه امن مورد نظر در کلام شریف امیر المؤمنین علی ـ علیه السلام ـ بر چیده شده و از عالم دنیا رفعت یافته، چون آن پناهگاه از ناحیه حضور و سکونت آن وجود قدسی در بین انسانها بر قرار شده بود. در این قسمت از بحث به جهاتی از این موضوع یعنی استمرار برکات شخصیت آن وجود مبارک ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ بطور فشرده اشاره ای می کنیم:
۱ـ در انتهای کلام امیر المؤمنین علی ـ علیه السلام ـ وقت غسل دادن پیکر شریف رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ آمده است:
« بِأَبِى أَنْتَ وَ أُمِّى، اذْكُرْنا عِنْدَ رَبِّكَ، وَ اجْعَلْنا مِنْ بالِكَ» یعنی پدر ومادرم فدای تو، ما را نزد پرودگارت یاد کن. و در خاطر خود نگهدار!
اصل این کلام بطور کامل و با ترجمه و اندکی توضیح در مقاله شماره / ۲۵۰ ذکر شد و در این بخش فقط قطعه فوق الذکر را مورد بحث قرار می دهیم:
امام ـ علیه السلام ـ در کلام خود خطاب به آن حضرت ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ عرض می کند: ما را نزد پروردگارت یاد کن! مراد از «ما» در این کلام خود امام ـ علیه السلام ـ و خاندان رسالت، حتی به احتمال قوی همه اهل ایمان و پیروان دین خدا می باشند. از این کلام بر می آید که رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ بعد از رحلت از عالم دنیا هم نوعی ارتباط با افراد خاندان رسالت و بطور کلی پیروان خود دارد، از جمله اینکه آنها را نزد پرودگار عالمیان یاد می کند و برای آنها درخواست رحمت می کند.
یعنی همچنانکه آن بزرگوار در عالم دنیا و زمان حضور و اقامت خود در بین مردم از همه امکانات وجودی خود مثل علم مخصوص و قدرت ناشی از ارتباط خاص با مقام «ربوبیت» برای رفع نیازهای انسانها، بهره برداری می کرد و از پروردگارش بطور مستمر برای آنها تقاضای رحمت و غفران و نزول برکات می کرد، بعد از رحلت از دنیا هم امکات این ارتباط وجود دارد و صورت ظاهری موضوع هم مورد تأیید عقل انسان و سخنان نقل شده از خود آن حضرت و از حجت های دیگر پروردگار عالمیان می باشد. و این موضوع در ادامه این بحث مورد توضیح قرار خواهد گرفت! اما اصل موضوع در حد اشاره اجمالی اینکه: وقتی آن رسول گرامی خداوند در عالم دنیا تمام سعی و کوشش و قوای وجودی خود را برای اصلاح امور زندگی انسانها و آسایش و رفاه آنها به کار می برد و آنها را با تحمل تمام سختی ها و مشقت ها در جاده حیات حقیقی یعنی در دنیا بسوی مقصد اصلی و زندگی در بهشت هدایت می کرد، خیلی طبیعی است که بعد ار رحلت از دنیا هم همان محبت و توجه به انسانها از طرف او ادامه یابد و با صورتی متفاوت و متناسب با وضعیت زندگی او بعد از رحلت، برقرار باشد. آن وجود مبارک طبق کلام خداوند ـ جلّ جلاله رحمتی بود برای همه عالمیان، بطوریکه در کلام کریمش فرمود،
«وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ»(الأنبياء/۱۰۷) یعنی:[ای رسول ما] نفرستادیم تو را جز رحمتی برای همه عالمیان. حال حادثه رحلت آن وجود قدسی که برای او محدودیتی در تقاضای رحمت از پرودرگار عالمیان برای انسانها ایجاد نکرده و در اصل مانع انتقال رحمت خداوند از ناحیه توسطیت (واسطه شدن) و شفاعت او نمی تواند باشد.
۲ـ شفاعت رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ برای انسانها در آخرت و قیامت از مسلّمات عقاید دینی است و نیاز هم به اثبات ندارد چون در آیات متعددی از قرآن به این موضوع اشاره شده و احادیث فراوانی هم در این زمینه در منابع حدیثی وسیره شریف آن حضرت نقل شده است. مراتبی از شفاعت آن حضرت برای انسانها بالخصوص اهل ایمان در عالم دنیا هم برقرار می باشد و اصلاً بطور کلی شفاعت در آخرت ریشه ای و اصلی در دنیا دارد و در عالم آخرت ثمرات فراوان آن حاصل خواهد شد.
می شود گفت شفاعت پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ و امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ و ملائکه و سایر شفیعان، ثمرات درختی است که انسان در دنیا آن را با اعمال خود می کارد و آن درخت توسط شفیعان درگاه خداوند در دنیا آبیاری می شود و پرورش می یابد و مراتبی از ثمرات و فواید آن در همین دنیا حاصل می شود، اما ثمرات فراوان و کامل آن در آخرت تحقق خواهد یافت. اصلاً هدایت انسانها از ناحیه علم و رفتارهای پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ آشکار ترین جلوه ها از شفاعت آن وجود گرامی می باشد که در دنیا شروع می شود. مگر آن حضرت و اوصیاء او یعنی حجت های پروردگار عالمیان با علم اعطائی از طرف خداوند و با رفتارهای خود، انسانها از حقایق موجود در عالم دنیا و عالم آخرت مطلع نمی کردند و آنها را به مقصد آفرینش هدایت نمی کردند؟! و خود این جریان آشکار ترین جلوه ها از شفاعت آن ذوات مقدسه در دنیا و نشانه های تحقق کامل شفاعت آنها در عالم آخرت می باشد. پرودگار عالمیان خطاب به رسول گرامی خود می فرماید:
«وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا » (النساء/۶۴) یعنی و ما نفرستادیم هیچ رسولی را جز اینکه با اذن پروردگار مورد اطاعت واقع شود، و اگر آنها وقتی به خودظلم کردند، نزد تو می آمدند، و از الله تقاضای غفران می کردند، و رسول خدا هم برای آنها تقاضای غفران می کرد، قطعاً الله را توبه کننده(۱) و مهربان می یافتند.
در زیارات رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ چه در حرم شریف آن حضرت ـ در مسجد النبی و چه زیارت ها از راه دور این مطلب ذکر می شود از جمله :
«اللَّهُمَّ إِنَّكَ قُلْتَ لِنَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابا رَحِيما وَ لَمْ أَحْضُرْ زَمَانَ رَسُولِكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ السَّلامُ اللَّهُمَّ وَ قَدْ زُرْتُهُ رَاغِبا تَائِبا مِنْ سَيِّئِ عَمَلِي وَ مُسْتَغْفِرا لَكَ مِنْ ذُنُوبِي وَ مُقِرّا لَكَ بِهَا وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهَا مِنِّي وَ مُتَوَجِّها إِلَيْكَ بِنَبِيِّكَ نَبِيِّ الرَّحْمَةِ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَاجْعَلْنِي اللَّهُمَّ بِمُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ عِنْدَكَ وَجِيها فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ يَا مُحَمَّدُ يَا رَسُولَ اللَّهِ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا نَبِيَّ اللَّهِ يَا سَيِّدَ خَلْقِ اللَّهِ إِنِّي أَتَوَجَّهُ بِكَ إِلَى اللَّهِ رَبِّكَ وَ رَبِّي لِيَغْفِرَ لِي ذُنُوبِي وَ يَتَقَبَّلَ مِنِّي عَمَلِي، وَ يَقْضِيَ لِي حَوَائِجِي فَكُنْ لِي شَفِيعا عِنْدَ رَبِّكَ وَ رَبِّي فَنِعْمَ الْمَسْئُولُ الْمَوْلَى رَبِّي وَ نِعْمَ الشَّفِيعُ أَنْتَ» (۲) یعنی: پرودرگارا تو گفته ای به پیامبرت محمد ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ و اگر آنها وقتی به خود ظلم کردند، نزد تو می آمدند و از الله تقاضای غفران می کردند، و رسول خدا هم برای آنها تقاضای غفران می کرد، قطعاً الله را توبه کننده و مهربان می یافتند. ومن در زمان رسول تو که سلام بر او و آل او باد حضور نداشتم [یعنی آن زمان را در نیافتم] و پرودگارا اکنون او را از روی رغبت زیارت کردم. در حالیکه از اعمال زشت خودم توبه می کنم و از تو برای گناهانم استغفار و به آنها اقرار می کنم، و تو به آنها (گناهانم) از من داناتری و به تو روی آورده ام از طریق توسل به پیامبرت که پیامبر رحمت است، صلوات تو بر او و آل او باد، پس پرودگارا مرا به حرمت محمد و اهل بیت او نزد خودت در دنیا و آخرت آبرومند و از مقّربان قرار بده.(۳)
یامحمد یا رسول الله، پدر و مادرم فدای تو ای پیامبر خدا ، ای سرور مخلوقات خداوند، من به وسیله تو به الله روی آورده ام که پروردگار تو و پروردگار من است، تا بلکه گناهانم رامورد غفران قرار دهد و اعمال مرا قبول کند و حوائج مرا بر آورد و چه خوب درخواست شونده ومولا است پروردگارم و چه خوب شفاعت کننده هستی تو.
پس از این زیارت نامه و امثال آن و روایات متعددی بر می آید که رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ بعد از رحلت از دنیا هم صلوات و سلام و درخواست های پیروان و زیارت های آنها را می شنود و متوجه تقاضای شفاعت آنها می شود
این موضوع از قطعیات و مسلّمات در عقاید مؤمنان است، به جهت اینکه پروردگار عالمیان به اهل ایمان اعلام می کند که الله و ملائکه او بطور مستمر به پیامبر اکرم صلوات می فرستند، وبه مؤمنان دستور می دهد که آنها هم به آن وجود مبارک صلوات بفرستند و سلام کنند، بطوریکه می فرماید:
«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يصَلُّونَ عَلَى النَّبِي يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا» (الأحزاب/۵۶)
و طبعاًمعقول نیست که خداوند به اهل ایمان دستور دهد که به پیامبرش صلوات بفرستند و خطاب به او به نحو خاصی سلام کنند، اما او این صلوات و سلام ها را در یافت نکند یا به آنها بی توجه باشد، و مثلاً پاسخی ندهد، وامثال آنها
و پس از این آیه کریمه و توضیح فوق الذکر بر می آید که بین رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ و مؤمنان، بعد از رحلت آن بزرگوار هم نوعی ارتباط برقرار است و یا امکان دارد برقرار شود. توضیح بیشتر این موضوع در ادامه مباحث خواهد آمد
۳ـ بطوریکه به آن اشاره شد، ارتباط وجود مبارک رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ با انسانها و بالخصوص اهل ایمان از طرف او برقرار است، البته نوعی ارتباط که مقام و موقعیت آن بزرگوار بعد از رحلت از دنیا آن را اقتضاء می کند! جهتی از این ارتباط بصورت نوعی شفاعت است که به آن اشاره شد. اما جهت دیگر آن به رفتارها و موقعیت اهل ایمان در دنیا ارتباط می یابد! توضیح اینکه : رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ همچنانکه در زمان حضور در دنیا مراقب اعمال حسنه مؤمنان بود و به آنها آموزش می داد و آنها را به کارهای خیر و اعمال حسنه ترغیب می فرمود و در جنبه فردی هم به انسانها تذکر می داد و برای آنها استغفار می کرد، بعد از رحلت از دنیا هم طبق اشاراتی در آیات قرآن و تصریحاتی در احادیث معصومین ـ علیهم السلام ـ این مراقبت بر اعمال مؤمنان چه در حد عموم امت و چه در مرتبه ای خاص در مورد افرادی از مؤمنان برقرار است! هیچ دلیل قابل قبولی هم برای قطع این نوع ارتباط وجود ندارد. برای اثبات این ادعا دلائل زیادی وجود دارد از جمله اینکه خداوند در کلام خود می فرماید:
«فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَاللَّهُ يعْلَمُ مُتَقَلَّبَكُمْ وَمَثْوَاكُمْ» (محمد/۱۹) یعنی: پس بدان که هیچ معبودی جز الله نیست و برای ذنب خودت و مردان و زنان مؤمن استغفار کن و «الله» می داند وضعیت انتقال و استقرار شما را. در این آیه کریمه چند نکته مهم علمی و عقیدتی و اخلاقی مورد اشاره قرار گرفته و آنها عبارتند از :
الف: توجه به توحید الله و نفی الوهیت از غیر ذات قدوس او
ب: استغفار پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ برای ذنب خود
ج: استغفار او برای مردان و زنان مؤمن
د: علم پروردگار عالمیان به حالات وموقعیت بندگان در رفت و آمد و انتقال از جائی به جائی و در حال سکونت و استقرار آنها در جائی.
ابتداءً تذکر یک نکته ضروری است و آن اینکه: مراد از«ذنب» در مورد رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ قطعاً گناه نیست. چون معنی اصلی ذنب، یعنی کار خطرناک که نتیجه و دنباله وخیمی خواهد داشت و طبعاً تمام گناهان انسانها هم چنین خاصیتی خواهند داشت. یعنی همه گناهان دنب محسوب می شوند، اما همه ذنبها گناه نیستند بلکه گاهی یک عمل ارزشمند خوب هم ذنب محسوب می شود، یعنی کاری که برای صاحبش مشکلات و خطراتی خواهد داشت! مثل دعوت به دین توحیدی از طرف پیامبران خدا و مبارزه با بت پرستی که خطر مقابله مشرکان و کافران با آنها را بدنبال داشت. جهت توضیح بیشتر این موضوع علاقمندان می توانند به تفسیر المیزان، آیات اول سوره فتح مراجعه کنند.
اما بحث اصلی در مورد آیه کریمه که به همان منظور به آن استشهاد کردیم این است که مراد از مردان و زنان اهل ایمان، طبعاً تمام امت آن رسول گرامی یعنی همه پیروان دین توحیدی می باشند! و طبعاً تمام مؤمنان در زمان حیات دنیوی آن حضرت حضور نداشتند و حتی همه مؤمنان زمان او هم در نزد او نبودند! یعنی نمی شود گفت که مؤمنان زمان حیات دنیوی رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ احتیاج به استغفار او داشتند و اما مؤمنان بعد از رحلت او چنین احتیاجی ندارند! مسلّماً این چنین عقیده ای و مطلبی کاملاً بی پایه و اساس و غیر معقول است یعنی وقتی خداوند ـ جلّ جلاله ـ به رسول خود دستور می دهد که برای مردان و زنان اهل ایمان و بطور جداگانه برای شخص خود هم استغفار کند پس طبعاً همه مؤمنان و حتی خود آن حضرت به استغفار یعنی طلب «غفران» از الله ـ جلّ جلاله ـ احتیاج دارند و لازمه این مطلب آن است که مؤمنان بعد از رحلت پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ هم به استغفار آن وجود مبارک احتیاج دارند، و بنابر این لازم است استغفار آن حضرت برای مؤمنان بعد از حادثه رحلت او هم استمرار پیدا کند.
همچنین نمی شود گفت خداوند به حالات مختلف بندگان خود در زمان حیات دنیوی رسولش توجه و علم دارد، اما با رحلت رسول گرامی ـ صلِّی الله علیه و آله و سلّم ـ این توجه و علم از بندگان قطع می شود! طبعاً چنین مطلبی با هیچ عقل سالمی سازگار نخواهد بود! و توجه و علم خداوند نسبت به بندگان خود و نوع خاصی از آن نسبت به اهل ایمان، بطور دائم برقرار است و استمرار دارد.
و همچنان است اساسی ترین و مهم ترین موضوع این آیه و صدها آیه دیگر در قرآن مجید که تذکری به توحید پروردگار عالمیان و نفی الوهیت هر موجودی غیر از ذات قدوس او در آنها ذکر شده است. یعنی طبعاً مورد قبول عقل سالمی نمی تواند باشد که پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ مؤظف شود به «دانستن» (یعنی توجه کامل) به این نکته که هیچ معبودی جز «الله» جلّ جلاله وجود ندارد و یا به «تذکر» این موضوع عقیدتی و عملی اساسی، اما مؤمنان دیگر و مؤمنان زمان بعد از رحلت آن بزرگوار چنین وظیفه ای یا نیازی نداشته باشند!!
در حال نوشتن این مقاله رسیدیم به ایام ولادت پر برکت رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ و امام صادق ـ علیه السلام ـ اما مطالب مربوط به حادثه رحلت آن وجود گرامی و دو وصیّ گرامی او امام حسن مجتبی و امام رضا (سلام الله علیهم) به پایان نرسید لذا بقیه این مباحث خصوصاً جهت علمی آن را تحت عنوان دیگری که متناسب با موضوع ولادت آن بزرگوار باشد، ادامه خواهیم داد (ان شاء الله تعالی )
الیاس کلانتری
۱۳۹۷/۹/۳
پاورقی ها :
۱ـ ما کلمه «تواب» را در مورد خداوند ـ جلّ جلاله ـ توبه کننده ترجمه کردیم و اصل هم همین است، اگر چه عده ای از مفسران قرآن این کلمه را در مورد الله ـ توبه پذیر» ترجمه می کنند. اما برای «توبه پذیر» در قرآن مجید اصطلاح دیگری وجود دارد و آن عبارت است از «قابل التوب» و تواب درباره خداوند به همان معنای توبه کننده است توضیح اینکه وقتی از بنده گناهانی صادر می شود خداوند مرتبه ای از رحمت خودش را نسبت به بنده قطع می کند گو اینکه از بنده روی بر می گرداند و بعداً که به عللی مجدداً با رحمت خود متوجه بنده اش می شود این رفتار را می شود توبه خداوند بنامیم.
۲ـ زیارت حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ از بعید، در کتاب های دعا و زیارت
۳ـ از این قطعه از زیارت نامه شریف مطلبی که درباره تحقق مراتبی از شفاعت در دنیا ، گفتیم تایید می شود.