روش صحیح حفظ قرآن کریم (۲۳)

حفظ چهار سوره بزرگ اول قرآن یعنی سوره های بقره،آل عمران و نساء،مائده در شماره ۵۴ به پایان رسید و ۳۰ آیه اول سوره انعام برای هفته آخر شماره مذکور تعیین شد.

برای این مرحله حفظ بقیه سوره انعام تا پایان آن در نظر گرفته شده است، امیدوارم با فاصله ای که پیش آمده ، آمادگی لازم برای حفظ این سوره بزرگ که البته دارای آیات طولانی است به وجود آمده باشد.

هفته اول:از آیه ۳۱ سوره انعام تا آیه ۵۵ هر روز ۵ آیه.

هفته دوم:از آیه ۵۶ تا ۸۰ هر روز ۵ آیه.

هفته سوم:از آیه ۸۱ تا ۱۰۰، یعنی ۲۰ آیه.

در برنامه این هفته جهت قرار گرفتن چند آیه طولانی مثل آیات ۹۱تا ۹۴ و آیه ۹۹ می شود پنج آیه طولانی را در دو روز حفظ کرد،به طوری که در شماره های قبلی در این موضوع توضیحات لازم داده شد.

هفته چهارم:از آیه ۱۰۱ تا ۱۲۵ ، هر روز ۵ آیه.

هفته پنجم:از آیه ۱۲۶ ،تا ۱۴۵، ۲۰ آیه، می شود آیات ۱۴۱ تا ۱۴۵ را در دو روز حفظ کرد.

هفته ششم:از آیه ۱۴۶ تا ۱۶۵(آخر سوره)

اگر برنامه های این هفته در روزهای آخر آن تمام نشده،می شود بقیه آیات را در روزهای اولیه هفته بعدی حفظ کرد.با این ترتیب حفظ پنجمین سوره بزرگ قرآن هم تمام می شود.

تلاوت سوره های حفظ شده

این قطعه اختصاص به شماره قبل دارد لیکن به جهت اهمیت موضوع توجه به آن ضروری است.

تلاوت سوره های نصف دوم قرآن یعنی از سوره کهف تا آخر طبق تذکرات در شماره ۵۳ و تذکرات نوشته شده در شماره های ۵۰ و ۵۱ انجام گیرد.لازم است وقت بیشتری صرف تلاوت سوره های اخیر شود، فلذا بهتر است سوره های نصف دوم در هر هفته به اندازه،حداقل یک جزء و بلکه کمی بیشتر مثلاً در دو هفته سه جزء تلاوت شود،یعنی برنامه تلاوت روزانه در یک یا چند نوبت از سوره کهف شروع شود و تا آخر قرآن ادامه یابد.

اما سوره های بقره،آل عمران ونساء در قسمت های پنجاه آیه برای هر روز تنظیم شود، و هر روز پنجاه آیه تلاوت شود،تا برسد به سوره ای که در برنامه حفظ قرار دارد،که فعلاً سوره مائده است و بعداً سوره انعام خواهد بود.این پنجاه آیه حد کمتر تلاوت این سوره ها است و در صورت امکان می شود آیات بیشتری مورد تلاوت قرار بگیرد.

بعد از توجه به این قسمت،لازم است برنامه حفظ تلاوت،مطابق همان تذکرات دراین مرحله هم انجام بگیرد و سوره های نصف دوّم حداقل هر هفته یک جزء،از حفظ تلاوت شود و سوره های اولیه قرآن یعنی بقره، آل عمران ، نساء و مائده حداقل در هر روز در قطعات ۵۰ آیه ای تلاوت شود و در صورت امکان بعضی از روزها دو قطعه ۵۰ آیه تلاوت شود، تا فاصله زیادی در امر تلاوت و یادآوری ناشی از آنها به وجود نیاید.

امّا تلاوت سی آیه از سوره انعام که در قسمت آخر مرحله قبلی قرار داشت و بقیه آیات که در این مرحله در برنامه حفظ قرار گرفته در دفعات بیشتری انجام گیرد،که حفظ سریع و آسان آیات سوره امکان پذیر شود.

تذکر مجدد در مورد روش حفظ آیات طولانی

اگر چه قبلاً در مورد روش حفظ آیات طولانی تذکرات لازم داده شده، بالخصوص در شماره ۲۶ نشریه اولین بار تحت عنوان «روش حفظ آیات طولانی» نحوه کار به طور دقیق ذکر شد، علاوه بر آن تا این قسمت از برنامه حفظ سوره های بزرگ قرآن در برنامه حفظ قرار گرفته است،اما در عین حال تذکرات قبلی لازم است مجدداً مورد توجه قرار بگیرد.

در حفظ آیات طولانی لازم است به شماره مذکور شماره ۲۶ مراجعه شود و از روش بخش بخش کردن آیات طولانی و حفظ هر بخش از آنها و تکرارهای زیاد، و اتصال بخش ها با هم استفاده شود.

برنامه حفظ فوق العاده

در مرحله قبلی قطعه دوم از حفظ فوق العاده از سوره توبه شروع شد و سی آیه اول سوره برای این قسمت تعیین شد.در قطعه اول، از سوره یونس شروع و به آخر سوره اسراء یعنی اول سوره کهف ختم شده بود.دراین مرحله حفظ آیه ۳۱ تا آیه ۶۰ تعیین می شود.لازم است تکرار سوره ها در قسمت عادی،مطابق توضیحات لازم در این مقاله و تلاوت و تکرار قسمت های فوق العاده مطابق شماره ۵۳ انجام گیرد.

توجهی به روابط آیات

در مقالات قبلی به فواید و آثار حفظ قرآن اشاراتی رفت و گفته شد که روابط متعددی در بین آیات قرآن وجود دارد که توجه به آنها منشأ کشف معانی عظیمی از آیات قرآن خواهد شد و به عنوان نمونه مثال هایی هم در مقالات متعدد ذکر شد، کشف روابط بین آیات از طریق حفظ قرآن مقدور می باشد و هر مقدار آیات قرآن در ذهن انسان جایگزین شود روابط بیشتری از آنها کشف خواهد شد و حتی تلاوت های متعدد منشأ کشف روابط بیشتر و توجه به آنها خواهد شد.

یکی از کاربردهای روابط موجود بین آیات،تفسیر صحیح معانی لفظی آیات می باشد،و این موضوع حداقل در سه جهت می تواند مورد توجّه و بررسی در این مقالات قرار بگیرد.

اول:در پیدا کردن معانی حقیقی مفردات و کلمات تشکیل دهنده آیات.

دوم:معانی تفسیر صحیح ترکیب های لفظی در آیات.

سوم:بدست آوردن ابزارهای دقیقی در بررسی و نقد نظریات تفسیری مفسّران قرآن.

بخواست خداوند از این مقاله به بعد مباحثی در زمینه های مذکور طرح و مورد بررسی قرار خواهد گرفت و نمونه هایی از آیات به عنوان مثال خواهد شد.البته لازم به ذکر است که کاربرد روابط بین آیات اختصاص به معانی لفظی آیات ندارد و شامل معانی باطنی آیات هم می شود، به طوری که قبلاً به این موضوع اشاراتی شد.

یک پایه اساسی علم تفسیر روی معانی حقیقی مفردات یعنی لغات تشکیل دهنده آیات قرار گرفته است.کلمات تشکیل دهنده آیات قرآن در یک تقسیم بندی به دو قسم تقسیم می شوند:

اول کلماتی که در ادبیات عرب برای معانی معینی بکار می روند و در قرآن هم به همان معانی متداول بین عرب زبان ها بکار رفته است.

دوم کلماتی که موقعیت خاص قرآنی دارند و معانی صرف آنها مورد نظر نمی باشد و بعضی از کلمات در عبارات و کاربردهای مختلف معانی متفاوتی دارند.

در مواردی که کلمات تشکیل دهنده ترکیب ها و آیات قرآنی و یا بعضی از آنها مشتمل بر موضوعات خاص قرآنی است، باید از طریق توجه به روابط آیات،معانی حقیقی آنها روشن شود و آشنائی صرف با ادبیات عرب مشکل معانی آنها را برطرف نمی کند. همچنین کاربردهای مختلف کلمات به کار رفته در آیات،از همین طریق باید آشکار شود.به عنوان مثال:به چند مورد از این نوع کلمات اشاره ای می کنیم:

خداوند عالم خطاب به پیامبرش می فرماید:

«و وجدک ضالاً فهدی» (سوره ضحی، آیه ۷) در مورد این آیه مفسّران قرآن نظریات مختلفی داده اند.مشکل اصلی این است که چگونه خداوند کلمه «ضالّ» را در مورد وجود مقدس پیامبر اکرم(ص) دارای آن مقام رفیع علمی و عقلی و فضائل بی پایان و فوق حد تصور انسان ها بکار برده است.در حالی که خداوند عالم،آن حضرت را بارها در آیات قرآن بصورت های مختلفی تکریم فرموده و از او به عنوان شریف ترین و ارزشمندترین مخلوق خداوند یاد شده است،و با توجّهات و عنایات خاص خداوند تربیت شده است،و در مقام عصمت کبری قرار گرفته است.

بعضی مفسران سعی کرده اند به نحوی آیه را توجیه کنند که نسبت ظلالت از آن حضرت منتفی شود و آیه به صورت دیگری غیر از صورت ظاهری معنا و تفسیر شود،در نتیجه به مباحثی متوسل شده اند که با معیارهای تفسیر صحیح سازگار نیست!

اما واقعیت این است که همه این مشکلات،از معنای عرفی کلمه و توجه به آن پیش آمده و اگر به معنای حقیقی و قرآنی کلمه توجه می شد،مشکلی در تفسیر آیه پیش نمی آمد، و آن اینکه کلمه «ضلالت» را به معنای عرفی متداول در زبان فارسی یا زبان عربی و زبان های دیگر گرفته اند که عبارت است از کلمه «گمراهی» در زبان فارسی،یعنی «ضالّ» در زبان عربی به معنای «گمراه» در زبان فارسی.

این روش نادرست در تفسیر یعنی در نظر گرفتن یک معنای متداول جا افتاده و عدم توجه به معنای حقیقی و قرآنی کلمه این مشکل تفسیری و کلامی را در مورد این آیه پیش آورده است.

اما از توجه به آیاتی از قرآن می شود معنای حقیقی کلمه «ضال» را پیدا کرد.در سوره یوسف از زبان فرزندان حضرت یعقوب یعنی برادران یوسف نقل شده است که:

«اذ قال لیوسف و اخوه احبّ الی ابینا منّا و نحن عصبة ان ابانا لفی ضلال مبین؛آنها [به زَعم خود] گفتند:یوسف(ع) و برادرش[برادر مادری] نزد پدر ما محبوب تر هستند و ما گروهی قدرتمند هستیم،همانا پدر و مادر ضلالت آشکاری قرار دارد!».(سوره یوسف،آیه ۸)

به طور قطع فرزندان حضرت یعقوب(ع) منظورشان از کلمه «ضلال» که در مورد پدرشان بکار بردند،گمراهی نبود، در حالی که می خواستند پیش پدر محبوب تر شوند و این محبوبیت در نزد پدر آن قدر برای آنها مهم بود که تصمیم گرفتند برادر خردسال خود را بکشند و سرانجام او را در چاه انداختند.

در آیه دیگری باز همین کلمه را از زبان همان فرزندان حضرت یعقوب نقل کرده می فرماید:

«و لما فصلت العیر ابوهم انی لاجد ریح یوسف لو لاتفندون ـ قالوا تالله انک لفی ضلالک القدیم؛وقتی کافران[که حامل پیراهن یوسف بودند] از مصر خارج شد،پدرشان[یعقوب] گفت:من بوی یوسف را احساس می کنم اگر مرا به کم عقلی نسبت ندهید گفتند:تو در همان ضلالت قبلی خود هستی!»

به طور قطعی در این کلام آنها منظورشان از «ضلال» گمراهی نبود،بلکه منظورشان این بود که تو در اشتباه قبلی خود هستی که تصور می کنی یوسف زنده است، یا اینکه تو در حال همان محبت افراطی [به زعم آنها] نسبت به یوسف قرار داری.

ضلالت در مورد وجود مقدس رسول اکرم(ص) به معنای متعارف نیست و مراد از آن این است که تو نسبت به امر هدایت و ارشاد انسان ها قبل از اینکه وحی خداوند بر تو نازل شود،آشنا نبودی و پروردگارت تو را به این راه آورد،و تو را در این راه یعنی نبوّت و رسالت قرار داد و به آن هدایت کرد.

پدید آورنده : الیاس کلانتری ، نشریه بشارت شماره ۵۶، صفحه ۶۲