پرسش و پاسخ ـ ۱۶، چرا دیه مرد بیشتر از زن است؟

سؤال: چرا اگر مردی، زنی را به قتل رساند، اولیای مقتول باید مازاد دیه را بپردازند تا بتواند قاتل را قصاص کنند؟ آیا این به معنای کم ارزش بودن زن نیست؟

پاسخ: دیه برای ارزش حقیقی انسان تعیین نشده‌است. این تصور از نوعی سطحی‌نگری در این موضوع نشات می‌گیرد بالخصوص که در ترجمه این کلمه در زبان فارسی اشتباه خطرناکی شده‌است و آن اینکه در زبان فارسی کلمه “دیه” را به “خونبها” ترجمه می‌کنند.
در معارف دین توحیدی هرگز دیه به منزله خونبهای انسان تلقی نمی‌شود. از نظر قرآن مجید کشتن یک انسان بی گناه معادل کشتن تمام انسانها تلقی می‌شود بطوریکه خداوند در سوره مائده آیه ۳۲ اشاره فرموده‌اند که کشتن یک انسان -جز در مواردی که قصاص و جلوگیری از آدمکشی عده‌ای تبهکار و آدمکش مطرح باشد- معادل کشتن تمام بشریت است.
در حقیقت دیه نوعی خسارت مالی است که در حوادثی مثل کشتن انسانی و یا مجروح کردن او در مواردی دیگر به انسان خسارت دیده و یا خانواده مقتول پرداخته می‌شود. علت تفاوت مرد و زن در دیه نقش متفاوت آن دو در تامین معاش اعضاء خانواده آنها می باشد. توضیح اینکه وقتی یک انسان به قتل می‌رسد دو نوع مشکل برای خانواده او ایجاد می‌شود یکی جنبه معنوی دارد و دیگری جنبه مادی و اقتصادی. بعنوان مثال اگر مردی به قتل برسد یعنی یک کودک پدرش را از دست داده و از نعمت داشتن پدر محروم شده‌است. همچنین یک زن همسرش را از دست داده و یا یک مادر و پدر فرزند خود را از دست داده‌اند. این ضایعه با هیچ قیمتی قابل جبران نیست –بلحاظ مادی و معنوی- فقط الطاف خداوند مهربان که سرپرست حقیقی این کودک و این زن و این پدر ومادر است به نحوی در عالم دنیا و عالم آخرت این ظلم را جبران خواهدکرد. اما مشکل دوم اینکه این مرد مقتول تامین‌کننده وسایل معاش این خانواده هم بود! خانواده او باصطلاح نان‌آور خود را هم از دست داده‌اند. اگر مشکل اولی در دنیا و از ناحیه انسانها قابل جبران نیست آیا باید مشکل دوم مورد بی اعتنایی قرار بگیرد و آن زن و آن بچه ها – اعضاء خانواده مقتول– هم سر پرست خود را از دست بدهند و هم گرسنه بمانند؟
مشکل دوم بوسیله پرداخت دیه از بین می رود یا کمتر می شود. و چون نقش مرد در تامین معاش بیشتر از زن – بطور معمول– می باشد فلذا دیه مرد دو برابر دیه زن تعیین شده است. دیه ربطی به ارزش حقیقی مرد یا زن ندارد و ارزش یک انسان اعم از مرد یا زن فوق حد محاسبه و ارزیابی است.
قابل توجه است که در صورت کشته‌شدن یک زن به‌دست یک مرد و تمایل خانواده زن کشته‌شده به قصاص قاتل، نصف دیه انسان به خانوده قاتل پرداخته می‌شود نه خود او. یعنی بنا براین گذاشته می‌شود که قاتل قصاص و اعدام شود و دیه به خانواده او تعلق می‌گیرد. در این حکم هم لطف و ترحمی به حال عده‌ای بی گناه مطرح می‌باشد چون اگر یک مرد مرتکب قتل انسانی شد و لازم است مجازات شود همسر و فرزندان او که گناهی ندارند. اگر قاتل باید قصاص شود پس فرزندان او هم باید گرسنه بماند؟ این مال یعنی نصف دیه انسان در این صورت به خانواده بی‌گناه قاتل پرداخت می‌شود. سخن اخر اینکه در قوانین دینی در صورتی که خانواده زن مقتول این مال را نداشته باشند این مال از بیت‌المال جامعه یعنی اموال حکومتی پرداخت می شود.

الیاس کلانتری