پرسش و پاسخ ـ ۱۹، آیا حضرت علی(ع) با شروع جنگ بین اعراب و ایرانیان مخالف بودند؟
سؤال: اگر حضرت علی(ع) با شروع جنگ بین اعراب و ایرانیان مخالف بودند، پس چرا پسرانشان در نبرد ری شرکت داشتند؟
پاسخ: لازمه برطرف شدن اين شبهه و بعضي از شبهات مربوط به اين، آشنايي ـ حداقل فشرده ـ با تاريخ جامعه اسلامي بعد از رحلت رسول خدا(ص) ميباشد. برای روشنشدن اجمالي موضوع اشارهاي به وضعيت حكومت آن زمان ميكنيم. پس از رحلت پيامبر خدا(ص) حكومت ديني بهدست افرادي افتاد كه مدعي رهبري ديني در جامعه بودند و حكومت خود را حكومت ديني معرفي ميكردند. التزام عملي به احكام حكومتي به اختيار مردم گذاشته نميشد و انسانها ملزم به اجراي فرمانهاي حكومتي بودند. طبعاً جهاد يكي از احكام مهم اجتماعي ديني محسوب ميشد، حتي بهشكل و صورتي كه حاكم جامعه تعريف ميكرد. مخالفت با حكومت، مخالفت با دين تلقّی ميشد و گاهي اين نوع مخالفت «ارتداد» محسوب ميشد، تا جايي كه اميرالمؤمنين علي(ع) را با آن موقعيت اجتماعي با وجود اينكه حكومت ديني حق او بود مجبور به شركت در نماز جماعت در مسجد کردند و در صورت خودداري مورد تهديد قرار گرفتند.
طبعاً اگر جنگي بين مسلمين با ملت ديگري مثل ايران انجام ميگرفت، شركت در آن براي مؤمنان اجباري بود. مگر فردي را حكومت مستثني كند. پس اگر ثابت شود كه امام حسن(ع) و امام حسين(ع) در جنگ ري شركت داشتند بايد ديد كه اين شركت آيا اختياري بود يا اجباري؟ و آيا اميرالمؤمنين به اين كار تمايل داشتند و يا حكومت كاري با تمايل و رضايت و يا عدمرضايت آن حضرت نداشت و دستور حكومتي مبني بر شركت مؤمنان به نحو اجباري در آن صادر شده بود؟
اما كار جهت ديگر هم ميتواند پيدا كند و آن اينكه جنگ خواه و ناخواه شروع خواهد شد، حال در اين صورت شركت دو انسان متعالي و محبوب و دانشمند كه فرزندان رسول خدا(ص) محسوب ميشوند و مورد احترام عموم مردم هستند و مردم از علم فوقعادي آنها و تذكرات اخلاقيشان بهرهمند ميشوند بهتر است يا نه؟ مثلاً آيا وجود و حضور آنها ميتواند مانعي در مقابل خشونتهاي نابهجا و زير پا گذاشتن قوانين شرعي و جوانمردانه باشد يا نه؟ مثلاً وقتي مسلمين در مقابل خلافكاريهاي زياد عثمان قيام كردند و او را دعوت به اجراي عدالت و عمل به احكام شرعي كردند ولي اين هشدارها موثر نشد و قيام مردم گسترش يافت و سرانجام منتهي به محاصره خانه عثمان شد و تصميم به قتل عثمان شدت گرفت. اميرالمؤمنين علي(ع) دستور داد حسنين (عليهماالسلام) به خانه عثمان بروند و مانع خشونتها در مورد او و خانوادهاش بشوند که اين اقدام مؤثر شد و حداقل محاصره كنندگان اجازه دادند آب و غذا به خانه محاصره شده عثمان برده شود.
طبعاً حكومت عثمان مورد تأييد اميرالمؤمنين علي(ع) نبود و حضرت امير هم مثل ديگران از اين حكومت ناراضي بودند، اما اين نارضايتي به اين معنا نبود كه آن حضرت نسبت به صدور رفتارهايي از مؤمنان كه در مجموع به ضرر جامعه ديني بود بياعتنا باشند. يعني انعكاس اين رفتار كه مسلمين حاكم جامعه را محاصره كنند و خود وی يا اعضاي خانوادهاش از گرسنگي و تشنگي در مضيقه قرار بگيرند به نفع جامعه مسلمين نبود، با وجود همه فسادهاي عقيدتي و رفتاري عثمان. بنابراین آن حضرت با اين عمل (اعزام حسنین به در خانه عثمان) جلوي آن كار نادرست را گرفتند و اين كار فوايد عظيمي در مجموع براي جامعه ديني داشت.
حال چه اشكال دارد حضرت امير با وجود نارضايتي از اصل اين جنگ براي جلوگيري از خشونتهاي زياد در جنگ و بعضي از رفتارهاي غيرضروري از محبوبيت اين دو وجود گرامي بهره ببرند. نارضايتي اميرالمؤمنين از اعمال حكومت زمان به اين معنا نبود كه كاري كه بهنفع انسانها است حتي بهنفع بيگناهان دشمن انجام ندهد. البته باز قابل تذکر است که معلوم نیست حسنین (ع) در جنگ با ایران شرکت داشته اند یا نه؟!
الیاس کلانتری