۶۵- آیا خداوند مهربان بنده های خود را مجازات می کند؟
سؤال:بعضی ها می گویند: خداوند عالم خود را «ارحم الراحمین» خوانده است یعنی مهربانترین مهربان ها. چطور می شود او به خاطر یک کار کوچک مثل این که چند تار موی سر یک دختر بیرون بماند می خواهد او را مجازات کند و دیگر این که می پرسند یک انسان در دنیا مثلاً ۵۰ سال گناه کرده است چطور می شود خداوند او را تا ابد در جهنّم مجازات کند یعنی آیا با عدالت خداوند سازگار است، شخصی را که مدت محدودی گناه کرده تا زمان نامحدود مجازات کند.
پاسخ: دیدگاهی که در این سؤال مطرح شده است مربوط است به مجازات های قرار دادی دنیوی و موضوع مجازات های خداوند موضوع دیگری است توضیح این که پاداش و مجازات از یک لحاظ به دو نوع تقسیم می شود و آن دو عبارتند از پاداش و مجازات قرار دادی و اعتباری، دیگر پاداش و مجازات حقیقی و طبیعی که به آن «اثر وضعی» هم گفته می شود.
آن چه در دنیا ما به نام مجازات شناخته ایم از نوع اول است یعنی مجازات های قرار دادی، مثل جریمه های رانندگی و یا مجازات های اجتماعی و سیاسی در مقابل بعضی از تخلّفات. این مجازات ها قابل ازدیاد و کم کردن می باشند و می شود از آن ها فرار کرد و امکان دارد که انسانی را به خاطر این نوع خلاف کاری ها مجازات نکنند. این نوع مجازات ها قابل اعتراض و انتقاد هم هستند مثلاً اگر یک دانشجو در نظام تحصیلات دانشگاهی سه نیم سال تحصیلی پی در پی مشروط شود از دانشگاه اخراج می شود و یا اگر یک سرباز در حین خدمت مدتی غایب شود و از مرکز نظامی تعیین شده برای او، فرار کند مجازاتی خواهد داشت و امثال آن ها. اما یک نوع پاداش و مجازات هم وجود دارد که از نوع قرار دادی و اعتباری نیست بلکه خاصیت عمل است این پاداش و مجازات را کاری نمی شود کرد و خاصیتی است که به عمل چسبیده است مثل این که انسانی در اثر بی احتیاطی و بی دقتی در وقت کار کردن با یک چاقوی تیز دست خودش را ببرد دردی که او از ناحیه بریده شدن دستش احساس خواهد کرد، مجازات طبیعی عمل اوست. نه خداوند عالم به این مجازات راضی بود و نه کسی که این چاقو را ساخته است، و این که خداوند عالم دست او را به صورت لطیف آفریده است قصدش این نبود که این دست لطیف به وسیله چاقوی تیز بریده شود بلکه کمال این عضو از بدن انسان و کار آیی آن مستلزم لطافت و در نتیجه آسیب پذیری از این نوع می باشد.
به عنوان مثال اگر راننده ای در خیابان های یک شهر متوجه تابلویی شود که حداکثر سرعت مجاز را تعیین کرده است ولی او اعتنائی به این تابلو نکند و با سرعت غیر مجاز حرکت کند و پلیس راهنمائی و رانندگی او را در حال تخلّف ببیند، و یا دوربین های هوشمند نصب شده در کنار خیابان ها و سر چهار راه ها تخلّف او را ثبت کنند، در نتیجه جریمه ای برای او تعیین می شود. این جریمه یک نوع مجازات قرار دادی است و می شود آن را کمتر یا زیادتر کرد و یا به آن اعتراض کرد یا از آن معاف شد. اما اگر راننده ای در یک جاده کوهستانی در حالی که پرتگاه هایی عمیق و خطرناکی در کنار آن جاده است با سرعت بیش از حدّ مجاز حرکت کند و در سر یک پیچ نتواند وسیله نقلیّه را کنترل کند و از کنار جاده به پرتگاهی سقوط کند در این صورت مجازات او قرار دادی نیست و از نوع جریمه مالی نمی باشد و سقوط در پرتگاه و در نتیجه کشته شدن یا مجروح شدنش مجازات طبیعی و حقیقی او خواهد بود.
در این صورت به چه کسی می توان اعتراض کرد؟! آیا این مجازات قابل اعتراض و انتقاد است؟! آیا می شود گفت چرا کوهی وجود داشت که جاده ساخته شده در آن دارای پرتگاه هایی باشد؟! یا می شود گفت چرا اتومبیلی ساخته شده که باعث سقوط و کشته شدن انسان شود؟!
با این توضیحات روشن می شود که مجازات های خداوند در عالم آخرت قابل اعتراض و یا انکار نمی باشد به جهت این که آن مجازات ها اثر طبیعی اعمال انسان هاست و مشابه آن مجازات ها را به طور مستمر در زندگی خود و انسان های دیگر مشاهده می کنیم. به عنوان مثال اگر در جایی که مورد حمله هوایی قرار گرفته و مثلاً موشکی به آن جا اصابت کرده و عده ای کودک خردسال بی گناهی در آن جا وجود داشته باشند آیا آن ها در اثر این انفجار کشته یا مجروح نمی شوند در حالی که رحمت خداوند عالم برقرار است البته در این قبیل موارد رحمت خداوند عالم شامل حال آن انسان های بی گناه می شود اما نه به نحوی که بر حسب ظاهر مورد انتظار است و این آسیب پذیری از اشیاء و حوادث، اختصاصی به مورد مثال ندارد بلکه در زندگی انسان ها به طور مستمر واقع می شود. البته انسان های بی گناهی که از حوادث آسیب می بینند مورد عنایت بیشتر خداوند قرار خواهند گرفت و ظلمی که به آن ها شده به نحوی جبران خواهد شد، حال یا در زندگی دنیوی یا در زندگی اخروی.
اما این که چرا نتیجه طبیعی اعمال انسان ها، مجازات خداوند خوانده شده احتیاج به توضیحی دارد و اجمال آن این که قوانین حاکم بر عالم و جاری در آن از ناحیه خداوند برقرار شده است و مجازات انسان ها از طرف خداوند به معنای مصطلح و متعارف نمی باشد. ما به خواست خداوند در جواب سؤال بعدی در این زمینه توضیح بیشتری خواهیم آورد.
تذکر دیگر این که زمان ارتکاب گناه یک موضوع هست و آثار و نتایج آن موضوع دیگری است، به عنوان مثال اگر یک انسان یک مسلسل به دست بگیرد و در یک اجتماعی از انسان ها به صورت رگبار به طرف آن ها شلیک کند در نتیجه ده ها نفر کشته شوند، عمل خلاف این شخص چند دقیقه بیشتر طول نکشیده است آیا طبق این دیدگاه او را فقط باید چند دقیقه مجازات کنند یعنی درست است که گفته شود این شخص چند دقیقه گناه کرده است و چرا باید تا آخر عمرش در زندان بماند و یا کشته شود؟! در این جا موضوع مهم نتیجه گناه اوست که منجر به کشته شدن ده ها و صدها انسان بی گناه شده است نه مدت زمان ارتکاب گناه.
ما در پاسخ سؤال بعدی بحث علمی و عقیدتی دقیقی در مورد حقیقت عذاب های اخروی طرح خواهیم کرد- ان شاء الله-
الیاس کلانتری
۹۴/۲/۱۵