۱۷۴-معنی کفر ابلیس به خداوند چیست؟!

1425992795_img12440890سؤال: در مورد اینکه آیا بالاخره ابلیس کفر ورزید یا خیر توضیحی ارائه فرمایید، چرا که در سوره بقره آیه ۳۴ خداوند می فرماید او از کافران بود، اما در سوره حشر آیه ۱۶ آمده است که شیطان از کافران برائت می جوید و می گوید من از خدا می ترسم.

پاسخ: اینکه به دلالت آیات قرآن از جمله آیه ۳۴ سوره بقره ابلیس نسبت به خداوند کفر ورزید، شکی در آن نیست، اما آیا این آیه از قرآن با آیه ۱۶ سوره حشر تعارض دارد؟! در پاسخ این سؤال عرض می کنیم:

اولاً: معلوم نیست مراد از شیطان در آیه ۱۶ سوره حشر ابلیس باشد، در این جهت از بحث نظر مفسر مشهور معاصر مرحوم علامه طباطبائی (ره) را ذکر خواهیم کرد.

ثانیاً: اگر هم مراد از شیطان در آیه مذکور ابلیس باشد، بین این دو آیه از قرآن تعارضی وجود ندارد، به جهت اینکه کفر ابلیس از نوع انکار خداوند و یا انکار ربوبیّت او نبوده، بلکه کفر او از نوع نافرمانی در مقابل خداوند بوده.

توضیح اینکه: کفر انواع و اقسامی دارد و کفر ابلیس یکی از آن ها بوده و آن نوع کفر با اینکه او در شرایطی از مجازات خداوند بترسد منافاتی ندارد. در هر صورت ابلیس بعد از طرد شدن از مقامی که داشت و هبوط به زمین با خداوند تکلّم می کرد به طوری که خداوند می فرماید:

«قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَا خَيرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ» (الأعراف/۱۲) یعنی خداوند فرمود: وقتی من تو را به سجده امر کردم چه چیزی تو را باز داشت از اینکه سجده کنی؟! او گفت من از او بهترم، مرا از آتشی آفریدی و او را ]از نوعی[ گِل. مراد این است که کفر ابلیس از نوع انکار نبوده است.

 در کتاب شریف کافی روایت مفصلی از امام صادق (علیه السلام) در بیان انواع کفر نقل شده است و امام (علیه السلام) در مورد هر یک از وجوه آن، به آیاتی از قرآن استناد فرموده است. و ما در جهت اثبات مطلب مورد نظر به این روایت شریف اشاره ای می کنیم و ذکر صورت کامل و توضیح جهات مختلف آن را به فرصت دیگری موکول می کنیم و آن اینکه:

ابو عمرو زبیری گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم(۱): به من خبر بده از وجوه کفر در کتاب خدا- عزّوجلّ-، فرمود: کفر در کتاب خدا پنج قسم است و آن ها عبارتند از:

کفر جحود، و جحود بر دو قسم است، یکی از آن دو انکار ربوبیّت است… و اما وجه دیگر انکار با معرفت است،  و آن عبارت است از این که شخص حقیقتی را انکار می کند، در حالی که می داند آن حق است…..

98- آیا انسان ها می توانند خدا را توصیف کنند؟!
بخوانید

اما وجه سوم از کفر ،کفر به نعمت است .

اما وجه چهارم از کفر ،ترک چیزی است که خداوند به آن امر کرده است.

اما وجه پنجم از کفر ،کفر برائت است، مثل برائت جستن ابلیس از اولیاء خود در روز قیامت.

کفر ابلیس از نوع چهارم از انواع کفر است که در این حدیث شریف ذکر شده است.

اما اینکه آیا مراد از شیطان در آیه ۱۶ سوره حشر، ابلیس است یا نه! در پاسخ می گوئیم: معلوم نیست مراد از شیطان در آیه مورد نظر ابلیس باشد. اینجا جهت توضیح موضوع نظر مرحوم علامه طباطبائی (ره) را از تفسیر المیزان به طور خلاصه نقل می کنیم.(۲)

«كَمَثَلِ الشَّيْطانِ إِذْ قالَ لِلْإِنْسانِ اكْفُرْ فَلَمَّا كَفَرَ قالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِنْكَ» از ظاهر سیاق استفاده می شود که مراد از شیطان و انسان در این آیه جنس آن دو است، نه ابلیس و آدم (علیه السلام) و اشاره ای شده به فریبکاری شیطان در مورد انسان که با تزیین متاع دنیوی و آرایش إعراض از حق با وعده های دروغی و آرزوهای رویایی او را به کفر دعوت می کند، تا اینکه علائم رفتن به طرف آخرت برای او آشکار می شود و متوجه می شود که آنچه شیطان با آن ها او را فریفته از آرزوهای زندگی دنیوی، سرابی بیش نبوده است و شیطان او را بازی داده است، در آن زمان شیطان از او تبری می جوید و به وعده های خود وفا نمی کند و می گوید من از تو بیزارم و من از الله که ربّ العالمین است می ترسم.

و بالجمله مثال منافقین در دعوتشان از بنی النضیر جهت مخالفت با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) و وعده نصرتی که به آن ها دادند و آن ها را فریفتند، سپس خلف وعده کردند. مثال شیطان است در دعوت انسان به کفر با وعده های دروغین و سپس تبری جستن از او وقت حاجت.

اگر هم مراد از شیطان در این آیه ابلیس بوده باشد می شود گفت که او با دیدن ملائکه نازل شده در جنگ بدر جهت نصرت مؤمنین، ترسید، از اینکه ملائکه مأمور مجازات او باشند و به طور جدی گفته من از خداوند رب العالمین می ترسم.

الیاس کلانتری

۹۵/۲/۲۹

پاورقی ها:

۱-اصول کافی، شیخ کلینی، انتشارات علمیّه اسلامیّه، کتاب الایمان و الکفر باب وجوه الکفر، ج ۴، ص، ۱۰۲ 

۲-تفسیر المیزان، علامه طباطبائی، سوره حشر، آیات ۱۱-۱۷                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             

 

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن