کلام ایام ـ ۴۵۳،معارف دین توحیدی در سیره و کلام امام جواد (علیه السلام )

بخش دوم*

در کلام ـ ۴۵۱(بخش اول این مقاله) بحث منتهی شد به موضوع «تزیین خدائی و تزیین شیطانی اشیاء دنیوی» اما در مورد تزیین خدائی بحث مختصری انجام گرفت و به همان اکتفاء شد و در این بخش به توضیح موضوع «تزیین شیطانی» اشیاء و شرح و توضیح موضوع محوری در این  نوشتار می پردازیم که کلامی است از وجود مبارک امام جواد (علیه السلام).

تزیین یک شئ بطور کلی یک نوع زیبائی و جاذبه در آن به وجود می آورد و ارزشی بطور ظاهری به آن می افزاید و ظاهر آن را از صورت واقعی آن زیباتر و مطلوب تر قرار می دهد . اما تزیین شئ از ناحیه اراده و مشیت خدائی نوعی کمال و ارزش محسوب می شود ، اگرچه بطور موقتی و جهت اصول حکمتی خاص . مثل زیبائی درختان و گلها و برگها و میوه های آنها در فصل بهار و تابستان و یا زمان کوتاهی مثل چند روز در سال! و زیبائی انسان در سنین کودکی و جوانی و قبل از رسیدن به سنین پیری. اما علاوه بر این نوع تزیین ، نوع دیگری درباره اشیاء دنیوی انجام می گیرد که فریبنده و گول زننده است و آن عبارت است از تزیین شیطان درباره اشیاء و اصل حیات دنیوی ! شیطان با نفوذ در فضای ادراکات انسان حالت اعتدال روحی انسان و قوای روحی او را دچار اختلال می کند و در آن صورت امکان دارد انسان شئ زشتی را زیبا تصور کند و شئ زیبائی را زشت ببیند در نتیجه انسان در ارزیابی اشیاء فریب بخورد . در جریان فریب خوردن انسانها از یکدیگر و از اعمال و رفتار ها و شخصیت ظاهری افراد انسانی و همچنین از اشیاء دخالت شیطان در قوای ادراکی آنها نقش اصلی را بعهده دارد .

شیطان از طریق تزیین اشیاء و اعمال انسانها آنها را می فریبد و به راههایی می کشاند که پایان آن تباهی زندگی دنیوی و اخروی او خواهد بود . دخالت شیطان در ادراکات انسانها و تزیین اشیاء و مجموع حیات موقتی و گذرای دنیا سبب فراموشی حیات اخروی و لزوم آماده شدن برای زندگی حقیقی دنیوی و پشیمانی دائمی می شود و انسان گرفتار خسران ها و زیان هائی می شود که گاهی قابل جبران نیست ! مگر این که خیلی سریع متوجه فریب خوردن  از شیطان شود و سریعاً از پیروی آن فریب کار پلید  منصرف شود و به راه حقیقی زندگی برگردد.

یکی از راههای نفوذ شیطان در ادراکات انسان پدیده «عادی کردن » به اشیاء و اعمال است. در بعضی از مقالات قبلی متذکر شدیم که پدیده «عادت» در اصل یکی از کمالات روحی انسان است . انسان از طریق عادت کردن به بعضی از اشیاء و اعمال می تواند مشکلاتی را تحمل کند و به فواید عظیمی برسد و از زندگی خود لذت زیادی ببرد. اما قابل توجه است که این خاصیت روحی در انسان همچنان که امکان دارد سبب رسیدن به منافع زیاد و لذت های حقیقی دائمی شود ،همچنان  امکان دارد عامل گرفتاریها و خسران ها و مشقت ها و حتی نابودی اصل حیات انسانها و بعضی از افراد دیگر شود .

در اثر عادت کردن به بعضی اشیاء که اصطلاحاً به آن «اعتیاد» گفته می شود امکان دارد یک انسان به یک شئ پلید و زیان آور طوری شیفته شود که حتی جان خود و دیگران را بخاطر رسیدن به آن در معرض خطر حتی خطر کشته شدن قرار دهد، اما در عین حال ممکن است آن شئ مورد اعتیاد عده ای از انسانها ، یک شئ بی ارزش حتی پلیدی هم باشد و مورد نفرت انسانهای دیگر !

بارز ترین نمونه و مثال برای این قسمت از بحث، اعتیاد به مواد مخدر است که زندگی میلیون ها انسان را در جوامع مختلف و در سطح جهانی در هم ریخته و آنها را در دامهای شیطان محبوس و گرفتار کرده است. بطوریکه عده ای از انسانها که گرفتار اعتیاد از این نوع شده اند،جهت رسیدن به ماده مورد اعتیاد حاضر می شوند تمام زندگی خود و خانواده خود و همسر و فرزندان خود را تباه کنند و به یک زندگی مبتذل و مفتضحانه ای ادامه دهند، در حالیکه همان مواد در نظر انسانهای سالم و دارای روح سالم ،از منفورترین اشیاء تلقی می شود!

در اثر تزیین شیطان بعضی از انسانها نسبت به بعضی از  اشیاء تمایل و اشتیاق شدیدی پیدا می کنند بطوریکه آن تمایل و اشتیاق آنها را تا سقوط در پرتگاههای مرگبار می کشاند. در حالیکه آن تمایل و اشتیاق دوامی ندارد و جای خود را در قلوب معتادان به احساس پوچی می دهد و انسان مبتلا متوجه می شود که لذت مورد نظر او توهمی بیش نبود و او بطور کامل فریب خورده است.

برمی گردیم به کلام نورانی امیر المؤمنین علی ـ علیه السلام  ـ در تحلیل رفتارهای کسانیکه فریب زینت دنیا را خوردند و زندگی با شکوه آخرت را از دست دادند و با حجت خدا در روی زمین و جانشین حقیقی رسول خدا ـصلی الله علیه و آله ـ وارد جنگ شدند

امام ـ علیه السلام ـ درباره غاصبان حق حکومت خود و کسانیکه در فضای حکومت آسمانی او اقدام به شورش و لشگر کشی کردند فرمود:

كأنّهُم لَم يَسْمَعوا اللّه َ سُبحانَهُ يَقولُ:

«تِلْكَ الدّارُ الآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلّذينَ لا يُريدونَ عُلُوّا في الأرْضِ و لا فَسادا و العَاقِبَةُ للمُتَّقينَ»[قصص/۸۳]

درباره کلام شریف امام –علیه السلام- در مقاله شماره-۴۵۱، یعنی بخش اول این مقاله توضیحی به عمل آمد و حاصلش این بود که شنیدن این کلام خدای سبحان کافی بود در اعمال و رفتارهای آن گروه ها اثر کند و آنها کاری نکنند که فرصت ورود به بهشت و زندگی در آن را از دست بدهند، اما دنیا در نظر آنها زینت یافته بود و زیور و آرایش آن چشمهای آنها را خیره ساخت آنها برای رسیدن به چیزی که در مقابل نعمت های بهشتی فاقد کوچکترین ارزش می باشد، به جنگ با حجت خدا و جانشین رسول الله – صلی الله علیه و آله و سلم- اقدام کردند و آن صدمات جبران ناپذیر را به بنای دین خدا وارد ساختند.

اصحاب جمل چه توجیهی برای کشتن مسلمین ساکن بصره داشتند و طالب چه حقی بودند؟ بهانه آنها برای جنگ با اهل بصره و سپاه حکومت امیر المؤمنین ، بهانه  احمقانه ای بیش نبود.

عثمان در شهر مدینه توسط عده ای کشته شده بود و بعد سر کرده های آن گروه که خودشان پیشقدم در قتل عثمان بودند، به بهانه خونخواهی عثمان اقدام به کشتن مردم بی گناه بصره کردند. و بدنبال اصحاب جمل ، پیروان معاویه با همان بهانه اقدام به جنگ دیگری کردند و بعد از آنها هم پیروان شیطان تحت عنوان دیگری علیه آن حضرت صف آرائی کردند و با او وارد جنگ شدند.

برمی گردیم به کلام اصلی مورد بحث یعنی کلامی که از وجود مبارک امام جواد –علیه السلام- در بخش اول این مقاله ذکر شد و مقدمه آن کلام، یعنی قبل از اینکه امام – علیه السلام- به درخواست شخصی که از او توصیه ای و موعظه ای خواسته بود،جواب دهد، خطاب به او فرمود:«وَتَقْبَلُ» یعنی آیا به توصیه ای که در خواست می کنی عمل خواهی کرد؟ امام – علیه السلام- بعد از آن تذکر فرمود:

«تَوَسَّدِ الصَّـبْرَ وَاعْتـَنِقِ الْفـَقْرَ وَارْفَضِ الشَّهَواتِ وَخالِفِ الهَوى وَاعْلَمْ أنَّكَ لَنْ تَخْلُو مِنْ عَيْنِ اللّه ِ فـَانْظُرْ كَيْفَ تـَكُونَ»یعنی: صبر را زیر سر [بالش و محل تکیه] خود قرار بده و فقر را در آغوش بگیر و شهوات را ترک [و ردّ] کن و با هوای نفس مخالفت کن و بدان که هرگز از دید [توجه] خدا بیرون نیستی پس ببین چگونه هستی ! ^(۱)

امام –علیه السلام- در کلام شریف خود متذکر چند اصل شده است که جایگاه رفیعی در معارف دین توحیدی دارد و در این نوشتار شرح و توضیح فشرده ای برای آن چند اصل ذکر می کنیم :

یکم:«تَوَسَّدِ الصَّـبْرَ» امام –علیه السلام- او را توصیه به صبر می کند. در حدی که باید کاملاً با آن مأنوس شد و به آن تکیه کرد و آن را زیر سرخود قرار داد.

انسان در زندگی دنیوی خواه و نا خواه با مشکلات و سختی ها و محرومیت هائی مواجه خواهد شد و تزاحمات و اختلافاتی با دیگران پیدا خواهد کرد. اننسانها از زندگی اجتماعی با دیگران ناگزیر هستند و زندگی با دیگران و بصورت اجتماعی فواید عظیمی برای آنها دارد و و به یک معنی زندگی انسان بدون دیگران و بصورت فردی قابل تحمل و ادامه نیست .

اما زندگی اجتماعی علاوه بر فواید عظیم،مشکلاتی هم برای افراد اجتماع به وجود می آورد و افراد جوامع انسانی لازم است در برابر مشکلات و سختی ها صبر کنند!خدای سبحان بطور مکرر انسانها را  توصیه به صبر کرده از جمله می فرماید :

«يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ»(البقرة/۱۵۳) یعنی :ای کسانی که ایمان آورده اید از صبر و نماز استعانت بجوید، همانا خدا با صابران است.

در این آیه کریمه علاوه بر توصیه بر صبر درباره اهل ایمان به فایده عظیمی از آن هم اشاره شده یعنی انسان می تواند برای  برطرف شدن مشکلات زندگی خود از صبر و همچنین از نماز یاری بجوید. انسان  وقتی در مقابل مشکلات صبر می کند و استقامت می ورزد و وقتی نماز می خواند ، نوعی اتصال بین قوای وجودی او و قدرت بی پایان پروردگار عالمیان به وجود می آید و قدرت روحی انسان افزایش می یابد و کارهای سخت برای او آسان می شود و این قدرت روحی ضعف ها و سستی ها و نا امیدی های او را در حوادث سنگین زندگی برطرف می کند ! و ارتباط روحی او با پروردگارش را محکم تر می سازد.

در انتهای آیه کریمه به نکته بسیار مهم دیگری اشاره کرده و آن اینکه فرمود:

«إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ»ارزش حاصل از صبر به صورتهای مختلفی در زندگی انسان ظهور می یابد و جامع همه آنها «معیت الله با صابران» است. ارزش و بهای همراه بودن خدا با انسان، نزد او بودن  و محافظ او بودن با هیچ معیار و ترازوئی قابل اندازه گیری نیست.

همین نوع صبر و توجه به آثار و نتایج آن است که به اهل ایمان قدرتی عطا می کند که از کفار و مخالفان دین خدا و قدرت شرکت ظاهری آنها نترسند و از دین خود و زندگی و حقوق خود دفاع کنند و حتی به دشمنانی که تعدادشان بیشتر از آنها است غلبه کنند.

 در آیات بعدی متذکر ابتلاآت و گرفتاریها و حوادث نامطلوب زندگی شده و می فرماید:

«وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ – الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيهِ رَاجِعُونَ – أُولَئِكَ عَلَيهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ» (البقرة/۱۵۷) یعنی : و قطعاً شما را به چیزی از نوع ترس و گرسنگی و کمبود اموال و جانها و ثمرات امتحان می کنیم و بشارت ده به صابران-کسانیکه وقتی مصیبتی به آنها برسد می گویند : ما از آن خدا هستیم و بسوی او برمی گردیم. بر آنها خواهد بود عنایاتی و رحمتی از پروردگارشان و آنها راه یافتگان هستند.

ادامه دارد…

پاورقی :

۱ – ترجمه حدیث شریف در مقاله قبلی