۱۰۳- وظیفه یک فرزند در مقابل بد رفتاری های والدین و ظلم آن ها چیست؟!
سؤال: اگر والدین یک انسان به وظایف خود عمل نکردند، و حقوق فرزند خود را رعایت نکردند و به او ظلم کردند و فرزند خود را طرد کردند، باز هم باید فرزند به آنها احترام بگذارد؟!
پاسخ: اگر والدین یک انسان به وظایف خود در مورد فرزندشان عمل نکردند،- وظایفی را که خداوند برای آن ها تعیین کرده است،- در آن صورت نزد خداوند گناهکار محسوب می شوند، اما باز فرزند نباید نسبت به آن ها بی احترامی کند، بد رفتاری والدین نسبت به فرزندان، نزد پروردگار مجازاتی خواهد داشت، اما فرزند باید به وظایفش در جهت تکریم والدین و احترام و احسان نسبت به آن ها عمل کند.
احترام به والدین وظیفه ای است که خداوند برای فرزندان تعیین کرده است. و این احترام و احسان حق خدایی است که به والدین عطا شده، و این حق با بی اعتنایی آن ها نسبت به وظایف خود و بد رفتاری با فرزندان از بین نمی رود. این حق به جهت پدر و مادر بودن و زحمات آن ها در مورد فرزند برای آن ها در نظر گرفته شده، نه جهت خوش رفتار بودن و رعایت وظایف خود.
البته به طور مسلم پدر و مادری که به همه وظایف خود در مورد فرزند عمل کرده اند و فرزند خود را تکریم کرده اند و با او خوش رفتار بوده اند، پاداش عظیمی از خداوند دریافت خواهند کرد. بعضی از مراتب این پاداش، احتمال دارد در عالم دنیا تحقّق پیدا کند و مراتب دیگری در آخرت. دستور خداوند به انسان ها مبنی بر تکریم والدین و احسان به آن ها بخشی از پاداش دنیوی والدین است در مقابل زحماتی که برای فرزند خود کشیده اند. لازم به ذکر است که یک انسان به جهت احسان به والدین و خوش رفتاری با آن ها هم پاداش عظیمی از خداوند دریافت خواهد کرد. و همچنین بی احترامی نسبت به والدین و عامل رنجش آن ها شدن مجازات سنگین خواهد داشت، پس یک فرزند اگر بدرفتاری والدین را تحمل کند و در رفتار با آن ها حدود اخلاق دینی را رعایت کند، مشمول نعمت ها و الطاف خداوند خواهد شد. پس بنابراین فرزندان به امید پاداش خداوند باید رفتارهای والدین را در صورتی که مطابق میل او هم نبود تحمل کنند و احسان به آن ها را ترک نکنند.
عقوق والدین یعنی نافرمانی نسبت به آن ها و سبب ناراحتی و رنجش آن ها شدن، از گناهان بزرگ محسوب می شود، که آثار وخیمی برای فرزند به دنبال خود خواهد داشت.
خداوند در قرآن مجید به طور صریح در مورد احسان به والدین دستور داده است به طوری که فرمود:
«وَوَصَّيْنَا ﭐلْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلَىٰ وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ ﭐشْکُرْ لِي وَلِوَالِدَيْکَ إِلَيَّ ﭐلْمَصِيرُ» (لقمان / ۱۴) در این آیه خداوند متذکر وظایف انسان نسبت به پدر و مادرش شده و اشاره ای کرده به زحمات سنگین مادر در جهت حمل و شیر دادن کودک. و جالب توجه این است که احسان به آن ها را همراه با وظیفه شکر در مقابل پروردگار ذکر کرده است.
از امام باقر (ع) نقل شده است که فرمود:
«ثَلاثٌ لَمْ يَجْعَلِ اللّهُ (عَزَّوَجَلَّ) لاَِحَدٍ فِيهِنَّ رُخْصَةً اَداءُ الاَْمانَةِ اِلَى الْبَرِّ وَالْفاجِرِ وَالْوَفاءُ بِالْعَهْدِ لِلْبَرِّ وَالْفاجِرِ وَبِرُّ الْوالِدَيْنِ بَرَّيْنِ كانا اَوْ فاجِرَيْنِ.».۱ یعنی سه چیز است که در آن ها خداوند- عزّوجلّ- برای کسی رخصتی نداده است:اداء امانت به نیکوکار و بد رفتار، وفای به عهد[ همین طور ]نسبت به نیکوکار و بد رفتار و خوش رفتاری نسبت به والدین چه آن دو نیکوکار باشند چه فاجر.
پس مطابق این کلام امام باقر (علیه السلام) پدر و مادر چه نیکوکار باشند چه فاجر، فرزند موظّف به خوش رفتاری با آن ها است.
از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود:
«مَنْ نَظَر الي أبَويه نَظَرَ ماقتٍ و هُما ظالمانِ لَهُ، لم يَقبَلِ اللهُ لَهُ صلاةً.»۲
یعنی اگر کسی به پدر و مادرش نگاه خشم آلودی کند، در حالی که آن دو به او- یعنی فرزند- ظلم هم کرده باشند، خداوند از او- [ فرزند] نمازی را قبول نخوهد کرد. این روایت به سؤال مورد نظر خیلی نزدیک است.
امام صادق (ع) می فرماید: اگر پدر و مادری به فرزند خود ظلم هم کرده باشند فرزند حق بی احترامی در حدّ نگاه کینه آمیز و خشم آلود به آن ها را ندارد.
البته احترام به والدین بد رفتار و احسان به آن ها، منشأ خیرات و برکات زیادی برای فرزند خواهد بود. چون او به جهت اجرای فرمان خداوند، بر خلاف میل خود رفتار کرده است.
الیاس کلانتری
۹۴/۵/۶
پاورقی ها:
۱-اصول کافی، ج۳، ص۲۳۶ (دوره چهار جلدی مترجم فارسی)
۲-همان، ج۴، ص۵۰