۱۱۹- پیامبر اسلام (ص) با چه روشی آموزش یافته بود؟!
سؤال: گفته شده است که پیامبر اسلام (ص) «اُمّی» بود! چگونه ممکن است انسانی با داشتن آن همه علم، اُمّی باشد؟!
پاسخ: مراد از این که پیامبر اسلام (ص) اُمّی (درس نا خوانده) بود، این است که آن حضرت با روش دیگری غیر از روش متداول بین انسان ها، آموزش یافته بود. یعنی آن بزرگوار با روش خاصی آموزش یافته بود نه با روش متداول بین انسان های دیگر. آموزش آن بزرگوار تحت نظر مستقیم خداوند و از طریق ملائکه انجام گرفته بود.
کسب علم از طریق خواندن و نوشتن با روش متداول بین انسان ها البته یک فضیلت محسوب می شود و طریق دیگری بهتر و مناسب تر از آن برای انسان های عادی وجود ندارد. اما پیامبر اکرم (ص) با روشی بسیار متعالی و اختصاصی آموزش یافته بود و آن عبارت است از آموزش از طریق وحی!
علم انسان ها علم آمیخته به جهل است. در نوع آموزش متداول بین انسان ها امکان وقوع خطا وجود دارد. گاهی به جای علم به انسان ها جهل آموزش داده می شود، گاهی در این نوع آموزش مطلب نادرستی به انسان ها یاد داده می شود و او آن را درست می پندارد. به طور کلی علمی که انسان ها از طرق عادی متداول دریافت می کنند، امکان دارد آمیخته با جهل ها و دروغ ها باشد، اما از دریافت علم از این روش، چاره ای وجود ندارد، و انسان ها ناچار باید به اصول این نوع از آموزش پای بند شوند. اما پیامبران خدا از نوعی آموزش بر خوردار بودند که انسان های عادی استعداد و زمینه پذیرش آن را ندارند.
اُمّی بودن در پیامبر اکرم (ص) یک نوع کمال محسوب می شود، به جهت این که در روح شریف او علم خالص خدائی از طریق وحی دریافت و متمرکز شده است. و این فضیلت اختصاص به آن بزرگوار دارد. در آن ظرف گران قیمت یعنی روح شریف آن بزرگوار جز جواهرات قدسی چیز دیگری نباید وارد می شد. خداوند در قرآن کریم در مورد وجود مبارک پیامبر (ص) می فرماید:
«عَلَّمَهُ شَدِيدُ ﭐلْقُوَىٰ» (النجم / ۵) یعنی او را موجود بسیار قدرتمندی آموزش داد. گفته اند: مراد از «شدید القوی» جبرئیل است که از طرف خداوند مأمور به تعلیم رسول خدا (ص) بوده و در این آیه مراد آموزش وحی یا قرآن است. و بعضی از مفسران هم گفته اند مراد از «شدید القوی» خود خداوند است. در هر صورت آموزش پیامبر خدا (ص) به خود خداوند نسبت داده می شود، اگر چه در این تعلیم فرشته وحی واسطه باشد. یعنی آموزش پیامبر خدا (ص) از طرف خداوند انجام گرفته!! اگر چه با واسطه بودن فرشته وحی.
رسول خدا (ص) فرمود:
«ادّبنی ربّی، فأحسن تأدیبی»(۱) یعنی پروردگارم مرا آموزش داد و آموزش مرا نیکو قرار داد.
امیرالمؤمنین علی (ع) در مورد وجود مبارک رسول خدا (ص) و آموزش او می فرماید:
« ولقد قَرَنَ اللهُ بهِ مِنْ لَدُن أنْ كانَ فَطِيماً أعظَمَ مَلَكٍ مِنْ مَلائِكَتِهِ يَسلُكُ بهِ طَرِيقَ. المَكارِمِ، ومَحاسِنَ أخلاقِ العالــَم، لَيلَهُ ونــَهارَه»(۲) یعنی خداوند عالم از زمانی که رسول گرامی خود (صلی الله و علیه و آله وسلّم) را از شیر گرفتند بزرگترین ملک از ملائکه خود را همراه او قرار داد تا شب و روز راه بزرگواری و محاسن اخلاقی را به او آموزش دهد.
حاصل بحث این که پیامبر اکرم (ص) علوم مورد نیاز مقام نبوت و رسالت و زمینه های قبلی آن را به طور کلی از طریق یک نوع آموزش از خداوند دریافت می کرد. و آن علم متصل به علم بی پایان خداوند می باشد
الیاس کلانتری
۹۴/۶/۱۱
پاورقی ها:
۱-بحارالانوار، ج ۱۴، ص ۳۲۶
۲-نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲