مضامین قرآنی در زیارتنامه ها از امام صادق (ع)

veladat-alvershop.com (5)

نشریه بیّنات سال نوزدهم شماره ۷۶

(ویژه نامه قرآن و امام صادق علیه السلام)

 

چکیده

ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺎﺳﻰ و ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻗـﺮآن ﻛﺮﻳﻢ در ﺳﺨﻨﺎن و رﻓﺘـﺎرﻫﺎى ائمّه ﻣﻌﺼﻮﻣﻴـﻦ (ع) در ﺳﻴﺮه ﺷﺮیف آن ﺑﺰرﮔﻮاران در ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎت آﺷﻜﺎر اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﻣﺸﻰ آﻣﻮزﺷﻰ آن ها ﻣﺒﺘﻨﻰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﮔﺎﻫﻰ ﻛﻼم و رﻓﺘﺎر آﻧﻬﺎ ارﺗﺒﺎط آﺷـﻜـﺎرى ﺑﺎ آﻳﺎﺗﻰ از ﻗـﺮآن داﺷﺖ و ﮔﺎﻫـﻰ اﻳـﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ ﻃﻮر ﻟـﻄـﻴـﻔـﻰ در ﻛﻼﻣﺸﺎن ﻗﺮار داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻗﺖ و ﺗﺪﺑﺮ موضوع روﺷﻦ ﻣﻰ شود.

 در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﻀﺎﻣـﻴـﻦ ﻗـﺮآﻧﻰ در زﻳـﺎرﺗﻨﺎﻣﻪﻫﺎﻳـﻰ ﻛـﻪ از وﺟـﻮد ﻣﺒﺎرك اﻣﺎم ﺟﻌـﻔـﺮ ﺻﺎدق (ع) رﺳﻴﺪه ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ.

 ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﺑﺮرﺳﻰ ﻋﻤﻴﻖ و ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻗـﺮآﻧﻰ آن ﻫﻢ در ﻫﻤﻪ زﻳﺎرﺗﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎى ﻧﻘـﻞ ﺷﺪه از اﻣﺎم ﺻﺎدق (ع) در ﻳﻚ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﻣﺤﺪود اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ و اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﺗﺄﻟیف ﻛﺘﺎب ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻔﺼﻠﻰ دارد، و در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ذﻛﺮ و ﺑﺮرﺳﻰ ﻓﺸﺮده اى از ﺑﻌﻀﻰ ﻣﻮارد اﻛﺘﻔﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ .

 زﻳﺎرت رﺳﻮل اﻛﺮم (ص)

  ﺣﺪﻳﺜﻰ ﺑﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺳﻨﺎدش از اﻣﺎم ﺻﺎدق (ع) در ﻧﺤﻮه زﻳﺎرت ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم (ص) ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋـﺒـﺎرت ﺷـﺮوع شده است:

«اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلا اللّهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّكَ رَسُولُهُ وَ اَنَّكَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللّهِ…»(۱)

اﻳﻦ زﻳﺎرت ﺷﺮﻳف ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻧﻰ آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪدى از ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ و ذﻳﻼً ﺑﻪ ﻣﻮارد آﺷﻜﺎر آن اﺷﺎره اى ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ:

۱– «اَشْهَدُ اَنَّكَ قَدْ بَلَّغْتَ رِسالاتِ رَبِّكَ وَ نَصَحْتَ لاُِمَّتِكَ وَجاهَدْتَ فى سَبيلِ اللّهِ بِالْحِكْمَةِ وَ المَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ»

در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از زﻳـﺎرﺗﻨﺎﻣﻪ ﭼﻨﺪ آﻳﻪ از ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از :

الف: «ﭐلَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ ﭐللَّهِ وَيَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا ﭐللَّهَ وَکَفَىٰ بِـﭑللَّهِ حَسِيباً» (الاحزاب / ۳۹) در اﻳﻦ آﻳﻪ وصف ﺟﻤﻴﻠﻰ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪا ذﻛﺮ ﺷﺪه و آن اﻳﻦ ﻛﻪ آن ها رﺳﺎﻻت ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ اﺑﻼغ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻓﻘﻂ هم از او ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺸﻴﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ و از ﻏﻴﺮ ﺧﺪا دﭼﺎر ﺧﺸﻴﺖ ﻧﻤﻰﺷﻮﻧﺪ. ﻳﻌﻨﻰ: ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻫﺎ و ﻛﺎرﺷﻜﻨﻰﻫﺎ و اذﻳﺖ ﻫﺎى ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﻳﻦ ﺧﺪا ﻣﺎﻧﻊ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺒﻠﻴﻐﻰ آﻧﻬﺎ درﻣﻮرد رﺳﺎﻟﺖ ﻫﺎى ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻰﺷﻮد . آﻧﻬﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻫﺎى ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻫﺎ و ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻫﺎ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻈﻤﺖ مقام ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ و ارﺷﺎد اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﻧﺠﺎت آﻧﻬﺎ از ﺑﺎﺗﻼق ﻫﺎى ﺷﺮك و ﻓﺴﺎد، ﺣﻘﻴﺮ و ﻛﻢ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻰﺷﻤﺎرﻧﺪ .

 ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋـﻰ (رضوان الله تعالی علیه) در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﻣـﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ(۲):ﺧﺸﻴﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از تأثیر ﺧﺎص ﻗﻠﺒﻰ از ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب و [ﻧﺎ ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ]و اى ﺑﺴﺎ ﺑﻪ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ و ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﮔﻔﺘﻪ می ﺷﻮد ،و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻓﻘﻂ از اﻟﻠّﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺸﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻧﻪ از ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮدی ﺟﺰ او ، ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﻫﻴﭻ ﻣؤﺛﺮى در وﺟﻮد ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ .

و اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻏﻴﺮ از ﺧﻮف اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ﺧﻄﺮى در ﻣﻮرد آن وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﻣﻮاﻇﺒﺘﻰ در ﻣﻮرد آن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻳﺪ، اﻋﻢ از اﻳﻦ ﻛﻪ تأثیر ﻗﻠﺒﻰ ﻫﻤﺮاه آن ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ، و ﺧﻮف ﻳﻚ اﻣﺮﻋﻤﻠﻰ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻫﻢ ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻰﺷﻮد … آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ، ﺧﺸﻴﺖ از ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﻧﻤﻰﺷـﻮد ﺑﻪ اﻧﺒﻴﺎء ﻧﺴﺒﺖ داد. اﮔﺮ ﭼﻪ از ﻇﺎﻫﺮ ﺳﻴﺎق ﺑﺮ ﻣﻰآﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺸﻴﺖ در ﺗﺒﻠﻴـﻎ رﺳﺎﻻت اﻟﻠّﻪ از اﻧﺒﻴﺎء (ع) ﻧﻔﻰ ﻣﻰﺷﻮد، اﻣﺎ ﭼﻮن رﻓﺘﺎرﻫﺎی آﻧﻬﺎ ﻣﺜﻞ ﻛﻼم آﻧﻬﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐـﻰ دارد، اﻳﻦ ﻧﻔﻰ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل آﻧﻬـﺎ ﻫـﻢ ﻣﻰﺷﻮد .

طبعاً آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ در ﻣﻘﺎم ﺗﻨﻬﺎ ذﻛﺮ ﺻﻔﺘﻰ و ﻳﺎ رﻓﺘﺎرى از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪا ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻻزم اﺳﺖ ﺟﻨﺒﻪ ﻛﺎرﺑﺮى آن ﻫﻢ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد. ﻳﻌﻨﻰ: از ذﻛﺮ اﻳـﻦ وصف ازﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪا ﺑﻪ ﻃﻮر ﺿﻤﻨﻰ ﻫﻢ، ﻋﺼﻤﺖ آﻧﻬﺎ در ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﺧﺎص ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻟﻢ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ نظارت ﻣﺴﺘﻤﺮى ﺑﺮ ﺗﺒﻠﻴﻎ رﺳﺎﻻت ﺧﻮد دارد و اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ آﻣﻴﺨﺘﮕﻰ و ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﺴﻴﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﻰآﻳﺪ و ﻫﻴﭻ ﻋﺎﻣﻠﻰ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ در رﺳﺎﻧﺪن ﻛﺎﻣﻞ ﭘﻴﺎم ﻫﺎ ى ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اختلالی ایجاد کند.

پیروان دﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪى ﻫﻢ در ﺟﻬﺖ اﻃﺎﻋﺖ و ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎ ى ﺧﺪاوﻧﺪ و اﻧﺘﻘﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان در ﮔﻔﺘﺎر و ﻋﻤﻞ وﻇﺎﻳﻔﻰ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و در ﺣﺪ وﺳﻊ ﺧﻮد در اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪا ﻫﻤﺮاﻫﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﮕﺮان ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻫﺎى دﺷﻤﻨﺎن دﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪى ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ.

در ﻣﻮرد اﺻﻞ ﺗﺒﻠﻴﻎ رﺳﺎﻻت ﺧﺪاوﻧﺪ در قرآن کریم آمده اﺳﺖ:

 «عَالِمُ ﭐلْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَىٰ غَيْبِهِ أَحَداً — إِلَّا مَنِ ﭐرْتَضَىٰ مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُکُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَداً — لِيَعْلَمَ أَن قَدْ أَبْلَغُواْ رِسَالَاتِ رَبِّهِمْ وَأَحَاطَ بِمَا لَدَيْهِمْ وَأَحْصَىٰ کُلَّ شَيْءٍ عَدَداً» (الجن / ۲۶-۲۸)

آﻳﺎت ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻧﻜﺎت ﻋﻠﻤﻰ و ﻋﻘﻴﺪﺗﻰ دﻗﻴﻘﻰ است از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﻰ ﻛﻪ رﺳﻮﻻن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻫـﺎ آﻣـﻮزش ﻣﻰدﻫﻨﺪ از ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺒﻰ ﺧـﺪاوﻧﺪ ﻧﺸﺎت ﮔـﺮﻓﺘﻪ، ﭘـﺲ ﻃﺒﻌﺎً داراى ارزش ﻫﺎ و ﻓﻮاﻳﺪ ﺧﺎﺻﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. دﻳﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ درﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ ﻋﻠﻢ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺎر ﻋﻤﻮم اﻧﺴﺎن ﻫﺎ و در ﺣﺪ ﻗﺪرت و زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎى اﺳﺘﻌﺪادى آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ، ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻰ ﻓﻘﻂ در ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪا و ﻗﺪرت ﻋﻠﻤﻰ و اﻳﻤﺎﻧﻰ آﻧﻬﺎﺳﺖ، آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻋﻄﺎﺋﻰ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ! و دﻳﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻟﻢ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺮﻗﺮارى ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻴﻨﻰ از ﺟﺎﻧﺐ او ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﺷﻮد . اﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻼﺋﻜﻪ و ﺗﺤﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺧﺎص و ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺣﺮاﺳﺖ ﻣﻌﻴﻨﻰ ﺑﻪ آن ها ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﺷﻮد، و این ﻋﻠﻢ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ آﻣﻴﺨﺘﮕﻰ و ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻰ ﻧﺪارد .

ﺧﺪاوﻧﺪ ﻇﺮف ﭘﺎك و ﻛﺮﻳﻤﻰ ﺑـﺮاى اﻳﻦ ﻋﻠﻢ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و آن ﻗﻠﺐ و روح ﻣﺘﻌﺎﻟـﻰ و ﭘﺎك و ﻣﻘﺪس ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﻰباﺷﺪ و آن ها هم داراى ﻗﺪرت اﻳﻤﺎﻧﻰ ﻓﻮق ﻋﺎدى ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮرى ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺧﺪا را ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻼم و ﺳﺨﻦ، ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺗﺠلّی ﻳﺎﻓﺘﻪ در رﻓﺘﺎرﻫﺎى ﺧﻮد ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ اﺑﻼغ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ.

اﮔﺮ ﭼﻪ آﻳﻪ اﺻﻠﻰ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻳﻌﻨﻰ آﻳـﻪ ٣٩ ﺳﻮره اﺣﺰاب در ﻣﻘﺎم ﺑﻴﺎن اوﺻﺎف ﻋﻤـﻮم ﭘﻴﺎﻣﺒـﺮان اﺳﺖ ، اﻣﺎ ﺑﻪ ﻃـﻮرى ﻛﻪ از ﺳﻴﺎق آﻳﺎت روﺷﻦ ﻣﻰﺷـﻮد، ﻣﺮاد اﺻﻠﻰ ﺑﻴـﺎن اوﺻﺎف وﺟﻮد ﻣﺒﺎرك رﺳﻮل اﻛﺮم ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ بن عبدالله (ص) و وظایف ﭘﻴﺮوان دﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪى در ﻣﻮرد آن ﺑـﺰرﮔﻮار و اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺎﻣﻞ و ﺧـﺎﻟـﺺ از اﻟـﻠّﻪ و رﺳـﻮل او اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻃـﻮرى ﻛﻪ اﻳـن ﻣﻄﻠﺐ از آﻳﺎت ﻗﺒﻠﻰ و آﻳﺎت ﺑﻌﺪى ﻛﺎﻣﻼً آﺷﻜﺎر اﺳﺖ. ﭼﻮن ﻗﺒﻼً ﻓﺮﻣﻮد:

«وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى ﭐللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْراً أَن يَکُونَ لَهُمُ ﭐلْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ» (الأحزاب / ۳۶) و، در آیات بعدی فرمود:

«مَّا کَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِّن رِّجَالِکُمْ وَلَکِن رَّسُولَ ﭐللَّهِ وَخَاتَمَ ﭐلنَّبِيِّينَ» (الأحزاب / ۴۰)   از ﺑﺮرﺳﻰ ﺳﻴﺎق آﻳﺎت ﺑﺮ ﻣﻰآﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺤﺾ اﻧﺴﺎنﻫﺎ از اﻟﻠّﻪ و رﺳﻮل او ﻣﻰباﺷﺪ، اﻋﻢ از اﻳﻦﻛﻪ ﻓـﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻤﺎﻳﻞ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ، ﻳﺎ ﻧﻪ! ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺒﻮدﻳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﺠﺎب ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر داﺋﻢ در ﻣﻘﺎم ﻋﺒﺎدت و اﻃﺎﻋﺖ از اﻟﻠّﻪ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و رﺳﻮل ﺧﺪا (ص) در اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻳﻌﻨﻰ: ﻋﺒﻮدﻳﺖ اﻟﻠّﻪ و اﻃﺎﻋﺖ از ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎى او، در رأس ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا و ﺟﻠﻮﺗﺮ از ﻫﻤﻪ آن ها ﻗﺮار دارد و ﺧـﺪاوﻧﺪ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ و ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﻋﺒﺎدت ﻫـﺎ را ﺑﺮاى رﺳﻮﻟﺶ ﻣﻘﺮر ﻣﻰﻛﻨﺪ .

ب: «يَا أَيُّهَا ﭐلنَّبِيُّ جَاهِدِ ﭐلْکُفَّارَ وَﭐلْمُنَافِقِينَ وَﭐغْلُظْ عَلَيْهِمْ» (التوبة / ۷۳) در این آیه که ﻋﻴﻨﺎً در ﺳﻮره ﺗﺤﺮﻳﻢ آیه ۹ هم آمده اﺳﺖ، ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ پیامبرش دﺳﺘﻮر ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺟﻬﺎد ﻛﻨﺪ و در اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺟﺪیّت ﺷﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺒﺮد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ها ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮى ﻛﻨﺪ. و در آﻳﻪ دﻳﮕﺮى ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﻳﺪ:

«فَلَا تُطِعِ ﭐلْکَافِرِينَ وَجَاهِدْهُم بِهِ جِهَاداً کَبِيراً» (الفرقان / ۵۲) ﻳﻌﻨﻰ: « اﻋﺘﻨﺎﺋﻰ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﻣﺰاﺣﻤﺖ ﻛﻔﺎر ﻧﻜﻦ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﺮآن ﺟﻬﺎد ﻛﻦ» .ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎد اﻋﻢ از ﺟﻨﮓ و ﻗﺘﺎل ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ. ﻳﻌﻨﻰ: ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﺒﻠﻴﻐﻰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا (ص) و آﻣﻮزش ﺣﻘﺎﻳﻖ دﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪى ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﺮآن ﻫﻢ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺟﻬﺎد ﺗﻠﻘﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ آن ﻫﻢ ﺟﻬﺎد ﻛﺒﻴﺮ.

 اﻣﺎم ﺻﺎدق (ع) در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از زﻳﺎرت ﺷﺮﻳﻔﻪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد: «و ﺟﺎﻫﺪت ﻓﻰ ﺳﺒﻴﻞ اﻟﻠﻪ» ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ .

ج: «وَﭐعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّىٰ يَأْتِيَکَ ﭐلْيَقِينُ» (الحجر / ۹۹) امام (ع) در این عبارت از زیارت «و عبدت الله حتی أتاک الیقین»

ﺗـﻮﺟﻬﻰ ﺑﻪ آﻳﻪ ﻓـﻮق ﻛﺮده و اﺷﺎره اى دارد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﺒـﻮدﻳﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا (ص) ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش و اﻃﺎﻋﺖ فرمان های او ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪ اى ﻛﻪ او در دﻧﻴﺎ ﺑـﻮد اداﻣﻪ داﺷﺖ. ﻳﻌﻨﻰ: ﺑـﺮﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﺗﻌﻄﻴﻞ ﺑـﺮدار ﻧﻴﺴﺖ و ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻨﺪه از دﻧﻴﺎ ﺑﺎﻳـﺪ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ .

ﺧﺪاوﻧﺪ در آﻳﺎت ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒـﺮش دﺳﺘﻮر ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣـﻮﺿﻮع ﻧﺒﻮت و ﻧﺰول وﺣﻰ ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم به طور کامل آشکار کند و از مشرکان و مخالفان دین توحیدی اعراض کند. می فرماید:

«فَـﭑصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ ﭐلْمُشْرِکِينَ» (الحجر / ۹۴) و بعد وﻋﺪه ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﻛﺎرﺷﻜﻨﻰ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺳﺘﻬﺰاء و اﻣﺜﺎل آن از آن ها ﻇﻬﻮر ﻣﻰﻛﺮد، از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺷﺮور ﻣﺴﺘﻬﺰﺋﻴﻦ را از او دﻓﻊ ﺧﻮاﻫﺪ کرد.

خداوند در ادامه دستورالعمل خود به پیامبرش می فرماید:

«وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّکَ يَضِيقُ صَدْرُکَ بِمَا يَقُولُونَ — فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَکُن مِّنَ ﭐلسَّاجِدِينَ» (الحجر / ۹۷-۹۸)                   

یعنی ما ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ، ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﺣﺮفﻫﺎی ﻧﺎرواﺋﻰ ﻛﻪ ﻣﻰزﻧﻨﺪ و از ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ آﻧﻬﺎ از اﻳﻤﺎن آوردن اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺗـﻮﺣﻴﺪى، در ﺗﻨﮕﻨﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اى و ﺳﻴﻨﻪ ات ﺑﻪ ﺗﻨـﮓ ﻣﻰآﻳﺪ، اﻣﺎ از ﺗﻮ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و ﺗﻮ، ﺑﻪ ﺗﺴﺒﻴﺢ ﭘﺮوردﮔﺎرت و ﺳﺠﺪه ﺑﺮ او اداﻣﻪ ﺑﺪه .

ﺑﻪ ﻃﻮر ﺿﻤﻨﻰ از اﻳﻦ آﻳﺎت ﺑﺮ ﻣﻰآﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧـﺪا (ص) ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪه از ﻃﺮﻳﻖ اﺗﺼـﺎل ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺴﺒﻴﺢ ﺑﻪ ﺣﻤﺪ و ﺳﺠﺪه، در ﻣﺮﺗﺒﻪ اى ﺧﺎص، ﻗﺪرت ﻻزم، ﺟﻬﺖ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر و ﻣـﺸـﺮﻛﺎن و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻣـﺰاﺣﻤﺖ ﻫﺎ و ﻛـﺎرﺷﻜﻨﻰ ﻫﺎى آن ها را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد. و اﻳﻦ ﻋﺒﺎدت ﺗﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺣﻠﺖ از دﻧﻴﺎ و ورود ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻳﻘﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺘﻤﺮار ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ .

د: «ﭐدْعُ إِلِى سَبِيلِ رَبِّکَ بِـﭑلْحِکْمَةِ وَﭐلْمَوْعِظَةِ ﭐلْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِـﭑلَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِـﭑلْمُهْتَدِينَ» (النحل / ۱۲۵) در عبارات مذکور از زﻳﺎرت ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ،آﻳﻪ ﻓﻮق ﻫﻢ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﺷﺎره اى ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ روش دﻋﻮت رﺳﻮل اﻛﺮم (ص) ﺑﻪ دﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪی و ﻧﺤﻮه ارﺷﺎد اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ، روش ﺧﺎﺻﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده و آن روش ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺠﻤﻞ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ. آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮى در ﻗـﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻣـﻮﺿـﻮع روش آﻣﻮزﺷﻰ مؤثری ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﻣﺠـﻤـﻮع آن ها اﺻﻮل روش آﻣﻮزﺷﻰ ﺧﺎص ﻣﻌﺎرف دﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪى ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآﻳﺪ.

 ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻰ تأثیر ﻋﻤﻴﻖ و ﮔﺴﺘﺮده آﻳﺎت ﻗﺮآن و ﻣﻌﺎرف دﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪى در اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻦ ﻫﻤـﺎن روش ﺧﺎص آﻣﻮزﺷﻰ اﺳﺖ و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﻰ از ﻋـﻮاﻣﻞ اﺻﻠﻰ آن ﻧـﻮع تأثیر ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ. اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﻔﺼﻞ ﻣﺴﺘﻘﻠﻰ دارد ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﻃﺮح آن در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد. و ﺑﻪ ذﻛﺮ ﺑﺨﺸﻰ از ﻧﻈﺮ ﻣﺮﺣﻮم ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻰ در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ در ﺣﺪ ﺑﺤﺚ ﻟﻐﻮى اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ: «ﺷﻜﻰ ﻧﻴﺴﺖ در اﻳﻦ ﻛﻪ از آﻳﻪ استفاده می شود این سه موضوع، یعنی: حکمت و موعظه و مجادله از روش های تکلّم و گفتگو است و رسول اکرم (ص) مأمور شده به یکی از این سه طریق انسان ها را دعوت کند و هر کدام از آن سه، طریق مخصوصی است. گر چه جدال به معنای اخص آن دعوت محسوب نمی شود.

اما حکمت تفسیر شده است- به طوری که در مفردات آمده- به رسیدن به حق به وسیله علم و عقل و موعظه(۳) همچنان که از خلیل ذکر شده: تذکر به خیر است به طوری که قلب نسبت به آن دقت پیدا کند(۴) و جدال- به طوری که در مفردات آمده- عبارت است از گفتگو به روش منازعه و غلبه جوئی».

از تأمل در این معانی حاصل می شود که مراد از حکمت- خدا داناتر است- حجتی است که حق را نتیجه می دهد به طوری که شکی و وهنی و ابهامی در آن نباشد. و موعظه بیانی است که نفس انسان از طریق آن نرم و ملایم می شود و قلب نسبت به آن رقت پیدا می کند، به جهت این که در آن است صلاح حال شنونده از سخنان عبرت آمیز و ثنای جمیل و خوش اثر و امثال آن ها.

ﺟﺪال ﻋﺒـﺎرت اﺳﺖ: از ﺣﺠﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻰرود ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺼـﺮف ﻛﺮدن ﺧﺼـﻢ از آﻧﭽﻪ ﺑﺮ آن اﺻﺮار ﻣﻰورزد و ﻧﺰاع ﻣﻰﻛﻨﺪ، ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﺼﺪش ﻇﻬﻮر ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮى ﻛﻪ اﻧﺴﺎن آﻧﭽﻪ را ﺧﺼﻢ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدم ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ و ﻳﺎ ﻓﻘﻂ ﺧﻮد ﺧﺼﻢ ﻗﺒﻮل دارد ﺑﮕﻴﺮد و ﺑﺎ آن دﻋﻮى او را رد ﻛﻨﺪ .

 ﭘﺲ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ذﻛﺮ ﻛﺮده از ﺣﻜﻤﺖ و ﻣﻮﻋﻈﻪ و ﺟﺪال ﺑﺎ آن ﺳﻪ ﻃﺮﻳﻖ در ﻣﻨﻄـﻖ، ﻳﻌﻨﻰ: ﺑﺮﻫﺎن و ﺧﻄﺎﺑﻪ و ﺟﺪل ﻣﻨﻄﺒﻖ اﺳﺖ. اﻻّ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮﻋﻈﻪ را ﺑﺎ«ﺣﺴﻨﺔ» و ﺟﺪال را ﺑﺎ«اﻟﺘّﻰ ﻫﻰ أﺣﺴﻦ»ﻣﻘﻴّﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ .…(۵)

 ۲-در ﺑﺨﺸﻰ از اﻳﻦ زﻳـﺎرت ﻧﺎﻣﻪ آﻣﺪه اﺳـﺖ: «وَ اَنَّكَ قَدْ رَؤُفْتَ بِالْمُؤْمِنينَ وَغَلَظْتَ عَلَى الْكافِرينَ» در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از زﻳﺎرت اﻣﺎم ﺻﺎدق (ع) ﺑﻪ آﻳﺎﺗﻰ از ﻗﺮآن ﻣﺠﻴﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:

الف: «لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِکُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْکُم بِـﭑلْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ» (التوبة / ۱۲۸) مراد از «العنت» ضرر و هلاکت است. این آیه مشتمل بر بیان وصف ﺟﻤﻴﻠﻰ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم (ص) ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ. در اﻟﻤﻴﺰان آﻣﺪه اﺳﺖ: ﻣﺮاد از رﺳﻮل ﺑﻪ ﻃﻮرىﻛﻪ ﺳﻴﺎق در آﻳﻪ ـ اﻳﻦ آﻳﻪ و آﻳﻪ ﺑﻌﺪى ـ ﺷﻬﺎدت ﻣﻰدﻫﺪ،ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ (ص) اﺳﺖ، ﭼﻮن در وصف او ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ او از ﺧﻮد آن ها اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻛﻪ او ﺑﺸﺮى اﺳﺖ ﻣﺜﻞ آن ها و از ﻧﻮع آن ها، ﭼﻮن ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻰ ﺑـﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﻄﺎب ﻣﺨﺼـﻮص ﺑﻪ ﻋﺮب ﻳﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧـﺎص ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻴﺴﺖ، ﺑﺎﻟﺨﺼﻮص ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ در زﻣﺎن ﺧﻄﺎب اﻳﻦ آﻳﻪ از روم و ﻓﺎرس و ﺣﺒﺸﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ.(۶)

 ﻳﻌﻨﻰ : اى ﻣﺮدم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮى از ﺑﻴﻦ ﺷﻤﺎ و از ﺟﻨﺲ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺘﺎن آﻣﺪه ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ اﺳﺖ و رﻧﺞ ﺑﺮدن ﺷﻤﺎ و زﻳﺎن دﻳﺪن و ﻫﻼﻛﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاى او ﺧﻴﻠﻰ ﺳﺨﺖ و ﻧﺎراﺣﺖ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ، او ﺑﺎﻟـﺨـﺼـﻮص ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣـﺆﻣﻨﺎن و ﭘﻴـﺮوان دﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪى ﺑﻪ ﻃـﻮر ﺧﺎص ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ. و ﺑﺮاى ارﺷﺎد ﺷﻤﺎ و ﻧﺠﺎت ﺷﻤﺎ زﺣﻤﺎت زﻳﺎدى را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﻰﺷﻮد، ﭘﺲ ﺟﺎ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻳﺪ و از او اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ وﺑﺎ او ﻫﻤﺮاﻫﻰ و ﻫﻤﻜﺎرى ﻛﻨﻴﺪ.

 ب: در ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﻛﻼم اﻣﺎم (ع) آﻳﻪ دﻳﮕﺮى ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و آن آﻳﻪ ای است ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ آن اﺷﺎر ه ﺷﺪ و آن آﻳﻪ ﻫﻔﺘﺎد وﺳﻮم ازﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد:

«يَا أَيُّهَا ﭐلنَّبِيُّ جَاهِدِ ﭐلْکُفَّارَ وَﭐلْمُنَافِقِينَ وَﭐغْلُظْ عَلَيْهِمْ » ﻳﻌﻨﻰ: ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ رأﻓﺖ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻰ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﺑﺎﻟﺨﺼـﻮص ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺻﻔﺖ ﺟﻤﻴﻠﻰ اﺳـﺖ از وﺟﻮد ﻣﺒﺎرك رﺳﻮل ﺧـﺪا (ص)، ﺳﺨﺘﮕﻴﺮى ﺑﺎ ﻛﻔﺎر ﻣﻌﺎﻧﺪ ﺑﺎ ﺣﻖ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از ﺗﺒﻬﻜﺎرى و ﻇﻠﻢ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻫﻢ ﺻﻔﺖ ﻣﻤﺪوﺣﻰ اﺳﺖ. ﻳﻌﻨﻰ :آن ﺑﺰرﮔﻮار ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎﺋﻰ ﻛﻪ ﺟﺎﻫﻞ ﺑـﻮدﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴـﺪى و درﻣﻘﺎم ارﺷﺎد آﻧﻬﺎ ﻣﻬﺮﺑﺎن و ﻣﻼﻳﻤﺖ داﺷﺘﻨﺪ، ﻧﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻳﻦ ﺧﺪا ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻨﺎد و ﻟﺠﺎﺟﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎ وﺟﻮد روﺷﻦ ﺷﺪن ﺣﻘﺎﻳﻖ دﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪى ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﻟﺠﺎﺟﺖ ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻰدادﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻊ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻌـﺎرف آن دﻳﻦ و اﻳﻤـﺎن آوردن اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ آن ﺑﻮدﻧﺪ. ﻃﺒﻌﺎً ﺑﻰ ﺗﻔﺎو ﺗﻰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺒﻬﻜﺎرى ﮔﺮوﻫﻰ ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻌﺎﻧﺪ و ﻟﺠﻮج و ﻇﻠﻢ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ، رﻓﺘﺎر ﻣﻤﺪوﺣﻰ ﻧﻴﺴـﺖ و آزاد ﮔﺬاﺷﺘﻦ آﻧﻬﺎ در رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﺧﻮد، ﻧﻮﻋﻰ ﻛﻤﻚ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ در ﻇﻠﻢ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ، ﻓﻠﺬا آن ﺑـﺰرﮔﻮار ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻛﻔﺎر ﺷﺪت ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺧﺮج ﻣﻰدادﻧﺪ و ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ.

۳-:درﺑﺨﺶ دﻳﮕـﺮى از اﻳﻦ زﻳـﺎرﺗﻨﺎﻣﻪ ﺷﺮﻳﻔـﻪ آﻣـﺪه اﺳـﺖ:

«وَ اجْعَلْ صَلَوَاتِكَ وَ صَلَوَاتِ مَلائِكَتِكَ وَ أَنْبِيَائِكَ وَ الْمُرْسَلِينَ وَ عِبَادِكَ الصَّالِحِينَ وَ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الأَرَضِينَ وَ مَنْ سَبَّحَ لَكَ يَا رَبَّ الْعَالَمِينَ مِنَ الأَوَّلِينَ وَ الآْخِرِينَ عَلَى مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ وَ نَبِيِّكَ وَ أَمِينِكَ وَ نَجِيبِكَ وَ حَبِيبِكَ وَ صَفِيِّكَ وَ صِفْوَتِكَ وَ خَاصَّتِكَ وَ خَالِصَتِكَ وَ خِيَرَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ» در این عبارت وجود مبارک امام صادق (ع) از خداوند عالم تقاضا می کند که عنایات و توجهات خاص خودش را به رسول گرامی خود عطا کند و این درخواست، در حقیقت عمل کردن به دستوری است که خداوند عالم به بندگانش صادر فرموده به طوری که در کلام شریفش آمده است:

«إِنَّ ﭐللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى ﭐلنَّبِيِّ يَا أَيُّهَا ﭐلَّذِينَ ءَامَنُواْ صَلُّواْ عَلَيْهِ وَسَلِّمُواْ تَسْلِيماً» (الأحزاب / ۵۶) در آیه کریمه دو مطلب اصلی مورد توجه می باشد.

یکی این که ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻣﻼﺋﻜﻪ او ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﻪ ﻧﺒﻰ اﻛﺮم (ص) ﺻﻠﻮات ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻨﺪ ،دﻳﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن دﺳﺘﻮر داده ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣـﺒـﺮ ﺧـﺪا (ص) ﺻﻠﻮات ﺑﻔـﺮﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ او ﺳﻼم ﻛﻨﻨﺪ، ﺳـﻼﻣـﻰ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻘﺎم آن ﺣﻀﺮت .

 ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻠﻮات ﺧﺪاوﻧﺪ، ﻳﻌﻨﻰ: ﻋﻨﺎﻳﺎت و ﺗـﻮﺟﻬﺎت ﺧﺎص او و ﺻﻠﻮات ﻣﻼﺋﻜﻪ ﻣﻌﻨﺎﺋﻰ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﺻﻠﻮات ﺧﺪاوﻧﺪ دارد ﺑﺎ ﺗﻔﺎوﺗﻰ ﻛﻪ در اﻓﻌﺎل ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻓﻌﺎل ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت وﺟﻮد دارد، و ﺻﻠﻮات ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎى رﺣﻤﺖ و ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم (ص) اﺳﺖ. ﺑﺎز ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻـﻠـﻮات ﺧـﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻰ اش ﻣﺜـﻞ ﺻﻠﻮات ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻣﺘﻌﺎرف ﻧﻴﺴﺖ، ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺧﺎﺻﻰ دارد.

 در ﺣﻘﻴﻘـﺖ اوﺻﺎف ﺟﻤﻴﻞ رﺳﻮل ﺧﺪا (ص) و ﺟﺎذﺑﻪ ﺧﺎص اﺧﻼﻗﻰ و ﺷﺨﺼﻴـﺘـﻰ آن ﺣﻀﺮت از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻫﻤﺎن ﺻـﻠـﻮات ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺧـﺪاوﻧﺪى اﺳﺖ. آن اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻋﻈﻴـﻢ در روح ﻣﺒﺎرك آن ﺣﻀﺮت ﻛﻪ آن ﺗﺤﻮل ﻋﻈﻴﻢ را از ﻃﺮﻳﻖ دﻋﻮت ﺑﻪ دﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪى و اﻧﺘﺸﺎر آن در ﻋﺎﻟﻢ اﻳﺠﺎد ﻛﺮد، از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻠﻮات ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺧﺪاوﻧﺪى ﺑﻮد.

 در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ و اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ، اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺘﻰ از زﻳﺎرﺗﻨﺎﻣﻪ ﻣﺨﺼﻮص اﻣﺎم ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣـﻮﺳﻰ اﻟﺮﺿﺎ (ع) ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎى ﺻﻠـﻮات ﺑﻪ ذوات ﻣﻘﺪﺳﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴـﻦ (ع) ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ، در ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﺼﺮ ﺣﻀـﺮت ﻣﻬﺪى (عجل الله فرجه الشریف) آﻣﺪه اﺳﺖ:

«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى حُجَّتِک وَوَلِیک الْقآئِمِ فى خَلْقِک صَلوةً تآمَّةً نامِیةً باقِیةً تُعَجِّلُ بِها فَرَجَهُ وَتَنْصُرُهُ بِها وَتَجْعَلُنا مَعَهُ فِى الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ»

ﻳﻌﻨﻰ: ﭘـﺮروردﮔﺎر را ﻋﻨﺎﻳـﺖ و رﺣﻤﺖ ﺧﺎص ﺧﻮدت را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻛﻦ ﺑﻪ ﺣﺠﺘﺖ و وﻟﻴﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﺋﻢ در ﺑﻴﻦ ﺧﻠﻘﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد، ﺻﻠﻮاﺗﻰ که رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ و اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﺑﻪ ﻧﺤـﻮى ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺻﻠﻮات در ﻇﻬﻮر و ﻗﻴﺎم او ﺗﻌﺠﻴـﻞ ﻛﻨﻰ و ﺑﺎ آن او را ﻳﺎرى ﻛﻨﻰ و ﻣﺎ را ﻫﻤﺮاه او ﻗﺮار دﻫﻰ در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت.(۷)

 ﻳﻌﻨﻰ: اﻳﻦ ﻧﻮع ﺻﻠﻮات، و در آن ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﺠﻴﻞ در ﻇﻬﻮر آن ﺣﻀﺮت و ﺳﻠﻄﻪ و ﻗﻴﺎم او و ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﻇﻬﻮر او و ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف ﺷﺮیف آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ.

ﺻﻠﻮات ﻣﻼﺋﻜﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم (ص) و ﺻﻠﻮات ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺑﺰرﮔﻮار ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻔﺎوﺗﻰ ﻛﻪ در ﻣﻌﻨﺎى آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﻠﻮات ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ در ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.

 در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ـ ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮـ آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪدى از ﻗـﺮآن ﻫﻢ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﻣﺎم (ع) ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ، آﻳﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ اوﺻﺎف ﻛﺮﻳﻤﻪ و رﻓﺘﺎرﻫﺎى ﻣﺒﺎرك و ﻣﺘﻌﺎﻟﻰ وﺟﻮد ﻣﺒﺎرك رﺳﻮل اﻛﺮم (ص) می باشد از جمله:

«ﭐلَّذِينَ يَتَّبِعُونَ ﭐلرَّسُولَ ﭐلنَّبِيَّ ﭐلْأَُمِّيَّ ﭐلَّذِي يَجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِندَهُمْ فِي ﭐلتَّوْرَاةِ وَﭐلْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُم بِـﭑلْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ ﭐلْمُنکَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ ﭐلطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ ﭐلْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَﭐلْأَغْلَالَ ﭐلَّتِي کَانَتْ عَلَيْهِمْ فَـﭑلَّذِينَ ءَامَنُواْ بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَﭐتَّبَعُواْ ﭐلنُّورَ ﭐلَّذِي أُنزِلَ مَعَهُ أُوْلَـٰئِکَ هُمُ ﭐلْمُفْلِحُونَ» (الأعراف / ۱۵۷) در این آیه اوصاف کریمه وجود مبارک رﺳﻮل ﺧﺪا (ص) و روش دﻋﻮت او و آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﻳﺞ آن روﺷﻦ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وﻇﺎیف ﻣﺴﻠﻴﻤﻦ در ﺟﻬﺖ ﺗﻜﺮﻳﻢ او و ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﻛﻼﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷﺪه، ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ.

ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮى ﻛﻪ از ﻋﺒﺎرات ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ از زﻳﺎرت ﺷﺮﻳﻔﻪ و آﻳﺎت ذﻛﺮ ﺷﺪه در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آﻧﻬﺎ و آﻳﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و ﺗﻮﺟﻪ اﻣﺎم (ع) ﺑﻮده، روﺷﻦ ﻣﻰﺷﻮد اﻳﻦﻛﻪ: ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻋﻼوه ﺑﺮ وﻇﺎﻳﻔﻰ ﻛﻪ در ﺗﺒﻌﻴﺖ از آن ﺑﺰرﮔﻮار دارﻧﺪ. ﻣؤظف ﺑﻪ ﺗﺠﻠﻴﻞ و ﺗﻜﺮﻳﻢ ﺧﺎص او و اﺷﺎﻋﻪ ﺻﻔﺎت ﻛﺮﻳﻤﻪ آن وﺟﻮد ﻣﺒﺎرك هم ﻫﺴﺘﻨﺪ.

 ۴-در اداﻣﻪ ﻛﻼم ﻗﺒﻠﻰ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺗـﻮﺻیف رﺳﻮل اﻛﺮم (ص) و ﺗﻘﺎﺿﺎى ﺻﻠـﻮات از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى او ﺑﻮد، اﻣﺎم (ع) درﺧﻮاﺳﺖ دﻳﮕﺮى از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺮده و آن اﻳﻦﻛﻪ:

«اَللّـهُمَّ اَعْطِهِ الدَّرَجَةَ الرَّفيعَةَ، وَ اتِهِ الْوَسيلَةَ مِنَ الْجَّنَةِ وَابْعَثْهُ مَقاماً مَحْمُوداً يَغْبِطُهُ بِهِ الاَْوَّلُونَ وَالاْ خِرُونَ» در اﻳﻦ ﻛﻼم اﺷﺎره اى وﺟﻮد دارد ﺑﻪ آﻳﺎﺗﻰ از ﻗﺮآن ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻰ ﺑﺮاى ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم (ص) ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻢ اﺷﺎره اى ﺑﻪ ﻣﻘﺎم رﻓﻴﻊ آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺷﺪه و ﻫﻢ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺑﺸﺎرﺗﻰ ﺑﺮاى ﻣﺆﻣﻨﺎن.ﺧﺪاوﻧﺪﻣﻰﻓﺮﻣﺎﻳﺪ:

«أَقِمِ ﭐلصَّلَوٰةَ لِدُلُوکِ ﭐلشَّمْسِ إِلَىٰ غَسَقِ ﭐللَّيْلِ وَقُرْءَانَ ﭐلْفَجْرِ إِنَّ قُرْءَانَ ﭐلْفَجْرِ کَانَ مَشْهُوداً — وَمِنَ ﭐللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّکَ عَسَىٰ أَن يَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَاماً مَّحْمُوداً» (الاسراء / ۷۸-۷۹)

در این دو آیه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻤـﺎزﻫـﺎ ى واﺟﺐ روزاﻧﻪ و اوقات آن ها ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺟﻤﺎﻟﻰ دﺳﺘـﻮر داده و اﻫـﻤـﻴـﺖ ﺧﺎص ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ را ﻣﺘﺬﻛﺮﺷﺪه و ﺑﻌﺪ اﺷﺎره اى ﻛﺮده ﺑﻪ ﺗﻜﻠیف ﺧﺎص آن ﺣﻀﺮت در ﻣﻮرد ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻤﺎزﻫﺎى واﺟﺐ روزاﻧﻪ اﺳﺖ. و در اﻧﺘﻬﺎ اﺷﺎره اى ﻛﺮده ﺑﻪ ﻣﻘﺎم رﻓﻴﻊ رﺳﻮل اﻛﺮم (ص) و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از»ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد.«

ﺗﻬﺠﺪ ﺑﻪ ﻣـﻌـﻨـﺎى ﺑـﻴـﺪارى در ﺑﺨﺸﻰ از ﺷـﺐ ﺑـﺮاى ﻧﻤﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪ آن ﻧـﻤـﺎز ﺷـﺐ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ. اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ از «ﻫﺠﻮد» ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺑﻴﺪار ﺷﺪن ﺑﻌﺪ از ﺧﻮاب. از ﺟﻤﻠﻪ اوﺻﺎف ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﻘﻴﻘﻰ و رﻓﺘﺎرﻫﺎی دﻳﻨﻰ آﻧﻬﺎ ،ﺑﻴﺪار ﻣﺎﻧﺪن ﺑﺨﺸﻰ از ﺷﺐ ﺟﻬﺖ اﺗﺼﺎل و ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﺎز ﻳﺎ ﻣﻄﻠﻖ ذﻛﺮ الله ﻳﺎ ﻫﺮ دوی آن ها. ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﻳﺪ:

«إِنَّ ﭐلْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ — ءَاخِذِينَ مَا ءَاتَاهُمْ رَبُّهُمْ إِنَّهُمْ کَانُواْ قَبْلَ   ذَ ٰلِکَ مُحْسِنِينَ — کَانُواْ قَلِيلاًَ مِّنَ ﭐللَّيْلِ مَا يَهْجَعُونَ — وَبِـﭑلْأَسْحَارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ» (الذاریات / ۱۵-۱۸)

در این آیات مقام و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺘﻘﻴﻦ را در ﺑﻬﺸﺖ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪه و اﻳﻦ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در دﻧﻴﺎ ملتزم ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎى ﺧﺪاوﻧﺪ و داراى اوﺻﺎف ﻣﺤﺴﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ، آن ها ﺑﺨﺶ ﻛﻤﻰ از ﺷﺐ را ﻣﻰﺧـﻮاﺑﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﺷﺪه ﺑﻪ ذﻛﺮ ﺧﺪا و ﻧﻤﺎز ﺑﺮاى او ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و در ﺳﺤﺮﻫﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﻰﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ.

ﺑﻴﺪارى در ﺑﺨﺶ زﻳﺎدى از ﺷﺐ و ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ﺑﺮاى ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم (ص) واﺟﺐ اﺳﺖ و ﺑﺮاى ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳـﺖ. در ﻣـﻮرد ﺷﺨﺺ آن ﺣﻀﺮت ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ﻋـﻼوه ﺑﺮ ﻟﺬت روﺣﻰ و اﺟﺮ و ﭘﺎداش ﺧﺪاوﻧﺪ، ﺟﻨﺒﻪ دﻳﮕـﺮى ﻫﻢ دارد و آن اﻳﻦﻛﻪ آن ﺑﺰرﮔﻮار از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻤﺎز ﺷﺐ و اﺗﺼﺎل در ﻣـﺮﺗﺒﻪ ﺧﺎص ﺑـﻪ ﺧـﺪاوﻧﺪ ،ﻗﺪرﺗﻰ از او درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻰﻛـﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻻزﻣﻪ ﻛﺎر ﻧﺒـﻮت و رﺳﺎﻟﺖ و دﻋـﻮت دﻳﻨﻰ او اﺳﺖ و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﺧﺎص او، در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺨـﺎﻟـﻔـﺖ ﻫـﺎى ﻛـﻔـﺎر و ﻓﺸﺎرﻫﺎى ﻛﺎر ﺗﺒﻠﻴﻎ دﻳﻨﻰ، از اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﻮد . و اﻳﻦ ﻛﻪ او از ﻧﺎﺣﻴﻪ اﻳﻦ نوع ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ«ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد»ﺑﺮﺳﺪ.

روش صحیح حفظ قرآن کریم (3)
بخوانید

 ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻰ (ره) در ﺑﻴﺎن ﻣﻌﻨﺎى«ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد» ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻘﺎم آن ﺣﻀﺮت را ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﻮﺻﻴف ﻛﺮده و اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ و ﺑﺪون ﻗﻴﺪ آورده و از اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ آن ﻣﻘﺎﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﮕـﺎن آن را ﻣﺤﻤـﻮد ﻣﻰ داﻧﻨﺪ ، ﻃﺒﻌﺎً در ﺻﻮرﺗﻰ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﺎن آن را ﺑﭙﺴﻨﺪﻧﺪ و ﻫﻤﮕﺎن از آن ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ و ﻟﺬا ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد را ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ آن ﻣﻘﺎﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻴﻊ ﺧﻼﻳـﻖ آن را ﻣﻰﺳﺘﺎﻳﻨـﺪ و آن ﻣﻘﺎم «ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﺒـﺮى»  اﺳﺖ ﻛﻪ در روز ﻗﻴﺎﻣـﺖ ﺑـﺮاى آن ﺣﻀﺮت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد، و رواﻳﺎتی که از ﻃﺮق ﻫﺮ دو ﮔﺮوه ﺷﻴﻌﻪ و اﻫﻞ ﺳﻨـﺖ از رﺳﻮل ﺧﺪا (ص) و ائمّه اﻫﻞ اﻟﺒﻴﺖ (ع) رﺳﻴﺪه، ﺑﺮ آن اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ .(۸)

۵-در آﺧﺮ اﻳﻦ زﻳـﺎرت ﭘﺮ ﺑـﺮﻛﺖ اﻣﺎم ﺻـﺎدق (ع) ﺑﺎ ذﻛﺮ آﻳـﻪاى از ﻗـﺮآن روش اﺳﺘﻔـﺎده ﻛﺎرﺑﺮدى از ﻗﺮآن را ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪه و آورده اﺳﺖ.

«اللهم انک قلت وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَاؤُوکَ فَـﭑسْتَغْفَرُواْ ﭐللَّهَ وَﭐسْتَغْفَرَ لَهُمُ ﭐلرَّسُولُ لَوَجَدُواْ ﭐللَّهَ تَوَّاباً رَّحِيماً» (النساء / ۶۴) امام (ع) در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از زﻳﺎرﺗﻨﺎﻣﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم (ص) ﺑﺎ ذﻛﺮ آﻳﻪ اى از ﻗﺮآن درى از رﺣﻤﺖ ﺑﻰﭘﺎﻳﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ.

 ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ آﻳﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻘﺎم ﻋﻈﻴﻢ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻰ ﻛﺮده و راه ﺑﻬﺮه ﺑﺮدارى از اﻳﻦ ﻣﻘﺎم را ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ. ﻳﻌﻨﻰ: اﻧﺴﺎن ﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻇﻠﻢ ﻛﺮده اﻧﺪ ـ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎﻫﺎن ـ اﮔﺮ ﺑﺮوﻧﺪ ﺳﺮاغ رﺳﻮل ﺧﺪا (ص) و از او ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﺮاى آﻧﻬﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻛﻨﺪ،ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد ﻏﻔﺮان ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ داد، ﻳﻌﻨﻰ: ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﺧﻮدﺷـﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا (ص) ﻫﻢ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﻰﻛﻨﺪ.

ﻳﻌﻨﻰ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻘﺎم ﻋﻠﻤﻰ و ﺑﻬﺮه ﺑﺮدارى اﻧﺴﺎن ﻫﺎ از آن علم، مقام ایمانی آن حضرت و ذﺧﺎﻳﺮ ﻋﻈﻴﻢ و ﺑﻰ ﭘـﺎﻳـﺎن رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳـﻦ وﺟﻮد ﺷﺮیف ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ ﻋـﺎﻣـﻞ ﻧﺠﺎت اﻧﺴﺎن ﻫﺎ از ﻣﺠﺎزات ﻫﺎ و ورود ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ .

 از ﻛﻼم اﻣﺎم (ع) اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﺷـﻮد ﻛﻪ اﻳـﻦ در رﺣﻤﺖ ﺑﻰ ﭘﺎﻳﺎن ﺧـﺪاوﻧﺪ ﺣﺘﻰ ﺑـﺎ رﺣﻠﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا (ص) ﺑﻪ روى ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و زﻳـﺎرت آن ﺣﻀﺮت ﺑﻌﺪ از رﺣﻠﺘﺶ ﻣﺜـﻞ رﻓﺘﻦ ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮت و ﺗﻘﺎﺿﺎى اﺳﺘﻐﻔـﺎر از اوﺳﺖ و آن ﻫﻢ ﻣﻮﺟﺐ ﻏﻔﺮان ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ .

 زﻳﺎرت اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ (ع)

 زﻳﺎرﺗﻰ از اﻣﺎم ﺻﺎدق (ع) در ﻣﻮرد اﻣﻴﺮاﻟمؤمنین ﻋﻠﻰ (ع) ﻧﻘﻞ ﺷﺪه آن ﺣﻀﺮت اﻳﻦ زﻳﺎرت را ﺑﻪ ﺻﻔﻮان ﺟﻤﺎل ﻓﺮﻣﻮد و ﺳﻔﺎرش ﻛﺮد ﻛﻪ آن را ﺿﺒﻂ ﻛﻨﺪ. اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ (ع) و اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ (ع) را ﺑﺎ آن زﻳﺎرت ﻛﻨﺪ و آن زﻳـﺎرت ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﺒـﺎرات ﺷﺮوع ﺷﺪه اﺳـﺖ:

«السَّلامُ عَلَيْكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ السَّلامُ عَلَيْكَ يَا صِفْوَةَ اللَّهِ السَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِينَ اللَّهِ السَّلامُ عَلَى مَنِ اصْطَفَاهُ اللَّهُ وَ اخْتَصَّهُ وَ اخْتَارَهُ مِنْ بَرِيَّتِهِ»(۹) در اﻳﻦ زﻳﺎرت ﻫﻢ ﻣﻌﺎﻧﻰ آﻳﺎﺗـﻰ از ﻗـﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻣﻠﺤـﻮظ ﺷﺪه اﺳـﺖ و در ﻋﺒـﺎرات آن تأﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳـﺮى از آﻳﺎت ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ ﻣﺸـﻬـﻮد اﺳﺖ، ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑـﻪ ذﻛـﺮ ﺗﻌﺪادى از آﻧﻬﺎ ﻣﻰﭘﺮدازﻳﻢ:

۱- «وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ عَلَى آلِهِ الطَّاهِرِينَ وَ عَلَى أَوْلادِهِ الْمُنْتَجَبِينَ وَ عَلَى الْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِينَ الَّذِينَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ فَرَضُوا عَلَيْنَا الصَّلَوَاتِ وَ أَمَرُوا بِإِيتَاءِ الزَّكَاةِ وَ عَرَّفُونَا صِيَامَ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ قِرَاءَةَ الْقُرْآنِ»

ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺬﻛﻮر از اﻳﻦ زﻳﺎرت ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺻﻠﻮات ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم (ص) و ﻋﺘﺮت ﻃﺎﻫﺮه اﺳﺖ و اوﻻد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه او ﻛﻪ اﻣﺎﻣﺎن ﻣﻌﺼﻮم (ع) ﻫﺴﺘﻨﺪ .در ﺑﻴﺎن اوﺻﺎف ﺷﺮیف آن ﺑﺰرﮔﻮار ارﻛﺎن ﻋﺒﺎدات و اﺣﻜـﺎم ﭘـﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻢ ذﻛﺮ شده اﺳﺖ. اﺑـﺘـﺪا دو ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ«اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣـﻌـﺮوف» و «ﻧﻬﻰ ازﻣﻨﻜﺮ»در رأس رﻓﺘـﺎرﻫﺎى ﻛﺮﻳﻤﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ ذﻛـﺮ ﺷﺪه. ﺑﻌﺪ از آن دو ﻣﻮﺿﻮع اﻗﺎﻣﻪ ﺻﻼة و اﻳﺘﺎء زﻛﺎت ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻌﺪ اﺷﺎره اى ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع روزه و ﻣﺎه رﻣﻀﺎن و ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن .

از این که از اوﺻﺎف ﺟﻤﻴﻞ آن ﺑـﺰرﮔﻮاران اﻳﻦ ﻣـﻮارد در رأس ﺗﻮﺻﻴف آﻧﻬﺎ آﻣﺪه ﻧـﺸـﺎن دﻫﻨﺪه اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎد اﻳﻦ ﻋﺒﺎدات و ﻧﻘﺶ تأثیر ﻋﻈﻴﻢ آﻧﻬﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻳﻨﻰ ﻣﻰﺑـﺎﺷـﺪ . و اﻳـﻦ ﻋﺒﺎدات از ارﻛﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻳﻨﻰ محسوب می شود، ﺑﻪ ﻃﻮرى که در آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪدى ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و ﻧﻘﺶ آﻧﻬﺎ در زﻧﺪﮔﻰ ﻓﺮدى و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ .

 ﺗﻌﺪادى ازآﻳﺎت ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ را در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ذﻛﺮ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ:

الف: «ﭐلَّذِينَ إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِي ﭐلْأَرْضِ أَقَامُواْ ﭐلصَّلوٰةَ وَءَاتَوُاْ ﭐلزَّکَوٰةَ وَأَمَرُواْ بِـﭑلْمَعْرُوفِ وَنَهَوْاْ عَنِ ﭐلْمُنکَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ ﭐلْأُمُورِ» (الحج / ۴۱) این آیه مشتمل بر اوصافی است از کسانی که ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اذن ﺟﻬﺎد داده اﺳﺖ،ﺟـﻬـﺎد ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺟﻨﮓ و دﻓﺎع از ﺣـﻘـﻮق ﺧﻮد. ﺑﻪ طوری که فرمود:

‏ «أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُواْ وَإِنَّ ﭐللَّهَ عَلَىٰ نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ» (الحج / ۳۹) ﻳﻌﻨﻰ: «اذن داده ﺷﺪ ﺑﻪ آن هائی ﻛﻪ ﻣـﻮرد ﺟﻨﮓ واﻗﻊ ﺷﺪه اﻧﺪ، ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و از ﺧﻮد دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ یاری آن ها قادر است. ﺑﻪ طوری که فرمود:

 ‏ «أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُواْ وَإِنَّ ﭐللَّهَ عَلَىٰ نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ» (الحج / ۳۹) ﻳﻌﻨﻰ: «اذن داده ﺷﺪ ﺑﻪ آن هائی ﻛﻪ ﻣـﻮرد ﺟﻨﮓ واﻗﻊ ﺷﺪه اﻧﺪ، ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و از ﺧﻮد دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻧﺼـﺮت آن ها ﻗﺎدر اﺳﺖ، و آن ها را در ﺟﻨﮓ و ﻏﻴﺮ آن ﻳﺎرى ﺧﻮاﻫـﺪ کرد». و بعد در توجیه این اذن فرمود:

«ﭐلَّذِينَ أُخْرِجُواْ مِن دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَن يَقُولُواْ رَبُّنَا ﭐللَّهُ وَلَوْلَا دَفْعُ ﭐللَّهِ ﭐلنَّاسَ بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لَّهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِيَعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ يُذْکَرُ فِيهَا ﭐسْمُ ﭐللَّهِ کَثِيراً» (الحج / ۴۰) یعنی «آن ها کسانی هستند که از دیار خود به نا حق اخراج شدند در حالی که هیچ جرمی نداشتند جز این که آن ها انسان های موحدی بودند و می گفتند ربّ ما «الله» است».

و ﺑﻌﺪ در ﺑﻴﺎن ﺣﻜﻤﺖ اذن ﺟﻨﮓ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﻳﺪ :«اﮔﺮ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اذن دﻓﺎع و ﺟﻨﮓ را داده و ﺗﻌﺪى و ﻇﻠﻢ ﻛﻔﺎر و ﻣﺸـﺮﻛﺎن را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن دﻓﻊ ﻛﺮده، ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﻫﻤﻪ آﺛﺎر دﻳﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪى و ﻋﺒﺎدتﮔﺎه ﻫﺎ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ».

ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن ﻣـﻮﺿﻮع اذن ﺟﻬﺎد از ﻧﻮع ﺟﻨﮓ و ﺣﻜﻤﺖ و ﻋﻠﺖ آن و ﺑـﻴـﺎن اوﺻﺎﻓﻰ از ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺸﻤﻮل اﻳﻦ اذن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ، اوﺻﺎف دﻳﮕﺮى از آن ها ﺑﻴﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ. ﻳﻌﻨﻰ: ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻣﻮرد ﻇﻠﻢ واﻗﻊ ﺷﺪه و از ﺧﺎﻧﻪ و دﻳﺎر ﺧﻮد اﺧﺮاج ﺷﺪه اﻧﺪ و اﻳﻦ ﻛﻪ آن ها ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻮﺣﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻇﻠﻢ ﻫﺎ واﻗﻊ ﺷﺪه اﻧﺪ، آن ها ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴـﻞ و اداره ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺻﺎﻟﺢ و ﻣﺘﻌﺎﻟـﻰ را دارﻧﺪ و اﮔﺮ در زﻣﻴﻦ ﻗـﺪرﺗﻰ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺻﺎﻟﺤﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨـﺪ ﺑـﻪ ﻃـﻮرى ﻛﻪ در آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﺎز اﻗﺎﻣﻪ ﻣﻰﺷـﻮد و زﻛﺎت ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد، و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﻜﺮ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﺷﻮد.

ﻧﻤﺎز ﻋﺎﻟﻰﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺗﺐ ارﺗﺒﺎط و اﺗﺼﺎل اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺧـﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ، اﻧﺴﺎن از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ به ﻗﺪرت و رﺣﻤﺖ ﺑﻰﭘﺎﻳﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ و دﻳﮕﺮ ﺻﻔﺎت ﻛﻤﺎﻟﻴﻪ ذات ﻣﻘﺪس او ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻰﺷﻮد، و روح او ﭼﻨﺪ ﺑﺎر در روز و ﺷﺐ در اﻳﻦ ﻧﻬﺮ زﻻل ﺷﺴﺘﺸﻮ و ﻣﻌﻄﺮ ﺑﻪ ﻋﻄﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪى ﻣﻰﺷﻮد.

زﻛﺎت ارﺗﺒﺎط اﻧﺴﺎن ﻫـﺎ را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑـﺮﻗﺮار ﻣﻰﻛﻨـﺪ، ارﺗﺒﺎﻃﻰ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻣﺤﺒﺖ ﻫﺎ و ﻧـﻮع دوﺳﺘﻰ ﻫﺎ و ﺗﻮﺟﻬﺎت ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﻪ وﺿﻊ زﻧﺪﮔﻰ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ و ﻣﻼﻃﻔﺖ آن ها ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ .

  اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﻜﺮ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺑﻘﺎى اﺧﻼق دﻳـﻨـﻰ درﺟﺎﻣﻌـﻪ و ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺎﺳـﻰ ﺑﺮﻗﺮارى ﻗﻮاﻧﻴﻦ آﺳﻤﺎﻧﻰ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از ﺷﻴﻮع ﻇﻠﻢ ﻫﺎ و ﻓﺴﺎد ﻫﺎ و ﺗﺒﻬﻜﺎرى ﻫﺎ اﺳﺖ .

۲- «السَّلامُ عَلَى شَجَرَةِ طُوبَى وَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى» در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از زﻳﺎرت ﻧﺎﻣﻪ ﻣـﻮرد ﺑﺤﺚ، اﻣﺎم ﺻـﺎدق (ع) از وﺟﻮد ﻣﺒـﺎرك امیرالمؤمنین علی (ع) دو ﺗﻌﺒﻴـﺮ «ﺷـﺠـﺮةﻃﻮﺑﻰ» و «ﺳـﺪرة اﻟﻤﻨﺘﻬﻰ» ﻳﺎد ﻛﺮده و اﻳﻦ دو ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻳﻪ اى از آﻳﺎت ﻗﺮآن اﺧﺬ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻫﺮ دو آﻳﻪ را ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻰ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﻴﻢ.

الف: «ﭐلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ﭐلصَّالِحَاتِ طُوبَىٰ لَهُمْ وَحُسْنُ مَئَابٍ» (الرعد / ۲۹) علامه ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻰ (ره) در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ آورده اﺳﺖ: ﻃﻮﺑﻰ ﺑﺮ وزن ﻓُﻌﻠﻰ ﺑﻀﻢ ﻓﺎء ﻣﺆﻧﺚ أﻃﻴﺐ اﺳﺖ و ﺻﻔﺘﻰ اﺳﺖ ﺑﺮاى ﻣﻮﺻﻮف ﺣﺬف ﺷﺪه و آن ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن چه از ﺳﻴﺎق اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﺷﻮد «ﺣﻴﺎت»ﻳﺎ «ﻣﻌﻴﺸﺖ»اﺳﺖ . ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﺷـﺪ وﻗﺘﻰ ﻣﻮرد ﻏﺒﻄﻪ و ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن ﮔﻮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد ﻛﻪ ﻃﻴﺐ ﺑﺎﺷﺪ، و ﻃﻴﺐ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد ﺟﺰ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ آراﻣﺶ ﻗﻠﺒـﻰ ﺷﻮد و اﺿﻄﺮاب را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد . و اﻳﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاى ﻛﺴﻰ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ الله ﺑﻴﺎورد و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﺗﻨﻬـﺎ اﻟـﻠّﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻠﺐ از او اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ و ﻋـﺎﻣـﻞ آﺳﺎﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ . (۱۰)

 ﭘﺲ ﻣﺮاد از ﻃﻮﺑﻰ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺣﻴﺎت ﻳﺎ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﭘﺎﻛﺘﺮ و ﮔﻮارا ﺗﺮ و ﻟﺬت ﺑﺨﺶ ﺗﺮ اﺳﺖ . ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻰ (ره) ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن ﻧﻈﺮ ﺧﻮد در ﻣﻮرد ﻛﻠﻤﻪ»ﻃﻮﺑﻰ» ده ﻗﻮل از ﻣﻔﺴﺮان ﺻﺪر اﺳﻼم را از ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن در ﻣﻌﻨﻰ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻧﻘﻞ ﻛـﺮده و در آﺧﺮ آن ها ﮔﻔﺘﻪ: اﻛﺜﺮ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻰ از ﺑﺎب اﻧﻄﺒﺎق اﺳﺖ و آن ﺧﺎرج از دﻻﻟﺖ ﻟﻔﻈﻰ اﺳﺖ . اﻣﺎ اﻳﺸﺎن در ﺑﺤﺚ رواﺋﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻳﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺗﻌﺪادى از رواﻳﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣـﻮﺿﻮع«ﻃﻮﺑﻰ»را از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻔﺴﻴﺮى ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ، و ﻣﻀﻤﻮن رواﻳﺎت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻮﺑﻰ درﺧﺘﻰ اﺳﺖ در ﺑﻬﺸﺖ ﻛﻪ اﺻـﻞ آن در ﺧﺎﻧﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻰ (ع) ﻗﺮار دارد و درﺧﺎﻧﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺷﺎﺧﻪ اى از آن قرار دارد، وﻗﺘـﻰ از رﺳﻮل ﺧﺪا (ص) در ﻣـﻮرد ﻃﻮﺑﻰ ﺳـﺆال ﺷﺪ، آن ﺣﻀـﺮت ﻓﺮﻣﻮد: درﺧﺘﻰ اﺳـﺖ در ﺑﻬﺸﺖ در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻠﻰ (ع) و ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎى آن ﺑﺮ ﺑﺎﻻى ﺳﺮ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ، ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ وﻗﺖ از ﺷﻤﺎ ﺳﺆال ﻛﺮدﻳﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻳﺪ: اﺻﻞ آن درﺧﺖ در ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ و ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎى آن ﺑﺎﻻى ﺳﺮ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ، آن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد: ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ و ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻠﻰ (ع) در ﺑﻬﺸﺖ ﻳﻜﻰ اﺳﺖ و در ﻣﻜﺎن واﺣﺪى ﻗﺮار دارد.

 ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻰ (ره) ﺑﻌﺪ از ﻧﻘﻞ رواﻳﺎت ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ : در اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻰ، ﻳﻌﻨﻰ: اﻳﻦ ﻛﻪ ﻃﻮﺑﻰ درﺧﺘﻰ اﺳﺖ در ﺑﻬﺸﺖ رواﻳﺎت زﻳﺎدى از ﻃﺮق ﺷﻴﻌﻪ و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ آﻣﺪه و ﻇﺎﻫﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رواﻳﺎت ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﻧﺒﻮده و ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻦ آن اﺳﺖ ـ ﻳﻌﻨﻰ: ﻣﻄﻠﺐ از ﻣﻌﺎﻧـﻰ ﺑﺎﻃﻨﻰ آﻳﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﻌﺎﻧـﻰ ﻇـﺎﻫـﺮى و ﻟﻔﻈﻰ ـ ﭼـﻮن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻃﻮﺑﻰ ﻫـﻤـﺎن وﻻﻳﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ و ﻋﻠﻰ (ع) ﺻﺎﺣﺐ آن وﻻﻳﺖ اﺳﺖ و اوﻟﻴﻦ ﻓﺎﺗﺢ درب آن از اﻳﻦ اﻣّﺖ اﺳﺖ و ﻣﺆﻣﻨﺎن از اﻫﻞ وﻻﻳﺖ ﭘﻴـﺮوان و شیعیان او ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺎﻧﻪ آن حضرت در بهشت نعیم- که همان بهشت ولایت است- و خانه پیامبر اکرم (ص) یکی است و اختلافی و تزاحمی بین آن دو نیست.(۱۱)

بعد از این بحث باید دید که به چه منظوری امام صادق (ع) نسبت به وجود مبارک امیرالمؤمنین علی (ع) تعبیر «شجرة طوبی» را به کار برده است آیا مراد آن است که درخت طوبی در بهشت در خانه آن حضرت قرار دارد و رحمت خداوند از طریق این درخت و شاخه های آن به خانه های مؤمنان در بهشت منتقل می شود یا منظور این است که علم و رحمت و برکات خداوند در عالم دنیا از وجود آن بزرگوار به انسان ها منتقل می شود و این وضعیت در بهشت به صورت درخت طوبی تجلّی خواهد یافت و این درخت مبارک واسطه انتشار رحمت و برکات خداوند به اهل بهشت خواهد شد. همچنان که حجت های پروردگار عالم به طور کلی چنین موقعیتی در دنیا دارند و روح با عظمت آن ها محل تابش نور صفات پروردگار عالم و ﻣﻈﻬﺮ ﺗﺎم آن ﺻﻔﺎت ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ. و ﻳﺎ ﻣﻌﺎﻧﻰ دﻳﮕـﺮى ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ آن ها و ﻳﺎ ﻏﻴـﺮ آن ها ﻛﻪ اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﺗﺪﺑﻴﺮ دﻗﻴﻘﻰ وﺟﻮد دارد.

ب: «عِندَ سِدْرَةِ ﭐلْمُنْتَهَىٰ — عِندَهَا جَنَّةُ ﭐلْمَأْوَىٰ» (النجم / ۱۴-۱۵) سدر: درخت مشهوری اﺳﺖ، و ﺳـﺪرة، ﻳﻌﻨـﻰ: ﻳـﻚ درﺧﺖ ﺳﺪر. آﻳـﺎت ﻣـﺮﺑـﻮط اﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﺎدﺛـﻪ ﻣـﻌـﺮاج رﺳـﻮل اکرم (ص).

علامه طباطبائی (ره) در تفسیر « سِدْرَةِ ﭐلْمُنْتَهَىٰ » آورده است: «منتهی» در این آیه- ﮔﻮ اﻳﻦ ﻛﻪ ـ اﺳﻢ ﻣﻜﺎن اﺳﺖ، و ﺷﺎﻳـﺪ ﻣـﺮاد از آن اﻧﺘﻬﺎى آﺳﻤﺎن ﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳـﻦ ﻛـﻪ  ﺑﻬﺸﺖ ﻧـﺰد آن ﻗﺮار دارد و ﺑﻬﺸﺖ ﻫﻢ در آﺳﻤﺎن اﺳـﺖ. ﺧـﺪاوﻧﺪ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ:

«وَفِي ﭐلسَّمَاءِ رِزْقُکُمْ وَمَا تُوعَدُونَ» (الذاریات / ۲۲)

  اﻣﺎ در ﻛﻼم ﺧﺪا ﭼﻴﺰى ﻛﻪ اﻳﻦ درﺧﺖ را ﻣﻌﺮﻓﻰ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻨﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد. ﮔﻮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻬﻢ ﻣﺎﻧﺪن آن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ، ﻛﻤﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ آﻳﻪ ﺑﻌﺪى اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را تأیید ﻣﻰ ﻛﻨﺪ و ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ:

«إِذْ يَغْشَى ﭐلسِّدْرَةَ مَا يَغْشَىٰ» (النجم / ۱۶) و در رواﻳﺎت ﻫﻢ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛـﻪ: آ ن درﺧﺘﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻮق آﺳﻤﺎن ﻫﻔﺘﻢ ﻗﺮار دارد و اﻋﻤﺎل ﺑﻨﻰ آدم ﺗﺎ آن جا ﺑﺎﻻ ﻣﻰ رود .(۱۲)

علت تعبیر « سِدْرَةِ ﭐلْمُنْتَهَىٰ» در مورد وجود مبارک امیرالمؤمنین علی (ع) دقیقاً مشخص نیست، به جهت این که مراد از « سِدْرَةِ ﭐلْمُنْتَهَىٰ» در آیات سوره نجم هم در پرده ای از ابهام ﻗﺮار دارد. اﻣﺎ ﻇﺎﻫـﺮاً ﻣﻮﺿـﻮع ارﺗﺒﺎﻃﻰ ﺑﻪ ﺑﻬـﺸـﺖ و ورود در آن دارد و اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻮر ﻋﻈﻤـﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ آن درﺧﺖ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ .

  ۳– «اَلسَّلامُ عَلَى آدَمَ صَفْوَةِ اللَّهِ وَ نُوحٍ نَبِيِّ اللَّهِ وَ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلِ اللَّهِ وَ مُوسَى كَلِيمِ اللَّهِ وَ عِيسَى رُوحِ اللَّهِ وَ مُحَمَّدٍ حَبِيبِ اللَّهِ وَ مَنْ بَيْنَهُمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقا»

دراﻳﻦ ﻗﺴﻤـﺖ از زﻳـﺎرﺗﻨﺎﻣﻪ ﺷﺮیف ﻧﺎم ﺗﻌﺪادى از اﻧـﺒـﻴـﺎء و رﺳﻮﻻن ﺑﺎ اﻟﻘـﺎب ﻣﻌﻴﻨﻰ ذﻛﺮ ﺷﺪه و ﺑﻪ آن ها ﺳﻼم ﻓـﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﻋﺪه ﻛﻪ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه، ﺑﻪ ﻃـﻮر اﺟﻤﺎﻟﻰ ذﻛﺮى ﻫﻢ از ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪه، ﻋﺪه ﻣﺬﻛﻮر از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: ﺣﻀﺮت آدم (ع) و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺻﺎﺣﺐ ﺷﺮﻳﻌﺖ و اوﻟﻮا اﻟﻌﺰم ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺎم رﺳﺎﻟﺖ داﺷﺘﻨﺪ و آن ها ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از: ﻧـﻮح و اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﻣـﻮﺳﻰ و ﻋﻴﺴـﻰ (علیهم السلام) و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺣﻀـﺮت ﻣﺤﻤﺪ (صلی الله و علیه و آله و سلّم) ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﺧﺎﺗﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان. اﻟﻘﺎب ذﻛﺮ ﺷﺪه ﺑﺮاى ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آﻳﺎﺗﻰ از ﻗﺮآن دارد ﻛﻪ ﺟﻬﺖ رﻋﺎﻳـﺖ اﺧﺘﺼﺎر از ذﻛﺮ آن ها و ﺑﺤﺚ ﺗﻔﺴﻴﺮى در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻣﻰﺷﻮد.

 ﻋﺪه ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه در ﻓﻀﻴﻠﺘﻰ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ﻣﺸﺎرﻛﺖ دارﻧﺪ و آن ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ، اﻣﺎ ﻏﻴﺮ از ﺣﻀﺮت آدم آن ها در ﺟﻬﺎت دﻳﮕﺮى ﻫﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺸﺎرﻛﺖ دارﻧﺪ و آن ﻣﻘﺎم رﺳﺎﻟﺖ و اوﻟﻮااﻟﻌﺰﻣﻰ و ﺻﺎﺣﺐ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﻮدن اﺳﺖ. و ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ (ص) ﻛﻪ ﺧﺎﺗﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و داراى ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت ﺧﺎص ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ.

 اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از زﻳﺎرت ﺑﺎ ﺗﻌﺪادى از آﻳﺎت ﻗﺮآن ارﺗﺒﺎط دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ اﺷﺎره اى ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ:

اوّل: «وَإِذْ أَخَذْنَا مِنَ ﭐلنَّبِيِّينَ مِيثَاقَهُمْ وَمِنکَ وَمِن نُّوحٍ وَإِبْرَاهِيمَ وَمُوسَىٰ وَعِيسَى ﭐبْنِ مَرْيَمَ وَأَخَذْنَا مِنْهُم مِّيثَاقاً غَلِيظاً» (الاحزاب / ۷) در این آیه اشاره ای شده به پیمان خداوند با پیامبران و پیمان با پیامبران اولواالعزم و پیمان خاص با خاتم پیامبران حضرت محمد (ص). قابل توجه است ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒـﺮان اوااﻟـﻮاﻟﻌﺰم ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ زﻣﺎﻧﻰ در آﻧﻬﺎ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ، ﺟـﺰ وﺟﻮد ﻣﺒـﺎرك رﺳﻮل اﻛﺮم (ص) ﻛﻪ ﺟﻠﻮﺗﺮ از ﻫﻤﻪ آن ها و ﺑﺼﻮرﺗﻰ ﺧﺎص ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ. اﮔﺮ ﭼﻪ زﻣﺎن ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ آن ﺑﺰرﮔﻮار از ﻧﻈﺮ زﻣﺎﻧﻰ متأخر از ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ.

 در اﺑﺘﺪاء آﻳﻪ ﺑﻪ اﺧﺬ ﭘﻴﻤﺎن از ﻋﻤـﻮم اﻧﺒﻴﺎء اﺷﺎره ﺷﺪ، ﺑﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮ«ﻣﻦ اﻟﻨﺒﻴﻴﻴﻦ» و ﺑﻌـﺪ ﺑـﻪ ﻃﻮر اﺧﺘﺼﺎﺻﻰ در ﻣﻮرد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛـﺮم (ص) ﻓﺮﻣﻮده: «منک» و اﻣﺎ ﺑﺮاى ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒـﺮان ﻳﻜﺒﺎر ﻛﻠﻤﻪ «ﻣِﻦ» را ﺑﻜﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ .

دوّم: «وَمَن يُطِعِ ﭐللَّهَ وَﭐلرَّسُولَ فَأُوْلَـٰئِکَ مَعَ ﭐلَّذِينَ أَنْعَمَ ﭐللَّهُ عَلَيْهِم مِّنَ ﭐلنَّبِيِّينَ وَﭐلصِّدِّيقِينَ وَﭐلشُّهَدَاءِ وَﭐلصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُوْلَـٰئِکَ رَفِيقاً» (النساء / ۶۹) در این آیه وصفی و ذکری از زندگی اﺧﺮوى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪه ﻛـﻪ در زﻧﺪﮔﻰ دﻧﻴﻮى در ﻣﺴﻴﺮ اﻃﺎﻋﺖ از اﻟـﻠّﻪ و رﺳﻮل او ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ، ﻛﻪ آن ها ﺑﺮ ﺳﻌﺎدت ﺣﻘﻴـﻘـﻰ در زﻧﺪﮔﻰ ﺧـﻮد ﻧﺎﺋﻞ ﺷﺪه و در آن زﻧﺪﮔﻰ ﺣﻘﻴﻘـﻰ ﺑـﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد، ﻣﺸﻤﻮل ﻧﻌﻤﺖ ﻫﺎى ﺣﻘﻴﻘﻰ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ. و آن ها ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ: از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و صدّیقین و ﺷﻬﺪاء و ﺻﺎﻟﺤﻴﻦ. ﭘﻴﺮوان راه ﺗﻮﺣﻴﺪ و اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از اﻟﻠّـﻪ و رﺳﻮل او ﺑﺎ آن اﻧﺴﺎن ﻫﺎى ذﻛﺮ ﺷﺪه، ﻫﻢ زﻳـﺴـﺘـﻰ و رﻓﺎﻗﺖ ﺧـﻮاﻫﻨﺪ داﺷـﺖ و در ﺑﻬﺸﺖ و در ﻣﻌﺮض رﺣﻤﺖ ﺑﻰ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺘﻘﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ.

سوّم: «وَسَلَامٌ عَلَى ﭐلْمُرْسَلِينَ» (الصافات / ۱۸۱) در این آیه موضوع سلام بر پیامبران از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻟﻢ ذﻛﺮ ﺷﺪه، و اﺷﺎره اى ﺷﺪه ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﻼم ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪا ﺟﻬﺘﻰ و ﺟﻠﻮه اى از اﺧﻼق ﺟﻤﻴﻞ ﺗﻮﺣﻴﺪى اﺳﺖ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪا ﺳﻼم ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ.

در آیات دیگری از قرآن مجید هم به بندگان برگزیده خداوند و گاهی با تصریح به اسم آن ها سلام فرستاده شده است از جمله: «قُلِ ﭐلْحَمْدُ لِلَّهِ وَسَلَامٌ عَلَىٰ عِبَادِهِ ﭐلَّذِينَ ﭐصْطَفَىٰ» (النمل / ۵۹) و «سَلَامٌ عَلَىٰ نُوحٍ فِي ﭐلْعَالَمِينَ» (الصافات / ۷۹) و «سَلَامٌ عَلَىٰ إِبْرَاهِيمَ» (الصافات / ۱۰۹) و «سَلَامٌ عَلَىٰ مُوسَىٰ وَهَارُونَ» (الصافات / ۱۲۰)

اما در مورد وجود مبارک رسول اکرم حضرت محمد (ص) به نحوی خاص موضوع سلام ذکر شده و آن این که می فرماید:

«إِنَّ ﭐللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى ﭐلنَّبِيِّ يَا أَيُّهَا ﭐلَّذِينَ ءَامَنُواْ صَلُّواْ عَلَيْهِ وَسَلِّمُواْ تَسْلِيماً» (الاحزاب / ۵۶) در این آیه خبر داده که خداوند عالم و ملائکه او به ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم (ص) ﺻﻠﻮات ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن دﺳﺘﻮر ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺣﻀﺮت ﺻﻠﻮات ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺤﻮى ﺧﺎص ﺑﺮ او ﺳﻼم ﻛﻨﻨﺪ.

در ﻣﻮرد ﺻﻠﻮات ﺧﺪاوﻧﺪ و ملائکه و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا (ص) در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺤﺜﻰ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ.

۴– «السَّلامُ عَلَى صَاحِبِ الدَّلالاتِ وَ الْآيَاتِ الْبَاهِرَاتِ وَ الْمُعْجِزَاتِ الْقَاهِرَاتِ [الزَّاهِرَاتِ‏] وَ الْمُنْجِي مِنَ الْهَلَكَاتِ الَّذِي ذَكَرَهُ اللَّهُ فِي مُحْكَمِ الْآيَاتِ فَقَالَ تَعَالَى وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ»

(الزخرف / ۴) در این عبارت مطلبی ذکر شده ﻛﻪ ﺑﺤﺚ در ﻣـﻮرد آن از ﻣﺸﻜﻞ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﻔﺴـﻴـﺮى در ﻗـﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ، اﮔـﺮ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺻـﺮاﺣﺖ در اﻳﻦ زﻳﺎرت شریف ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑـﻮد، وارد اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﺳﻨﮕﻴـﻦ و ﻋﻤﻴـﻖ ﻧﻤﻰﺷﺪﻳﻢ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﻛﻪ: اﻣﺎم ﺻﺎدق (ع) در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﻛﻼم ﺧﻮد ﺑﻪ آﻳﻪ اى ازﻗﺮآن ﻣﺠﻴﺪ اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮده ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ وﺻﻔﻰ در ﻣﻮرد ﺧﻮد «ﻗﺮآن» ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ .آﻳﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻳﺎت ﻗﺒﻠﻰ و ﺳﻴﺎق آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻌﻰ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺧﻮد «ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ»دارد.

آیات را ذکر می کنیم:

«حم — وَﭐلْکِتَابِ ﭐلْمُبِينِ — إِنَّا جَعَلْنَاهُ قُرْءَاناً عَرَبِيّاً لَّعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ — وَإِنَّهُ فِي أُمِّ ﭐلْکِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَکِيمٌ» (الزخرف / ۱-۴) حاصل مطلب مورد نظر در آیات این اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻣﺠﻴﺪ ﺣﻘﻴﻘﺘﻰ اﺳﺖ داراى ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺘﻌﺪد و ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺻﻠﻰ آن در «اُمِّ الکتاب» ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻟﻢ، داراى عظمتی اﺳﺖ در افقی ﻓﻮق ﻗﺪرت ادراﻛﻰ ﻋﺎدى اﻧﺴﺎن ها، اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻟﻢ آن را ﻧﺎزل ﻛـﺮده، ﻳﻌﻨﻰ: ﺻﻮرﺗﻰ از آن را ﺑـﺮاى اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﻋﺮﺑﻰ ﻧـﺎزل ﻛﺮده ﺗﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ در آن ﺗﻌﻘﻞ ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻰ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺻﻠﻰ آن ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻘﺎم ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺘﻰ ﻗﺮار دارد. ﻣﻨﻈﻮر از«ﻋﺮﺑﻰ» ﻫﻢ زﺑﺎن ﻋﺮب ﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ ، ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺣﻘﻴﻘﻰ ﻛﻠﻤﻪ ﻋﺮﺑﻰ، ﻳﻌﻨﻰ: روﺷﻦ و ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ و ﻏﻴﺮ ﮔﻨﮓ.

اﻣﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ و ﻣﺸﻜﻞ ﻣﺤﻞ ﺑﺤﺚ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ دﻻﻟﺖ آﺷﻜﺎر، اﻣﺎم ﺻﺎدق (ع) اﻳﻦ وصف را در ﻣﻮرد اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻰ (ع) ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده و از ﻇﺎﻫﺮ ﻛﻼم ﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﻣﻰآﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ آﻳﻪ، ﻳﻌﻨﻰ: آﻳﻪ ﭼﻬﺎرم از ﺳﻮره زﺧﺮف، اﻣﺎم ﻋﻠﻰ (ع) اﺳﺖ.

ﻋﻼوه ﺑﺮ ذﻛﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در زﻳﺎرت ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ، ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮى ﻫﻢ از اﻣﺎم ﺻﺎدق (ع) ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ. در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺻﺎﻓﻰ آﻣﺪه اﺳﺖ: و ّإﻧﻪ ﻓﻰ امّ اﻟﻜﺘﺎب ﻓﻰ اﻟﻠﻮح اﻟﻤﺤﻔﻮظ ﻓﺎﻧﻪ اﺻﻞ اﻟﻜﺘﺐ اﻟﺴﻤﺎوﻳﺔ …ﻟﺪﻳﻨﺎ ﻟﻌﻠﻰّ ر ﻓﻴﻊ اﻟﺸﺎن ﺣﻜﻴﻢ ذوﺣﻜﻤﺔ ﺑﺎﻟﻐﺔ ﻛﺬا ﻗﻴﻞ. و ﻓﻰ اﻟﻤﻌﺎﻧﻰ ﻋﻦ اﻟﺼﺎدق (ع) ﻫﻮ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ (ع) ﻓﻰ امّ اﻟﻜﺘﺎب، ﻳﻌﻨﻰ: اﻟﻔﺎﺗﺤﻪ، ﻓﺈﻧّﻪ ﻣﻜﺘﻮب ﻓﻴﻬﺎ ﻓﻰ ﻗـﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﻟـﻰ: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ»  ﻗﺎل اﻟﺼـﺮاط اﻟﻤﺴﺘﻘﻴﻢ ﻫـﻮ اﻣـﻴـﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴـﻦ (ع) و ﻣﻌﺮﻓﺘﻪ.(۱۳) مؤلف ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺻﺎﻓﻰ ، ﺑﻌﺪ از ذﻛﺮ آﻳﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد در ﻣﻌﻨﺎى آﻳﻪ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: و در ﻛﺘﺎب ﻣﻌﺎﻧﻰ از اﻣﺎم ﺻﺎدق (ع) ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن اﻣﻴﺮاﻟﻤؤﻣﻨﻴﻦ (ع) در امّ اﻟﻜﺘﺎب، ﻳﻌﻨﻰ: ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ، ﭼﻮن در آن ﻣﻜﺘﻮب اﺳﺖ در ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ» فرمود: صراط مستقیم امیرالمؤمنین (ع) است و معرفت او.(۱۳)

مطلب مورد بحث در تفسیر قمی هم به طور صریح ذکر شده: و قوله: «وَإِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتَابِ لَدَیْنَا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ» یعنی امیرالمؤمنین (ع) مکتوب فی الحمد فی قوله: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ» قال ابو عبدالله (ع) هو امیرالمؤمنین (ع)(۱۴)

اﮔﺮ ﺻﺪور اﻳـﻦ رواﻳﺖ از وﺟـﻮد ﻣﺒﺎرك اﻣﺎم ﺻـﺎدق (ع) ﻗﻄﻌﻰ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺎﻳـﺪ ﻣـﺮاد از آن روﺷﻦ ﺷﻮد . ﺑﻪ ﻃﻮرىﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ و ﺳﻴﺎق آﻳﺎت دﻻﻟﺖ ﻗﻄﻌﻰ ﺑﺮ آن دارد، ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺧـﻮد ﻗﺮآن ﻣﺠﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ، ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘـﺘـﻰ اﺳـﺖ ذو ﻣـﺮاﺗﺐ و ﻣﺮﺗﺒﻪ اى از آن در حدّ ﻓﻬـﻢ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﻣﺮﺗﺒﻪ اى در امّ اﻟﻜﺘﺎب ﻗـﺮار دارد ﻛﻪ رﻓﻌﺖ و ﻋﻈﻤﺘﻰ ﻓﻮق ﻓﻬﻢ ﻋﺎدى اﻧﺴﺎن ﻫـﺎ دارد، اﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣـﺮاد از آن وﺟﻮد ﻣﺒﺎرك اﻣﺎم اﻣﻴـﺮاﻟﻤـﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠـﻰ (ع) ﺑﺎﺷﺪ، ﭼﻨـﺪ اﺣﺘﻤﺎل در ﻣﻮرد آن ﻣﻰﺗﻮان وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ :

 ﻳﻜﻰ: اﻳﻦ ﻛﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻰ (ع) ﻫﻢ ﺣﻘﻴﻘﺘﻰ اﺳﺖ ذو مراتب و ﻣﺮﺗﺒﻪ اى از ﻋﻈﻤﺖ ﺷﺨﺼﻴﺖ او ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻌﺎرف ﻗﺎﺑﻞ درك و ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻰ اﺳﺖ و اﻣﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ اﺻﻠﻰ ﺷﺨﺼﻴﺖ او ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻓﻬﻢ و درك ﻋﺎدى اﻧﺴﺎن ﻫﺎ اﺳﺖ. و آن ﻣﺮﺗﺒﻪ داراى رﻓﻌﺖ و ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺎﺻﻰ اﺳﺖ !!!

اﺣﺘﻤﺎل دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ: ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﺨﺼﻴﺖ آن ﺣﻀـﺮت ﺑﻪ یک جا ﺑﺮ ﻣﻰ ﮔﺮدد و اﻳﻨﺠﺎ ﺣﻘﻴﻘﺘﻰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در دو ﺻﻮرت تجلّی ﻛﺮده و اﺻﻞ ﻫﺮ دو ﻳﻜﻰ اﺳﺖ و آن ﺑﺰرﮔﻮار در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﺠﺴﻤﻰ از ﻗـﺮآن ﻣﺠﻴﺪ اﺳﺖ و اﻣﻜﺎن دارد ﻛﻼﻣﻰ و وﺻﻔﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺮآن ﻣﺠﻴﺪ دﻻﻟﺖ میﻛﻨﺪ، ﺑﻪ وﺟﻮد اﻣﺎم اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻰ (ع) ﻫﻢ دﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ و اﻳﻦ وصف در اﺻﻞ ﺷﺎﻣﻞ وﺟﻮد ﻣﺒﺎرك رﺳﻮل اﻛﺮم ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ (ص) و اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ (ع) ﻣﻰﺷﻮد. ﻳﻌﻨﻰ اﮔﺮ ﻗـﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت اﻧﺴﺎن تجلّی یابد، اﻳﻦ تجلّی ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ذوات ﻣﻘﺪﺳـﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ ﭼﻬﺎرده ﮔﺎﻧﻪ (ع) ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.

 ﻣﻰﺷﻮد اﺣﺘﻤﺎﻻت دﻳﮕـﺮى ﻫﻢ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﻧﻈﺮﻳـﺎت، اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻮارد ﻣﻰﺷﻮد ﮔﻔﺖ ﻣﻄﻠﺐ از ﺑﻄﻮن ﻗﺮآن اﺳﺖ و ﺑﻄﻮن ﻗﺮآن ﻓﻘﻂ در ﻋﻠﻢ ذوات ﻣﻘﺪﺳﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ (ع) قرار دارد.

الیاس کلانتری

۹۴/۷/۷

پاورقی ها:

۱-کامل الزیارات، ص ۲۴

۲-المیزان، علامه طباطبائی، دارالکتب الاسلامیه، ج ۱۶، ص ۳۴۴

۳-معجم مفردات الفاظ القرآن، ص ۲۴۹ کلمه «حکم»

۴-کتاب العین، ج ۳، ص ۶۶، «حکم»

۵-المیزان، ج ۱۲، ص ۳۹۸

۶-همان، ج ۹، ص ۴۳۷

۷-زیارت نامه امام علی بن موسی الرضا (ع)، کامل الزیارت، ص ۹۳۵

۸-المیزان، ج ۱۳، ص ۱۸۷

۹-مفاتیح الجنان، «شیخ عباس قمی»، زیارت ششم از زیارت امیرالمؤمنین (ع)

۱۰-المیزان، ج ۱۱، ص ۳۹۳

۱۱-همان، ص ۴۰۶

۱۲-همان، ج ۱۹، ص ۳۱

۱۳-تفسیر الصافی، ج ۴، ص ۳۸۴

۱۴-تفسیر القمی، ج ۲، ص ۲۵۴

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن