کلام ایام – ۱۵، حریم پناهگاه قدسی
حریم پناهگاه قدسی 
بخش دوم
در بخش اول این مقاله کلامی از امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – ذکر شد مبنی بر این که حضور وجود مبارک رسول خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم – در بین انسان ها مانع نزول عذاب خداوند بود و آن حضرت امانی و پناهگاهی برای انسان ها بود.
این موضوع در اصل در آیه ای از قرآن بیان شده است و امیر المؤمنین – علیه السلام – هم بعد از بیان اصل مطلب به آیه مورد نظر استشهاد کرده است. امیر المؤمنین علی (علیه السلام) اشاره فرمود به این که یکی آن دو امان برداشته شد، یعنی با رحلت پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آن پناهگاه تعطیل شد. منظور آن بزرگوار این است که آن مرتبه از رحمت خداوند که از ناحیه حضور رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) برای انسان ها نازل می شد با رحلت آن حضرت متوقف شد.
اما برکات شخصیت و کلام ها و رفتار ها و مجموعاً سیره شریف رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در بعضی مراتب در جامعه دینی و در مراتبی دیگر در جامعه جهانی امکان استمرار دارد. به جهت این که خداوند می فرماید:
وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ(الأنبياء/۱۰۷) یعنی ما تو را نفرستادیم جز رحمتی برای عالمیان.
طبعاً لفظ «عالمین» شامل انسان های در زمان های بعدی هم می شود.
به عنوان مثال خود وجود مبارک امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – از جلوه های برکات وجودی رسول خدا ( صلّی الله علیه و آله و سلّم ) است. آن بزرگوار در مرتبه خاصی تحت آموزش های رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) قرار گرفته بود و فضائل اخلاقی و کرامات شخصیتی خود را از سنین کودکی از آن حضرت دریافت کرده بود. برکات سیره شریف آن بزرگوار هم مثل خود رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در فرهنگ و اخلاق مسلمین و در مرتبه ای در فرهنگ جهانی استمرار یافته است.
همچنین این وصف شامل همه شخصیت های آسمانی یعنی اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) می شود. یعنی اثری که از اخلاق و علم و شخصیت آن بزرگواران در بین انسان ها بوجود آمده و هر فضیلتی که از آن ها در بین مسلمین و جهانیان منتشر شده در حقیقت از برکات وجود شریف رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می باشد.
انسان ها می توانند با مطالعه و تحقیق در زندگی آن حضرت و فرا گرفتن آثار بجا مانده و سخنان نقل شده از او، تحوّل عظیمی در زندگی خود و دیگران بوجود بیاورند و از علم متصل به علم بی انتهای خداوند بهره مند شوند.
اگر در یک جامعه یا جامعه جهانی توجه به علوم منتشر شده از آن حضرت و فضایل اخلاقی و شخصیتی او بیشتر مورد توجه قرار گیرد، برکات خداوند در آن جامعه و یا در سطح جهانی بیشتر جاری خواهد شد. در حقیقت اگر چه آن پناهگاه امن مذکور- که از ناحیه حضور رسول الله بین انسان ها به وجود آمده بود- تعطیل شده، اما انسان ها می توانند به حریم آن پناهگاه راه یابند و مشمول مراتبی از رحمت پروردگار عالم قرار بگیرند.
ما به خواست خداوند در روزهای بعدی که مقارن زمان تولد وجود مبارک پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) است مقالاتی در همین بخش «کلام ایّام» در توصیف شخصیت آن بزرگوار خواهیم نوشت. و در این بخش بر می گردیم به موضوع رحلت آن بزرگوار و بیان اوصاف آن حادثه عظیم از کلام حضرت فاطمه زهرا – سلام الله علیها – و از کلام امیرالمؤمنین علی – علیه السلام –
حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا (سلام الله علیها) در خطبه ای که به «خطبه فدکیه» مشهور شده است عباراتی در توصیف شخصیت پدر بزرگوارش رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بیان فرمود که ما در این قسمت به ذکر و توضیح قطعه ای از کلام آن حضرت که مربوط به رحلت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است، اکتفا می کنیم و قطعات دیگری از این خطبه شریف را به خواست خداوند در کلام مربوط به زمان تولد آن حضرت ذکر خواهیم کرد. حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در زمینه رحلت پدر بزرگوار خود فرمود:
ثُمَّ قَبَضَهُ اللَّهُ اِلَیْهِ قَبْضَ رَأْفَةٍ وَ اخْتِیارٍ، وَ رَغْبَةٍ وَ ایثارٍ، فَمُحَمَّدٌ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ و الِهِ مِنْ تَعَبِ هذِهِ الدَّارِ فی راحَةٍ، قَدْ حُفَّ بِالْمَلائِکَةِ الْاَبْرارِ وَ رِضْوانِ الرَّبِّ الْغَفَّارِ، وَ مُجاوَرَةِ الْمَلِکِ الْجَبَّارِ، صَلَّى اللَّهُ عَلی أَبی نَبِیِّهِ وَ اَمینِهِ وَ خِیَرَتِهِ مِنَ الْخَلْقِ وَ صَفِیِّهِ، وَ السَّلامُ عَلَیْهِ وَ رَحْمَةُاللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ.(۱) یعنی خداوند سپس روح کریم پیامبرش حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) را قبض فرمود از روی رأفت و اختیار و رغبت و برگزیدن آسایش و راحتی از درد و رنج این زندگی دنیوی.
او در میان ملائکه خوش رفتار و در رضوان پروردگار غفّار و مجاورت مَلِک قدرتمند قرار گرفته است. صلوات خداوند بر پدرم پیامبر خدا و امین او بر وحی و پسندیده و برگزیده او از خلایق و مورد رضایتش، و سلام و رحمت خدا و برکاتش بر او باد.
در این عبارات توصیفی از حادثه رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به عمل آمده، متناسب با جلالت خاص آن حادثه. یعنی اگرچه رحلت آن حضرت حادثه ای بسیار غم انگیز برای انسان ها بود اما برای خود آن بزرگوار تکریمی از ناحیه خداوند بود و او در این حادثه به مقصدی بسیار عظیم منتقل شد که خداوند برای او در نظر گرفته بود. اگرچه آن مقامات مذکور در این کلام شریف اختصاص به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت عصمت و طهارت (علیه السلام) دارد، اما به طور ضمنی دیدگاه عادی متعارف را هم از حادثه مرگ می تواند تغییر دهد. یعنی نباید حادثه مرگ را فقط یک حادثه مصیبت بار و حزن انگیز تلقی کرد. بلکه در این حادثه انسان به مقصد حیات منتقل می شود و حیات حقیقی او شروع می شود، البته در صورتی که انسان جاده حیات را مطابق آموزش ها و راهنمایی های پیامبر خدا و به طور کلی آموزش های دین توحیدی طی کرده باشد.
امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) هم در یکی از خطبه های خود بعد از ذکر حادثه مبارک بعثت رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و توصیفی از آن بزرگوار و بیان تحوّلی که از ناحیه رفتارهای او در بین انسانها پدید آمد، اشاره ای به حادثه رحلت آن بزرگوار کرده و می فرماید:
ثُمَّ اِخْتَارَ سُبْحَانَهُ لِمُحَمَّدٍ ص لِقَاءَهُ وَ رَضِيَ لَهُ مَا عِنْدَهُ وَ أَكْرَمَهُ عَنْ دَارِ اَلدُّنْيَا وَ رَغِبَ بِهِ عَنْ مَقَامِ اَلْبَلْوَى فَقَبَضَهُ إِلَيْهِ كَرِيماً (۲) یعنی سپس خداوند سبحان دیدار خود را برای حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) انتخاب فرمود و آن چه را نزد خود است برای او پسندید و رغبت کرد او را از مقام بلاها و گرفتاری ها ] یعنی زندگی دنیا [ رها سازد و به سوی خود ببرد، پس او را کریمانه به سوی خود قبض فرمود.
قابل توجه است که این دو قطعه ذکر شده از خطبه امیر المؤمنین علی (علیه السلام) و حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) شباهت و مشترکاتی با یکدیگر دارند. و ما به جهت در نظر گرفتن زمان صدور این دو خطبه از آن دو بزرگوار، اول خطبه حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را ذکر کردیم.
در کلام امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) هم به طور ضمنی از حادثه رحلت انسان توصیف بسیار زیبایی به عمل آمده است. یعنی اگر چه مقامات مورد بحث در مورد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می باشد اما مراتب دیگر از آن مقامات شامل انسان های دیگر و پیروان آن بزرگواران هم می شود. مثل لقاء الله، راحت شدن از درد و رنج زندگی دنیوی. یعنی این که حادثه مرگ در حقیقت ملاقات با پروردگار است و همچنین عامل نجات و رهایی از درد و رنج زندگی دنیوی. دیگر این که نزد پروردگار عالم برای اهل بهشت نعمت هایی وجود دارد که عظمت و ارزش آن ها خیلی بیشتر از متاع زندگی دنیا است.
الیاس کلانتری
پاورقی ها:
- خطبه حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) مشهور به خطبه فدکیه
- نهج البلاغه، خطبه اول، بخش مربوط به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)