کلام ایام – ۲۱، جریان برکات آسمانی بسوی زمین

7898825125109545997جریان برکات آسمانی بسوی زمین

در مقاله قبلی تحت عنوان «میلاد کریم» اشاره شد به اینکه روز هفدهم ماه ربیع الاول تولد پر برکت امام ششم حضرت جعفربن محمد، امام صادق – علیه السلام – هم واقع شده و موجب کثرت برکات این روز و افزایش سرور پیروان دین توحیدی شده است.

از زمان رحلت رسول خدا (ص) یک نوع جوّ سیاسی نامساعدی برای انتشار علوم وحی بر جامعه دینی حاکم شد، تا جایی که نوشتن سخنان پیامبر خدا (ص) به وسیله حکومت زمان و به دستور خلیفه دوم به طور کلی ممنوع شد، به طوری که این کار یعنی نوشتن احادیث آن حضرت جرم سیاسی محسوب می شد.

از ناحیه این ممنوعیت سخنان فراوانی از وجود مبارک رسول خدا (ص) مکتوم ماند و مردم در فهم معانی آیات قرآن و تشخیص وظایف عبادی خود دچار مشکلات فراوانی شدند.

در حقیقت با مکتوم ماندن و استتار سخنان رسول خدا (ص) و جانشینان معصوم آن حضرت (ص) درهای برکات قدسی به روی مردم بسته شد. بحث و گفتگو در مورد علم تفسیر قرآن و اعتقادات و اخلاق دینی و احکام تکلیفی، در محدوده بسیار کوچکی در جامعه دینی جریان می یافت و موانع زیادی هم بر سر راه همین جریان کوچک و ضعیف قرار می گرفت.

اما ناگهان تحولی در سطح جامعه دینی پدید آمد و ابرهای سیاه اختناق سیاسی و ممانعت برای انتشار علوم وحی از آسمان جامعه دینی به کناری رفت و فضای مناسبی بدون ممانعت های قبلی در جامعه ایجاد شد.

این نهضت علمی و فکری که به وسیله امام باقر – علیه السلام – شروع شده بود، در سطح وسیعتری از ناحیه فعالیت های گسترده امام صادق (ع) به جریان افتاد. یک جهت این تحول عظیم علمی و فکری به اوضاع سیاسی جامعه دینی مربوط می شد و آن عبارت بود از ضعف و تزلزل سیاسی حکومت رو به انقراض بنی امیّه و عدم اقتدار نظام حکومتی در حال تأسیس بنی عبّاس بود.

جهت دیگر این تحوّل علمی فعالیت های گسترده امام صادق (ع) و مدیریت علمی و فکری جامعه بود. امام صادق (ع) با قدرت و علم مقام « امامت » توانست جواهرات قدسی مخفی مانده از جدّ بزرگوارش رسول اکرم (ص) و امیرالمؤمنین علی (ع) و امامان قبل از خود را استخراج و در معرض توجه جهانیان قرار دهد. و درخشش آن جواهرات فضای عالم علوم را روشن کرد.

با انتشار علوم محبوس شده آسمانی، تحولی در عالم فکر و اندیشه پدید آمد که دیگر حبس مجدد آن امکان پذیر نبود، چون نور علوم وحی به نقاط مختلف جهان آن روز، علاوه بر جامعه وسیع دینی، تابیده بود. منشأ اصلی آن تحول فکری و علمی ارزش حقیقی علوم دینی بود که قبلاً به علتی که ذکر شد، مکتوم و مستتر مانده بود. اما نقش امام صادق (ع) در این تحوّل مبارک بسیار اساسی و عظیم بود. آن حضرت با مدیریت اوضاع سیاسی و اجتماعی زمان خود و ایجاد مدرسه ای که مجموعاً در آن حدود چهار هزار دانشمند در رشته های مختلف علمی پرورش یافت، نهایت استفاده ممکن از فرصت ها را به دست آورد.

البته انتشار علوم وحی فقط از طریق سخن و کلام و خطابه و آموزش های علمی نبود. بلکه آن حضرت در مقام تجسّم بخشیدن به علوم وحی و ظاهر کردن برکات آن ها زحمت های زیادی کشید و سختی های زیادی را تحمل کرد. به طوری که در اواخر عمر مبارک خود مواجه با اختناق شدید حکومت بنی عباس و حاکم آن زمان، منصور دوانیقی شد. آن حضرت سختی ها و مشقّت های زیادی را از ناحیه حکومت منصور تحمل کرد و مانع سرنگونی آن پرچم باشکوهی شد که از ناحیه علوم منتشر شده برافراشته شده بود.

امام صادق (ع) شاگردان دانشمند زیادی را تربیت کرد و عده ای از آن ها در رشته های مختلف علمی شهرت جهانی پیدا کردند، از جمله: هشام بن حکم، محمد بن مسلم، ابان بن تغلب، هشام بن سالم، مؤمن طاق، مفضّل بن عمر، جابر بن حیّان (۱)

کلام ایام تاریخی -۵۶2 ، ماه مبارک رمضان و مهمانی ملکوتی خدای سبحان
بخوانید

مباحثات و مناظرات امام صادق (ع) با صاحبان عقاید و مکتب های مختلف در کتاب های مربوط به سیره شریف آن بزرگوار ذکر شده است و دانشمندان بزرگ تاریخ از فعالیت های علمی آن حضرت و روش های آموزشی آن بزرگوار تجلیل های فراوانی به عمل آورده اند. امام صادق (ع) رشته های مختلف علمی به صورت تفکیک شده و تخصّصی در مکتب خود به جریان انداخت و دانشمندانی را در رشته های مختلف علمی پرورش داد. ما به خواست خداوند در کلام های بعدی به روش آن حضرت در مناظرات و مباحثات و بعضی از سخنان آن حضرت و بعضی از شاگردانی که در مکتب علمی او تربیت یافته بودند، اشاراتی خواهیم کرد و این جا به عنوان نمونه به یکی از مناظرات آن حضرت با یک مرد شامی اشاره می کنیم که نشان دهنده مشی آن بزرگوار در تربیت دانشمندان در رشته های تخصصی علوم دینی است.

هشام بن سالم می گوید(۲): روزی با گروهی از یاران امام صادق – علیه السلام – در محضر آن حضرت نشسته بودیم. یک نفر مرد شامی اجازه ورود خواست و پس از کسب اجازه، وارد مجلس شد. امام فرمود: بنشین. آن گاه پرسید: چه می خواهی؟

مرد شامی گفت: شنیده ام شما به تمام سؤالات و مشکلات مردم پاسخ می گویید، آمده ام با شما بحث و مناظره بکنم!

امام فرمود:

– در  چه موضوعی؟

شامی گفت:

–  درباره کیفیت قرائت قرآن.

امام رو به «حمران» کرده فرمود: حمران جواب این شخص با تو است!

مرد شامی:

–  من می خواهم با شما بحث کنم، نه با حمران!

– اگر حمران را محکوم کردی، مرا محکوم کرده ای!

مرد شامی ناگزیر با حمران وارد بحث شد. هرچه شامی پرسید، پاسخ قاطع و مستدلی از حمران شنید، به طوریکه سرانجام از ادامه بحث فرو ماند و سخت ناراحت و خسته شد!

امام فرمود:

–  ( حمران را ) چگونه دیدی؟

– راستی حمران خیلی زبردست است، هرچه پرسیدم به نحو شایسته ای پاسخ داد!

شامی گفت: می خواهم درباره لغت و ادبیات عرب با شما بحث کنم.

امام رو به « ابان بن تغلب » کرد و فرمود: با او مناظره کن. ابان نیز راه هر گونه گریز را به روی او بست و وی را محکوم ساخت.

شامی گفت: می خواهم درباره فقه با شما مناظره کنم!

امام به « زُراره » فرمود: با او مناظره کن. زُراره هم با او به بحث پرداخت و به سرعت او را به بن بست کشاند!

شامی گفت: می خواهم درباره کلام با شما مناظره کنم. امام به « مؤمن طاق » دستور داد با او به مناظره بپردازد. طولی نکشید که شامی از مؤمن طاق نیز شکست خورد!

به همین ترتیب وقتی که شامی درخواست مناظره درباره استطاعت ( قدرت و توانایی انسان بر انجام یا ترک خیر و شرّ )، توحید و امامت نمود. امام به ترتیب به حمزه طیّار، هشام بن سالم و هشام بن حکم دستور داد با وی به مناظره بپردازند و هر سه، با دلایل قاطع و منطق کوبنده، شامی را محکوم ساختند. با مشاهده این صحنه هیجان انگیز، از خوشحالی خنده ای شیرین بر لبان امام نقش بست.(۳)

سخنان و رفتارهای نقل شده از امام صادق (ع) مشتمل بر گنجینه هایی از برکات آسمانی است که از وجود کریم آن بزرگوار در عالم دنیا جریان یافته، و منشأ تحولات عظیم علمی در سطح جهان شده است. آن حضرت نهری از عطر بهشتی را در فضای زندگی انسان ها به جریان انداخته است که جریان آن نهر قطع نخواهد شد. و آن جریان مبارک با تولد آن بزرگوار شروع شده و به طور دائم ادامه خواهد یافت.

الیاس کلانتری

۹۴/۱۰/۲۷

پاورقی ها:

  1. سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، ص ۳۵۶
  2. این مناظره را به طور مستقیم از کتاب « سیره پیشوایان » تألیف مهدی پیشوایی، ص ۳۶۱ نقل می کنیم.
  3. همان به نقل از طوسی، اختیار معرفة الرجال ( معروف به رجال کشّی )، تحقیق: حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸هجری.شمسی، صفحه ۲۷۵-۲۷۸

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن