۱۵۵-آیا موضوع شفاعت مورد تأیید قرآن است؟!
سؤال:در بعضی از آیات قرآن شفاعت در قیامت نفی شده است. آیا به طور کلی از نظر قرآن شفاعت مورد تأیید است یا نه؟!
پاسخ:در قرآن آیاتی وجود دارد که به طور قطعی دلالت بر موضوع شفاعت در قیامت دارند، اما آیاتی هم در قرآن موضوع شفاعت را ظاهراً نفی می کنند. به عنوان مثال خداوند می فرماید:
«فَمَا تَنْفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِينَ» (المدثر/۴۸) یعنی: شفاعت شفاعت کننده ها سودی به حال آن ها نخواهد داشت. این آیه دلالت به وجود شفاعت در قیامت دارد، چون می فرماید شفاعت شفاعت کننده ها سودی به حال یک گروه از انسان ها نخواهد داشت، و طبق آیات قبلی آن گروه کسانی خواهند بود که نماز نمی خواندند و مساکین را اطعام نمی کردند و مرتکب گناهان دیگر می شدند، پس طبعاً شفاعتی در آن جا هست، اما شامل این گروه مورد نظر نخواهد شد.
در آیه دیگری می فرماید:
«يعْلَمُ مَا بَينَ أَيدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى» (الأنبياء/۲۸) یعنی: ]خدا[ می داند آن چه را مقابل آن ها ]ملائکه[ است و آن چه پشت سرشان است و آن ها شفاعت نمی کنند مگر برای کسی که ]خدا[ از آن ها راضی است.
از این آیه هم روشن می شود که ملائکه- طبق آیات قبلی- در روز قیامت و زندگی اخروی برای انسان ها شفاعت خواهند کرد، اما این شفاعت مشروط به رضایت خداوند خواهد بود، یعنی فقط عده ای از انسان ها مشمول شفاعت ملائکه خواهند بود.
در جهت دیگر، آیاتی هم در قرآن وجود دارد که ظاهراً شفاعت را نفی می کنند. به عنوان نمونه:
«يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يأْتِي يوْمٌ لَا بَيعٌ فِيهِ وَلَا خُلَّةٌ وَلَا شَفَاعَةٌ وَالْكَافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ» (البقرة/۲۵۴) یعنی: ای کسانی که ایمان آورده اید، از آن چه به شما رزق دادیم انفاق کنید، قبل از آن که روزی فرا رسد که در آن نه خرید و فروشی هست و نه دوستی و نه شفاعت، و کافران همان ظالمان هستند.
از ظاهر این آیه بر می آید که در قیامت شفاعتی نیست اما در آیه بعد از این آیه- که به آیة الکرسی مشهور است- می فرماید:
«مَنْ ذَا الَّذِي يشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ» (البقره / ۲۵۵) یعنی: کیست آن که نزد او شفاعت کند، مگر به اذن او. از بررسی این آیات و به طور کلی از مجموع آیات مربوط به شفاعت در قرآن بر می آید که دو نوع عقیده به شفاعت در انسان ها وجود داشته، یکی شفاعت استقلالی، دیگر شفاعت به اذن خداوند.
شفاعت استقلالی آن است که یک موجود به طور مستقل و بدون ارتباط با خداوند و قدرت اعطائی او، برای کسانی شفاعت کند!! البته چنین عقیده ای قطعاً باطل است و چنین شفاعتی در هیچ جای عالم و از طرف هیچ موجودی انجام نخواهد گرفت.
عقیده نوع دیگر، عقیده به شفاعت به اذن خداوند است و به آن شفاعت باذن الله گفته می شود. یعنی شفاعتی است که قدرت آن را خداوند به شفاعت کننده ها عطا می کند و شامل کسانی می شود که خداوند از آن ها رضایت دارد و این شفاعت مطابق رضایت پروردگار است.
از بررسی آیات قرآن بر می آید که عقیده به شفاعت نوع اول یعنی شفاعت استقلالی مردود است و آیاتی که شفاعت را نفی کرده ناظر به این نوع شفاعت و عقیده به آن می باشند.
البته موضوع شفاعت از مباحث بسیار مهم و بحث انگیز در قرآن می باشد و علاقه مندان به تحقیق و بررسی دقیق موضوع و ابعاد و جهات مختلف آن می توانند به تفسیر المیزان آیه ۴۸ سوره بقره مراجعه بفرمایند. و ما هم به خواست خداوند جهت پاسخ مفصل به سؤالاتی که در این زمینه شده، بحثی را به صورت یک مقاله در چند فصل طرح خواهیم کرد.
الیاس کلانتری
۹۴/۱۱/۲۶