۱۵۶-منظور از رجعت چیست؟
سؤال:آیا مسأله رجعت وجود دارد، یعنی ما بار دیگر به این دنیا بر می گردیم؟! و تفاوت رجعت با قیامت چیست؟!
پاسخ:رجعت یعنی بازگشت انسان به دنیا بعد از رحلت. این عقیده در بین مسلمین و بعضی از امت های دیگر مثل مسیحیان وجود دارد که عده ای از انسان هائی که از دنیا رفته اند در یک زمان و شرایط خاصی مجدداً زنده می شوند و به حیات دنیوی بر می گردند. این عقیده در بین شیعیان از شهرت و استحکام بیشتری برخوردار است.
در قرآن مجید آیاتی وجود دارد که دلالت آشکاری بر این عقیده دارند- که به بعضی از آن ها اشاره ای خواهیم داشت- و روایات فراوانی هم در این زمینه در کتب حدیثی نقل شده است. تعداد روایات مربوط به «رجعت» به نظر مفسر بزرگ مرحوم علامه طباطبائی (ره) به بیش از پانصد روایت می رسد.(۱)
بعضی از علماء سعی کرده اند به نحوی موضوع رجعت را انکار کنند، اما صراحت موضوع در احادیث در حدّی است که جائی برای انکار آن باقی نمی گذارد. مرحوم علامه طباطبائی در تفسیر المیزان موضوع رجعت را نقل و ارتباط آن را با حادثه قیامت و حادثه ظهور حضرت مهدی- علیه السلام- ذکر کرده و دلائل منکران آن را ابطال کرده، و با دلائل متعددی وقوع آن را اثبات کرده است.(۲)
آیاتی در قرآن وجود دارد که وقوع نوعی از رجعت را در بین امت های قبلی تأیید می کند. به عنوان نمونه:
«أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ وَهُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْياهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يشْكُرُونَ» (البقرة/۲۴۳) یعنی: آیا علم پیدا نکردی به حال کسانی که از خانه و دیار خود خارج شدند و آن ها هزاران نفر بودند، پس خداوند به آن ها گفت: بمیرید سپس آن ها را احیاء کرد، آری خداوند نسبت به انسان ها صاحب فضل است، اما بیشتر مردم شکر او را به جای نمی آورند. از این آیه به وضوح بر می آید که گروهی از انسان ها در حادثه ای مشمول اراده خداوند قرار گرفته و از دنیا رفته اند، اما خداوند مجدداً بر زنده شدن آن ها اراده فرموده و آن ها را زنده کرده است.
در مورد شخصی- که مطابق روایات عُزَیر پیامبر بود- خداوند می فرماید:
«أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلَى قَرْيةٍ وَهِي خَاوِيةٌ عَلَى عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّى يحْيي هَذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا فَأَمَاتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ» (البقرة/۲۵۹) یعنی: یا مثل آن کسی که بر شهری عبور کرد که ویران شده بود ]با خود[ گفت: چگونه خداوند اهل این شهر را بعد از مرگشان زنده خواهد کرد؟! پس خداوند صد سال او را بمیراند، سپس زنده کرد…
در آیه ای از قرآن هم به اصل موضوع رجعت در زمان آینده اشاره شده، یعنی خبر از حادثه ای داده شده که دلالت آشکار به وقوع حادثه رجعت دارد. به طوری که فرمود:
«وَيوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِمَّنْ يكَذِّبُ بِآياتِنَا فَهُمْ يوزَعُونَ» (النمل/۸۳) یعنی: و آن روز که از هر امتی گروهی را محشور می کنیم، از آنان که آیات ما را تکذیب می کنند، پس آن ها نگاه داشته ]بازداشت[ می شوند.
کسانی از مفسران سعی کرده اند این آیه را به روز قیامت مربوط کنند و دلالت آن را به رجعت انکار کنند. اما در این آیه تصریح شده به این که در زمانی از هر امت گروهی محشور خواهند شد، در حالی که در قیامت همه انسان ها و بدون استثناء محشور خواهند شد. و این معنی از امام صادق (ع) نقل شده است. علامه طباطبائی (ره) در بحث روائی مربوط به آیه مورد بحث، این روایت را از تفسیر قمی به صورت ذیل نقل کرده است:
پدرم از ابن عمیر از حمّاد از ابی عبدالله نقل کرده که فرمود:
«مردم در مورد این آیه چه می گویند؟! «وَيوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا». گفتم می گویند درباره قیامت است. فرمود: آن طور که آنان می گویند نیست، بلکه مربوط به رجعت است، آیا در قیامت خداوند از هر امت فقط گروهی را محشور می فرماید و بقیه را رها می کند؟! با این که آیه قیامت می گوید:
«وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا» (الکهف/۴۷) یعنی: آن ها را محشور می کنیم و احدی از آن ها را ترک نمی کنیم»(۳)
امام صادق (ع) با استناد به آیه سوره کهف نظر نادرست بعضی از مردم را ابطال فرموده است. توضیح این که: طبق آیه مورد استناد روز قیامت خداوند همه انسان ها را بدون استثناء محشور می کند، اما در حالی که در آیه اصلی مورد بحث، یعنی آیه ۸۳ سوره نمل فرمود: که از هر امتی گروهی را محشور می کنیم.
چه کسانی در رجعت زنده خواهند شد؟!
علاوه بر اصل موضوع رجعت و عقیده به آن، موضوعات دیگری هم در ارتباط با آن مطرح می شود. از جمله این که چه کسانی به دنیا رجعت می کنند؟! در احادیث متعددی نقل شده است که دو گروه از انسان ها به زندگی دنیوی رجعت خواهند داشت. یک گروه از انسان های بسیار متعالی و صاحبان ایمان خالص و مراتب برتر در عبودیّت.
گروه دوم از کفار خواهند بود، صاحبان کفر محض یعنی آن هائی که در کفر خود عمیق بودند و منشأ ظلم ها و تبهکاری ها شدند.
رجعت در چه زمانی واقع خواهد شد؟
مطابق بعضی از روایات، حادثه رجعت ارتباط اساسی با حادثه ظهور امام عصر حضرت مهدی -علیه السلام- دارد. و کسانی همزمان با ظهور آن بزرگوار رجعت خواهند داشت مثل حضرت عیسی (ع) و بعضی از اصحاب خاص آن بزرگوار که از دنیا رفته اند.
کسانی هم بعد از ظهور آن حضرت و استقرار حکومت دینی رجعت خواهند داشت. در روایات متعددی به رجعت حضرت سیدالشهداء امام حسین- علیه السلام- و اصحابش اشاره شده است و این که بعد از پایان عمر امام مهدی (ع) و سرانجام بعد از شهادت او، امام حسین (ع) رجعت خواهد فرمود و اداره حکومت دینی را در سطح جهان به عهده خواهد گرفت و طبق بعضی از روایات بعد از آن بزرگوار، حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) هم رجعت خواهد داشت.
اما این که تفاوت رجعت با قیامت چیست و همچنین «حکمت رجعت» در مقاله دیگری- ان شاء الله- توضیح داده خواهد شد.
الیاس کلانتری
۹۴/۱۲/۲
پاورقی ها:
۱-تفسیر المیزان، سوره بقره، بحث روائی مربوط به آیات ۲۰۸ تا ۲۱۰
۲-همان
۳-المیزان، تفسیر آیه ۸۳ سوره نمل