۱۵۸-حکمت رجعت انسان ها چیست؟!

سؤال:رجعت به چه منظوری انجام خواهد گرفت؟!

پاسخ:در بعضی از آیات قرآن اشاره ای به مواردی از رجعت بعضی از انسان ها شده است که قبلاً تحقّق یافته است. به بعضی از این آیات در اثبات قرآنی اصل رجعت در پاسخ به سؤال اصلی یعنی سؤال ۱۵۶ تحت عنوان: «منظور از رجعت چیست؟» اشاره شد. مثل آیه ۲۵۹ از سوره بقره که فرمود:

«أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلَى قَرْيةٍ وَهِي خَاوِيةٌ عَلَى عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّى يحْيي هَذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا فَأَمَاتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ قَالَ كَمْ لَبِثْتَ قَالَ لَبِثْتُ يوْمًا أَوْ بَعْضَ يوْمٍ قَالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عَامٍ فَانْظُرْ إِلَى طَعَامِكَ وَشَرَابِكَ لَمْ يتَسَنَّهْ وَانْظُرْ إِلَى حِمَارِكَ وَلِنَجْعَلَكَ آيةً لِلنَّاسِ وَانْظُرْ إِلَى الْعِظَامِ كَيفَ نُنْشِزُهَا ثُمَّ نَكْسُوهَا لَحْمًا فَلَمَّا تَبَينَ لَهُ قَالَ أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيءٍ قَدِيرٌ» از مجموع الفاظ این آیه و بعضی از احادیث مربوط به آن بر می آید که: شخصی در مسیر یک سفر عبور کرد بر شهری که ویران شده بود. از توجه به دقایق الفاظ آیه بر می آید که او یکی از پیامبران خدا و احتمالاً حضرت «عُزَیر» بود. او در اثر دیدن شهر ویران شده و اجساد انسان ها که استخوان های آن ها از خاک بیرون مانده بود به قلبش خطور کرد که خداوند چگونه آن ها را زنده خواهد کرد، در همین حال خداوند اراده فرمود او را بمیراند! و بعد از صد سال مجدداً او را زنده کرد و به او فرمود چه مدت در این جا مکث کرده ای؟! او گفت: یک روز و یا بخشی از یک روز! خداوند فرمود: بلکه یک صد سال است که در این جا هستی، پس به غذا و نوشیدنی که همراهت بود نگاه کن که هیچ تغییری نکرده است . اما به مرکب خود نگاه کن و توجه کن که ما تو را نشانه ای برای مردم قرار می دهیم و نگاه کن و ببین که چگونه استخوان های پوسیده الاغ تو را به هم متصل می کنیم و سپس بر آن ها گوشت می پوشانیم، و وقتی این حقایق برای او آشکار شد، گفت: می دانم که خداوند بر هر کاری قادر است.

آیه شریفه متضمّن نکات متعدد علمی و عقیدتی و اخلاقی و تفسیری است و ما به توضیح مختصر نکته ای می پردازیم که به موضوع مورد بحث و حکمت رجعت ارتباط دارد و اشاره ای کوتاه به نکاتی در جهت رفع بعضی از ابهامات از آیه شریفه و موضوع داستان.

شخص مورد نظر- حضرت عُزَیر (ع)- هیچ تردیدی در امکان احیاء مرده ها نداشت، به جهت این که در انتهای آیه فرمود:

«أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيءٍ قَدِير» یعنی: می دانم که خداوند بر هر کاری قادر است. و اگر او تردیدی در این زمینه داشت باید بعد از مردن و زنده شدن و دیدن حوادث می گفت: دانستم که خدا بر هر کاری قادر است، یعنی علم خود را با فعل ماضی بیان می کرد. یعنی او قبلاً هم این علم را داشت و بعد از دیدن حقایق به همان علم قبلی خود برگشت.^(۱)

در حقیقت منظور او چگونگی صدور فرمان خداوند و تحقّق اراده او بود،و احیاناً و احتمالاً علاقه به دیدن چگونگی تحقّق فعل خداوندی. و اگر این احتمال درست باشد موضوع شبیه به جریان حضرت ابراهیم و تقاضای رؤیت کیفیت احیاء مردگان از پروردگار عالم می باشد که در آیه بعدی ذکر شده است به طوری که فرمود:

«وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِ الْمَوْتى» یعنی: پروردگارا به من نشان بده که چگونه مرده ها را زنده می کنی! قطعاً حضرت ابراهیم (ع) هیچ گونه تردیدی در این زمینه نداشت به طوری که از الفاظ آیه بر می آید و فقط خدا می خواست کیفیت صدور امر خداوند و تحقّق آن را ببیند.^(۲)

در هر صورت در آیه مربوط به حضرت عُزَیر و مردن او به مدت صد سال و زنده شدن مجددش، خداوند فرمود:

«وَلِنَجْعَلَكَ آيَةً لِلنَّاسِ» یعنی: جریان تو را می خواهیم آیتی برای مردم قرار دهیم در مورد معاد و زنده شدن مرده ها!

پس یکی از حکمت های رجعت ایجاد توجه در انسان ها به معاد و زنده شدن آن ها برای زندگی اخروی می تواند باشد. در مورد اصحاب کهف هم همین موضوع صادق است. اگر چه اصحاب کهف در مدت اقامت در غار زنده بودند و به نوعی از حیات منتقل شده بودند، اما دانشمندان علوم دینی جریان آن ها را هم نوعی رجعت محسوب می کنند. در مورد بیدار شدن آن ها بعد از خواب طولانی شبیه به مرگ، خداوند می فرماید:

«كَذَلِكَ أَعْثَرْنَا عَلَيهِمْ لِيعْلَمُوا أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَأَنَّ السَّاعَةَ لَا رَيبَ فِيهَا» (الکهف/۲۱) یعنی: و بدین گونه ما مردم را به حال آن ها آگاه ساختیم تا بدانند وعده خداوند حق است و این که قیامت خواهد آمد، هیچ شکی در آن نیست.

حکمت رجعت انسان ها در آینده

رجعت بعضی از افراد در زمان گذشته دارای علت ها و حکمت هائی بوده است که به یکی از آن ها اشاره شد، اما این که در زمان آینده و زمان ظهور آخرین حجت خداوند یعنی امام مهدی (ع) و استقرار حکومت دین توحیدی رجعتی گسترده در سطح جهان واقع خواهد شد، احتیاج به بحث مفصل مستقلی دارد و لازم است ابعاد مختلف آن حادثه و علل و حکمت و میزان گستردگی آن مورد بحث قرار بگیرد. می شود گفت یکی از حکمت های آن همان خواهد بود که توضیح داده شد و آن ایجاد توجه در جهانیان نسبت به موضوع معاد می باشد. یعنی انسان ها با دیدن حادثه زنده شدن عده ای از انسان ها، توجهاتشان نسبت به معاد و زندگی اخروی بیشتر خواهد شد.

علت و حکمت دیگری هم از رجعت انسان ها امکان دارد مورد نظر خداوند باشد و آن این که عده ای از انسان ها در زندگی دنیوی خود استعداد رسیدن به مراتب برتر کمالات را داشتند، که در رأس آن ها شهیدان راه خدا قرار دارند، اما شرایط زندگی دنیوی برای آن ها طوری جریان یافت که در سنین پائین عمر خود از دنیا رفتند و طبعاً آن کمالات استحقاقی را به دست نیاوردند، فلذا اگر رجعتی برای آن ها باشد، می توانند به درجات برتر از کمالات برسند. اگر چه خداوند عالم آن ها را بعد از آن که از دنیا رفتند مشمول رحمت خاصّه خودش قرار می دهد، اما در عین حال رجعت آن ها به دنیا عامل رسیدن به کمالات بیشتری هم می تواند باشد.

نکته دیگر این که حادثه رجعت در زمانی واقع خواهد شد که دین خدا در سطح جهان با قدرت کامل استقرار خواهد یافت و آثار و برکات آن در سطح عالم منتشر خواهد شد، فلذا این حادثه می تواند عامل سرور و لذت مؤمنین حقیقی و عامل غم و اندوه و سرافکندگی کفار و تبهکاران و ظالمان باشد.

نکته آخر این که: بعضی از اهداف مقدس پیامبران خدا و امامان معصوم (علیهم السلام) و مؤمنان حقیقی در زمینه ایجاد یک جامعه دینی در زمان حیاتشان تحقّق پیدا نکرد، و کافران و مخالفان آن ها در راه اهداف مبارک آن ها موانعی ایجاد کردند و مانع برقراری نظام دین توحیدی شدند، لذا آن اهداف مقدس امکان دارد در دوره رجعت فرصت تحقّق پیدا کند و صورت حقیقی دین توحیدی در جوامع انسانی جلوه گر شود.

مجموعاً حادثه رجعت می تواند جلوه های زیادی از حقایق دین توحیدی را به انسان ها نشان دهد و انسان ها صورت حقیقی معارف دینی را مشاهده کنند و یک نوع آموزش عملی در این زمینه دریافت کنند.

الیاس کلانتری

۹۴/۱۲/۹

پاورقی ها:

۱-تفسیرالمیزان، سوره بقره،آیه ۲۵۹

۲-همان، آیه ۲۶۰