۱۶۷-آیا فرزندان آدم (ع) در اثر خطای او از زندگی در بهشت محروم شدند؟!
سؤال:اگر آدم و حوا در اثر خطای خود از بهشت اخراج نمی شدند، در آن صورت فرزندان آن ها در بهشت بودند؟!
پاسخ:آدم (ع) و همسرش در اصل برای زندگی در زمین آفریده شده بودند، بطوریکه خداوند می فرماید:
«وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يفْسِدُ فِيهَا وَيسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ» (البقرة/۳۰) یعنی وقتی پروردگار تو به ملائکه گفت: من در زمین جایگزینی قرار خواهم داد، ]آن ها[ گفتند آیا در آنجا کسی را جایگزین می کنی که فساد برانگیزد و خونریزی کند؟! در حالی که ما تو را تسبیح به حمد می کنیم و برای تو تقدیس می کنیم فرمود: من می دانم آن چه را شما نمی دانید. از این آیه و آیات دیگری از قرآن بر می آید که آدم (ع) در اصل برای زندگی در زمین آفریده شده بود.
اما ظاهراً لازم بود بعد از طی یک مرحله از زندگی در بهشت مخصوص خود، آمادگی لازم را برای زندگی در زمین پیدا کند و بعد از کسب آن نوع آمادگی زندگی او در زمین شروع شود. به جهت اینکه زندگی در زمین با شرایط موجود در آن مشقّت زیادی برای انسان داشت، و خداوند همین موضوع را به آدم (ع) اعلام کرده بود. بطوریکه فرمود:
«فَقُلْنَا يا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَكَ وَلِزَوْجِكَ فَلَا يخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى– إِنَّ لَكَ أَلَّا تَجُوعَ فِيهَا وَلَا تَعْرَى– وَأَنَّكَ لَا تَظْمَأُ فِيهَا وَلَا تَضْحَى» (طه/ ۱۱۷-۱۱۹) این آیات متضمّن آموزش های اولیه خداوند نسبت به آدم (ع) و همسرش می باشد و در این کلام خداوند به آدم هشدار می دهد که مواظب ابلیس و عداوت او باشد که مبادا آن دو را بفریبد و از بهشت اخراج کند که در نتیجه او دچار مشقّت در زندگی شود، در حالی که در بهشت وسایل زندگی توأم با آسایش و رفاه برای او وجود داشت.
توضیح اینکه در زندگی کنونی انسان در روی زمین، علوم و تجربیات انسان های قبلی و وسایل آن ها برای زندگی، بخش عظیمی از مشکلات زندگی انسان ها را آسان کرده است، مثل امکان تهیه مسکن با ابزارهائی که در اختیار او است- و مواد غذائی و لباس- از طریق کشاورزی و امثال آن- و وسایل دفاعی و داروها برای پیشگیری از مریضی ها و یا معالجه آن ها. اما این امکانات در زمان شروع زندگی انسان در زمین وجود نداشت و زندگی انسان های اولیه طبعاً با سختی ها و مشقّت های زیادی امکان پذیر بود.
اما آدم (ع) در اثر غفلتی فریب شیطان را خورد و در نتیجه از بهشت اخراج شد و گرفتار زندگی توأم با مشقّت های زیادی شد. و از آن آسایشی که در بهشت داشت محروم شد.
اما آیا اینکه اگر آدم (ع) از بهشت اخراج نمی شد، فرزندان او هم در بهشت بودند، صحیح نیست. چون اگر فرضاً آدم و همسرش برای همیشه در آن بهشت می ماندند، دیگر فرزندانی نداشتند! یعنی آن بهشت محل بوجود آمدن نسل و فرزند نبود! بطوریکه امیرالمؤمنین علی (ع) در این زمینه می فرماید:
«ثُمّ أسكَنَ سبحانَهُ آدَمَ دارا أرغَدَ فيها عَيشَهُ ، و آمَنَ فيها مَحَلَّتَهُ ، و حَذَّرَهُ إبليسَ و عَداوَتَهُ» یعنی سپس خداوند سبحان آدم را در جایگاهی ساکن کرد که زندگی در آن برای او گوارا بود و جایگاه او را امن قرار داد و او را از شیطان و عداوتش بر حذر داشت.
امام (ع) در ادامه کلام خود به فریب خوردن آدم از ابلیس و اخراج او از بهشت اشاره ای کرده و بعد می فرماید:
«ثُمَّ بَسَطَ اللهُ سُبْحَانَهُ لَهُ فی تَوْبَتِهِ، وَلَقَّاهُ کَلِمَةَ رَحْمَتِهِ، وَوَعَدَهُ الْمَرَدَّ إِلَی جَنَّتِهِ، وَأَهْبَطَهُ إِلَی دَارِالَبَلِیَّةِ، وَتَنَاسُلِ الذُّرِّیَّةِ»(۱) سپس خداوند فضای توبه را برای او فراهم ساخت و کلمه رحمتش را به او القاء فرمود و به او برگشت به بهشتش را وعده داد و سپس او را به جایگاه گرفتاری ها ]دنیا[ و توالد و تناسل فرو فرستاد.
از کلام امیرالمؤمنین (ع) بر می آید که زندگی زمینی محل بوجود آمدن نسل انسان است، پس طبعاً آدم (ع) اگر فرضاً برای همیشه در بهشت می ماند و از آنجا بیرون نمی آمد، دیگر فرزندانی نداشت که آن ها هم در بهشت باشند و یا جای دیگر.
اما لازم به تذکر است که بهشت آدم (ع) بهشت آخرت نبود و بلکه مکانی بود که به منظور خاصی- بطوریکه اشاره شد- آدم در آنجا اسکان داده شده بود و احتمالاً جایگاهی در همین زمین بود، البته دارای شرایط خاصی برای زندگی. اما از کلام مبارک امیر المؤمنین (ع) بر می آید که بین بهشت آدم (ع) و بهشت آخرت بینونت یعنی جدائی کامل وجود نداشت، چون فرمود: «وَ وَعَدَهُ اَلْمَرَدَّ إِلَى جَنَّتِهِ» یعنی اینکه به او وعده بازگشت به بهشتش را داد. پس لازم نیست تصور شود که این دو بهشت دو جایگاه و حقیقت کاملاً جدا از هم بودند، بلکه می شود گفت بهشت آدم (ع) مرتبه ای از بهشت آخرت بود و واجد بعضی از اوصاف آن. از رحمت بی پایان خداوند ورود به بهشت و زندگی در آن و همسایگی با پیامبران خدا و همه ابرار را درخواست می کنیم.
الیاس کلانتری
۹۵/۱/۲۵
پاورقی:
۱-نهج البلاغه، خطبه ۱