کلام ایام – ۴۱، شهادت امام موسی بن جعفر علیهما السلام
شهادت امام موسی بن جعفر علیهما السلام
بخش اول
روز بیست و پنجم ماه رجب سال ۱۸۳ هجری حادثه شهادت امام موسی بن جعفر (ع) در زندان هارون در بغداد واقع شده است. و طبق قولی روز شهادت آن حضرت ششم ماه رجب بود.(۱) ولادت آن بزرگوار در سال ۱۲۸ و طبق نقلی در سال ۱۲۹ در ابواء- نزدیک مدینه- بود و در زمان شهادت ۵۴ یا ۵۵ سال از عمر شریفش گذشته بود.
دوره امامت آن حضرت با حکومت منصور دوانیقی، محمد معروف به مهدی، هادی و هارون الرشید هم زمان بود.
وقتی بنی عباس بطور کامل به جامعه اسلامی مسلّط شدند، همان روش بنی امیّه را در پیش گرفتند و امامان معصوم (ع) یعنی جانشینان حقیقی پیامبر اکرم (ص) مثل زمان بنی امیّه تحت اختناق و فشارهای شدید حکومتی قرار گرفتند. در دوره حکومت هارون فشارهای سیاسی حکومت بر شیعیان و رهبر آسمانی آن ها شدت گرفت. و سرانجام به دستور هارون امام کاظم (ع) به مقرّ حکومت یعنی شهر بغداد منتقل شد. هارون سرانجام امام (ع) را زندانی کرد. و آن بزرگوار تا آخر عمر خود را در زندان حکومتی به سر برد. امام کاظم (ع) هیچ فعالیت سیاسی به صورت متعارف علیه حکومت هارون نداشت و فعالیت او جهت علمی و فرهنگی داشت و آن بزرگوار در مسیر نهضت علمی امام صادق (ع) حرکت می کرد. هارون می دانست که امام (ع) فعالیت سیاسی علیه حکومت او ندارد. اما او محبوبیت امام (ع) را تحمل نمی کرد.
خلفای بنی عباس به لحاظ انتسابشان به عباس بن عبدالمطلب، عموی پیامبر اکرم (ص) خود را از خاندان رسالت به حساب می آوردند و این موضوع وسیله ای بود که آن ها جهت پیروزی بر بنی امیّه و جلب مساعدت مردم ناراضی جامعه از آن استفاده کرده بودند و بعد از سقوط بنی امیّه، جهت تثبیت قدرت و تسلّط بر جامعه دینی هم آن را ابزار کار خود قرار داده بودند در چنین شرایطی محبوبیت امامان معصوم (ع) و ذریه رسول خدا (ص) برای سیاست خود مشکلی به حساب می آوردند. در حالیکه بعد از حادثه شهادت امام حسن مجتبی (ع) و نهایتاً بعد از حادثه عاشورا و قیام امام حسین (ع) هیچ یک از امامان معصوم جهت تأسیس حکومت دینی هیچ اقدامی نمی کردند.
اما موضوع محبوبیت آن بزرگواران در بین مردم و گرایش قلبی عمده افراد جامعه به آن ها چیزی نبود که حکام غاصب نسبت به آن بی اعتنا باشند. حکومت بنی عباس دائماً در جهت از بین بردن محبوبیت امامان معصوم (ع) و شخصیت های بنی هاشم فعالیت داشتند. آن ها نگران بیداری مردم و قیام آن ها علیه حکومت خود بودند. چون آن ها جامعه دینی را فریفته بودند و به کمک مردم حکومت بنی امیه را ساقط کرده بودند و به مردم وعده داده بودند که حکومت را به فرزندان امیرالمؤمنین علی (ع) یعنی امامان معصوم و جانشینان حقیقی رسول خدا (ص) خواهند سپرد و اما بعد از تسلّط بر جامعه دینی، خود حکومت جامعه را بدست گرفته بودند.
در رأس ناراضی ها که متوجه این فریبکاری شده بودند و سرانجام علیه بنی عباس قیام کردند، ایرانی ها بودند. آن ها طرفدار خاندان رسالت و فرزندان امیرالمؤمنین علی (ع) بودند. و دیگر گروه هائی از اهل عراق بودند که هم عقیده با ایرانیان و مخالف حکومت بنی عباس محسوب می شدند. و قیام های پراکنده ای هم علیه حکام بنی عباس در آن منطقه از جامعه اسلامی بروز می کرد.
تلاش هارون برای از بین بردن محبوبیت امام کاظم (ع) و هدم موقعیت معنوی آن حضرت نتیجه ای نبخشید و زندانی شدن امام (ع) به دستور او هم مشکلی را از بین نبرد، بلکه به نارضایتی بیشتر مردم از جمله ایرانیان منتهی شد، فلذا او تصمیم به کشتن امام کاظم (ع) گرفت. در حالیکه امام (ع) در زندان و تحت نظر کامل حکومت قرار داشت، یعنی اگر بهانه هارون، فعالیت ضدّ حکومتی امام (ع) بود، طبعاً آن حضرت در زندان و در حال ممنوعیت کامل ارتباط با مردم کاری نمی توانست انجام دهد. دیگر کشتن آن حضرت چه ضرورتی داشت. این موضوع یعنی تصمیم به کشتن امام کاظم (ع) در زندان نظر ما را تأیید می کند، که موضوع اصلی در جهت فشارهای سیاسی بر امام کاظم (ع) و دیگر امامان اهل بیت (ع)، محبوبیت آن بزرگواران و سلطه معنوی آن ها بر قلب ها بود و نه فعالیت سیاسی علیه حکومت های جامعه اسلامی!
اما کشتن امام (ع) به صورت آشکار هم، کاری خطرناک بود و هارون جرأت این کار را پیدا نمی کرد. سرانجام به حیله سیاسی متداول بین حکام یعنی مسموم کردن مقام امامت متوسل شد و اقدام به کاری کرد که از زمان معاویه (لعنه الله) متداول شده بود.
سرانجام امام کاظم (ع) در زندان حکومتی به دستور هارون مسموم و به شهادت رسید. سلام و صلوات بی پایان خداوند بر وجود قدسی او باد. در قسمت بعدی به ذکر و توضیح تعدادی از سخنان آن بزرگوار خواهیم پرداخت.
الیاس کلانتری
۹۵/۲/۱۴
پاورقی:
۱-اصول کافی، کتاب الحجة، باب مولد ابی الحسن موسی بن جعفر (ع)