۱۷۶-منظور از نسبت دادن مکر به خداوند چیست؟!

Guile-God-means-what

سؤال: آیا منظور از مکر خدا همان مکری است که انسان ها بکار می برند یا نوع دیگری است که اختصاص به مقام ربوبیّت دارد؟!

پاسخ: قبل از پاسخ به این سؤال به نکته ای در موضوع خداشناسی اشاره ای می کنیم و آن اینکه تشبیه خالق به مخلوقاتش نوعی شرک است و خداوند از هیچ جهت شبیه و نظیر هیچ یک از مخلوقاتش نیست.

و این عدم شباهت و عدم مثلیت در مورد صفات و افعال خداوند هم صدق می کند. خداوند در کتاب خود فرموده:

«لَيسَ كَمِثْلِهِ شَيءٌ» (الشوری/ ۱۱) یعنی هیچ چیزی مثل او نیست.

اگر در قرآن مجید و سخنان رهبران آسمانی یک صفت معین هم به خداوند نسبت داده شده و هم به مخلوقات او مثل انسان ها، آن صفت در خداوند و در انسان ها یک معنای معین و ثابت و شبیه به هم در مورد خدا و انسان ها را ندارد.

بعنوان مثال وقتی گفته می شود خداوند بصیر است و باز گفته می شود انسان بصیر است. اینجا بصیر بودن خدا و بصیر بودن انسان از یک نوع و مثل هم و شبیه به هم نمی باشد.

یعنی در اصل صفت بصیر بودن، انسان و خدا مشترک هستند، نه نوع آن! منظور این است که نوع بصیر بودن خداوند با نوع بصیر بودن انسان با یکدیگر متفاوت می باشند و تفاوت عظیمی بین آن ها وجود دارد.

همچنین است موضوع تفاوت بین افعال انسان ها و افعال خداوند. و تفاوت عظیمی در معنای فاعلیت خداوند با فاعلیت انسان ها وجود دارد.

این موضوع جایگاه رفیعی در عقاید دین توحیدی دارد و این بحث، جهات تخصصی مهمی دارد که توضیح بیشتر آن به مجال و فرصت دیگری احتیاج دارد.

با این توضیح معنای «مکر» وقتی در مورد خدا بکار می رود با معنای آن وقتی در مورد انسان ها بکار می رود، تفاوت هائی با یکدیگر خواهند داشت.

اما بعد از تذکر این نکته مهم کلامی- عقیدتی- به پاسخ اصل سؤال می پردازیم. و نظر مفسر کبیر معاصر مرحوم علامه طباطبائی (ره) را مبنای بحث قرار می دهیم.(۱)

 ایشان در توضیح معنای کلمه مکر با استناد به قول راغب اصفهانی(۲) گفته است که: کلمه مکر به معنای بکار بردن حیله جهت منصرف کردن کسی از قصدش می باشد و آن دو نوع است، نوعی ممدوح و زیبا و نوعی دیگر مذموم و زشت! نوع ممدوح آن است که برای کار پسندیده و زیبائی انجام گیرد و به همین جهت خداوند فرموده: «وَاللَّهُ خَيرُ الماكِرينَ» و نوع ناپسند آن مکری است که برای کار زشتی انجام گیرد. بطوریکه خداوند می فرماید: « وَلَا يحِيقُ الْمَكْرُ السَّيئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ » و همچنین می فرماید: « وَإِذْ يمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا »

بعد از بحث لغوی در مورد کلمه مکر، مرحوم علامه طباطبائی در تفسیر آیه سی ام از سوره انفال و بعضی آیات دیگر توضیحات تفسیری دقیقی در چند مورد از تفسیر المیزان آورده است و این توضیحات مستند به آیات قرآن می باشد. حاصل بحث اینکه: مکر در آیات قرآن معنائی شبیه به «تدبیر» دارد و اینکه خداوند فرمود: « وَاللَّهُ خَيرُ الماكِرينَ » یعنی خدا بهترین مکر کنندگان است، طبعاً لازم است مکر عملی پسندیده و ممدوح باشد، یعنی نوعی از آن، و إلا بکار بردن کلمه «خیر» در مورد آن نادرست خواهد بود. (آل عمران/ ۵۴)

و همچنین بکار بردن عبارت « الْمَکْرُ السَّيِّئُ» (فاطر/ ۴۳)

155-آیا موضوع شفاعت مورد تأیید قرآن است؟!
بخوانید

توضیح بیشتر اینکه: خداوند عمل مکر را هم به کفار نسبت می دهد و هم به ذات مقدس خودش. و آن تقسیم می شود به دو نوع، یکی به معنای حیله ای است که کافران و ظالمان و تبهکاران آن را در مورد انسان ها و دین خدا بکار می برند و از این طریق حقوق انسان ها را ضایع می کنند و آسایش آن ها را به هم می زنند و همچنین راه خدا را سد می کنند و مانع انتشار سخن خدا و حقایق دینی در بین انسان ها می شوند و بطور کلی با خدا و پیامبرانش مقابله می کنند!

دیگری مکری است که خداوند جهت خنثی کردن مکر کافران و ظالمان بکار می برد و مکر آن ها را بی اثر می کند و از دین خود و پیامبرانش حمایت می کند و مانع به مقصد رسیدن کفار و دشمنانش در مکرشان می شود.

طبعاً این مکر، عملی است ممدوح و پسندیده و حکیمانه. مثل اینکه انسان در مقام مبارزه با دشمنی که به قصد کشتن او و ضایع کردن حقوقش جنگی را آغاز کرده، تدابیری بکار ببرد تا مانع رسیدن دشمن به مقاصد خود شود و در نتیجه مکر دشمن را خنثی کند، حتی با بکار بردن حیله ای، و این حیله در حقیقت نوعی تدبیر خواهد بود و طبعاً این عمل یک عمل ممدوح و پسندیده ای خواهد بود.

لازم به ذکر است که کفار در بکار بردن مکر علیه دین خدا و پیروان آن دچار نوعی توهم می شوند و تصور می کنند که مکرها و دروغ های آن ها در تضعیف دین خدا و منصرف کردن انسان ها از معارف و احکام آن، تأثیرات مورد نظر آن ها را برای همیشه برقرار خواهد کرد. و آن ها به مقاصد خود خواهند رسید.

در حالی که مکر وقتی مؤثر واقع می شود که شخصی مورد مکر از قصد مکر کننده بی اطلاع باشد، طبعاً خداوند از قصد همه انسان ها اطلاع دارد و همه مکر کنندگان علیه دینش را تحت نظر دارد، پس هیچ موجودی نمی تواند در بکار بردن مکر علیه خدا و پیامبرانش و پیروان دینش موفق شود و خداوند حاکم بر انسان ها از جمله دشمنانش می باشد و مکر کافران و تبهکاران را خنثی خواهد کرد. و فعالیت مخالفان دین خدا در دراز مدت جز به آشکار شدن بیشتر حقایق دینی به نتیجه دیگری منتهی نخواهد شد و مکر آن ها به خودشان بر خواهد گشت. اگر چه در کوتاه مدت و موقتاً از جهل عامه مردم استفاده کنند و عده ای از انسان ها را بفریبند. اما مکر آن ها سرانجام به نابودی اهدافشان و خودشان منتهی خواهد شد. بطوریکه خداوند فرمود:

«اسْتِكْبَارًا فِي الْأَرْضِ وَمَكْرَ السَّيئِ وَلَا يحِيقُ الْمَكْرُ السَّيئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ» (فاطر/ ۴۳) یعنی این کارشان فقط گردنکشی در روی زمین و مکر زشتی بود و مکر زشت جز دامنگیر اهلش نخواهد بود.

 الیاس کلانتری

۹۵/۳/۱۱

پاورقی ها:

۱-تفسیر المیزان، سوره انفال، آیه ۳۰

۲-مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، کلمه «مکر»

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن