کلام ایام ـ ۵۰۲، ماه ذوالقعده و ایام تاریخی و بافضیلت آن

کلیات*

  • حرمت جنگ در ماههای حرام.
  • ماههای حرام کدامند؟
  • قطع جنگ بصورت آتش بس.
  • حرمت جنگ در ماههای حرام از شریعت حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ شروع شده است.
  • حرمت جنگ در ماههای حرام در بین اعراب جاهلی هم باقی مانده بود.
  • در قرآن مجید و احکام دین خدا به حرمت جنگ در ماههای حرام بطور مکرر تصریح شده است.
  • معنی نهی از ظلم بر خویشتن در ماههای حرام.
  • اقدام به جنگ در ماههای حرام گناهی عظیم است.
  • امنیت و آسایش عطیه ای از پروردگار عالمیان برای انسانها است.
  • پیامبر خاتم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ هرگز جنگ را شروع نمی کرد و در صورت حمله دشمن و شروع جنگ اقدام به دفاع می نمود.
  • تلاش پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ درجهت جلوگیری از شروع جنگ، وقت مقابله با دشمنان.
  • پیامبر خدا رحمتی بود برای همه عالمیان.
  • پیام رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ قبل از شروع جنگ بدر و دعوت از آنها برای صلح.
  • حرمت جنگ در ماههای حرام و آثار و نتایج آن.
  • فواید قطع جنگ و حرمت آن در ماههای حرام.
  • حقوق افراد خانواده رزمندگان.
  • قطع جنگ بصورت موقتی و در ماههای حرام گاهی منتهی به صلح کامل و قطع دائمی جنگ می شد.
  • قطع جنگ امکان آن عبادت مشهور و مشترک بین شریعت های آسمانی را در فضای امن به وجود می آورد.
  • حرمت و ممنوعیت جنگ در شهر مکه وکنار مسجد الحرام.
  • ایجاد امنیت برای زائران خانه خداروزهای تاریخی و پرفضیلت ماه ذوالقعده.
  • دحوالارض و عبادات مخصوص آن.
  • روز زیارتی امام رضا ( علیه السلام )

** * * * * *‌ * * **

بسم الله الرحمن الرحیم

ماه ذوالقعده یازدهمین ماه سال قمری و یکی از ماههای حرام است. ماههای حرام چهار ماه از سال است که جنگ در آنها حتی با کفار ممنوع و حرام است، مگر اینکه کفار در آن ماهها جنگی را بر مسلمین تحمیل کنند. ماههای حرام عبارتند از: ذوالقعده ، ذوالحجه، محرم و رجب. سه ماه اول به هم پیوسته و متصل هستند و ماه رجب جدا از آنهاست و حرمت خاص هر چهار ماه یکسان می باشد.

قعود یعنی: نشستن و علت اینکه این ماه یعنی ماه یازدهم سال قمری «ذوالقعده» نامیده شده آن است که عرب در این ماه دست از جنگ می کشیدند وجنگ را قطع می کردند، اگرچه به صورت آتش بس. یعنی قطع جنگ در ماههای حرام از این ماه شروع می شود. البته قطع جنگ و دست کشیدن از آن و بطور کلی ممنوعیت جنگ در ماههای حرام اختصاص به عرب یا قوم معین دیگری ندارد و یک قانون عمومی در ادیان [شریعت های] آسمانی و توحیدی است. و خواستیم به علت نامگذاری آن در بین عرب اشاره ای کنیم.

لازم به تذکر است که حرمت جنگ در ماههای حرام از سنت های شریف و باشکوهی است که از شریعت و «ملت ابراهیم» ـ علیه السلام ـ شروع شده و این سنت شریف در بین عرب جاهلی هم زنده و برقرار بوده و در شریعت پیامبر خاتم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ یعنی صورت کامل دین خدا هم برقرار مانده و مورد عمل قرار گرفته است.

اصل حرمت این چهار ماه از سال و جلالت آنها و حرمت جنگ در آنها در آیاتی از قرآن مجید ذکر شده است. خدای سبحان در کتاب آسمانی می فرماید:

« يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ وَصَدٌّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَكُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَكْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ »(البقره/۲۱۷) یعنی: از تو درباره ماه حرام، و جنگ در آن [ها] می پرسند، بگو: جنگ در آن کاری [گناهی] بزرگ است و بستن [ و مسدود کردن] راه خدا و کفر به او  و مسجد الحرام است و اخراج اهل آن [مسجدالحرام] از آن شهر در نزد خدا [عملی و گناهی] بزرگتر است.

در این آیه کریمه بطور صریح به حرمت و ممنوعیت جنگ در ماههای حرام اشاره ای شده و اینکه اخراج اهل مسجدالحرام یعنی: اهل شهر مکه و ساکنان آن از محل زندگی خودشان گناهی بزرگتر در نزد خدا محسوب می شود.

این آیه کریمه در ارتباط با حادثه ای نازل شده که در جریان آن بین چند نفر از مسلمین و چند نفر از کفار درگیری واقع شده بود. علاقه مندان به دانستن آن می توانند به تفسیر آیه کریمه در «المیزان» مراجعه کنند.(۱)

باز در این زمینه می فرماید:

« إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ۚذَٰلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلَا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ أَنْفُسَكُمْ وَقَاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ » (التوبه/۳۶) یعنی: قطعاً عدد ماهها در نزد خداوند دوازده ماه است در کتاب خدا، روزی که آسمانها و زمین را آفرید. از آنها چهار ماه حرام است، از روزیکه آسمان ها و زمین را آفریده است. آن است دین استوار. پس در آنها به خودتان و به یکدیگر ظلم نکنید و بجنگید با تمام مشرکان، همچنانکه همه آنها با شما می جنگند و بدانید خدا با اهل تقوا است.

ماههای قمری مطابقت دارد با خلقت خداوند و قوانین تکوینی خدای سبحان و آنها دوازده ماه است و تغییرپذیر نیست. یعنی این شماره ای است که در عالم خلقت برقرار است! و تشخیص آنها برای عموم انسانها امکان پذیر است.

حرمت جنگ درماههای حرام یعنی چهار ماه قمری از سال از الطاف خدای سبحان برای انسانها است و جهت آسایش انسانها و امکان عبادت در فضای امن بالخصوص عبادت باشکوه حج و او دستور می دهد که این حرمت رعایت شود و انسانها در آن ماه ها دست از جنگ بکشند و آرامش و آسایشی حاصل شود.

این حکم اخلاقی اجتماعی دارای اهمیت بسیار زیادی است و شکستن حرمت ماههای حرام و اقدام به جنگ در آن ماه ها گناهی است عظیم. مگر اینکه مشرکان از این فرصت بهره برداری سوئی کنند و جنگی را علیه پیروان دین خدا راه بیاندازند! که در آن صورت جایز است پیروان دین خدا هم در مقام دفاع برآیند و با آنها مقابله کنند.

خدای سبحان در این آیه کریمه فرمود:

« فَلَا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ أَنْفُسَكُمْ » یعنی: در این ماهها به خودتان [یا به یکدیگر] ظلم نکنید.

مراد این است که با اجرای این حکم یعنی خودداری از جنگ در  این ماهها، امنیت حاصل از این حکم  را از دست ندهید! و از اقدام به جنگ یا

مقدمات آن خودداری کنید. البته ظلم به خود و یا به دیگران و بطور کلی ظلم به یکدیگر در اخلاق دینی در همه زمانها ممنوع است، الا اینکه درماههای حرام اقدام به جنگ و شکستن حرمت آن ماه ها ظلم عظیمی است و سبب محرومیت از نعمت عظیم امنیت.

امنیت و آسایش عطیه ای از پروردگار عالمیان برای انسانها است.

در اخلاق دینی شروع جنگ و اقدام به آن و باصطلاح «جنگ هجومی» رفتار نامطلوبی محسوب می شود  و در رفتارهای پیامبران خدا ـ علیهم السلام ـ و سیره شریف پیامبر خاتم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ جایگاه ممدوحی نداشته است. حتی وقتی دشمنان دین خدا اقدام به جنگ می کردند، رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ تمام سعی خود را به کار می برد تا بلکه بتواند از وقوع زد و خورد و شروع جنگ  ممانعت کند و حتی با به خطر انداختن خود و به تأخیر انداختن اقدام نظامی، سپاه دشمن را به صلح و خودداری از جنگ دعوت می کرد و بطور کلی جنگ را شروع نمی کرد، و اقدام به آن نمی کرد تا اینکه سپاه دشمن در اثر تدابیر آن حضرت و اظهار خیرخواهی و رفتارهای صلح آمیز او از جنگ منصرف شود و یا دشمن جنگ را شروع کند و در صورت شروع جنگ از طرف دشمن، آن وجود مبارک اقدام به دفاع می کرد. آن وجود مبارک قدسی رحمتی بود برای عالمیان، حتی مخالفان خود. بطوریکه خدای رحیم رئوف در کتاب آسمانی خطاب به آن حضرت فرمود:

کلام ایام ـ 270، شعبان المعظم ماه رحمت و رضوان خدا
بخوانید

« وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ » (الانبیاء/ ۱۰۷) یعنی: ما تو را نفرستادیم مگر رحمتی برای اهل عالم.

در «جنگ بدر» که مشرکان علیه او راه انداختند و با سپاهی مجهز برای جنگ با آن حضرت و بقصد هدم ارکان دین خدا آمد بودند، تمام تلاش خود را به کار برد تا بلکه از وقوع جنگ و کشته شدن افراد از هر دو طرف جلوگیری کند وکار به صلاح بکشد. حتی پیغام محبت آمیز و مستدل او در بعضی از افراد دشمن اثر گذاشت که در رأس آنها «عبته بن ربیعه» بود و او خیلی تلاش کرد که سپاه قریش پیشنهاد صلح پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ را بپذیرند و از جنگ خودداری کنند و برگردند، اما ابوجهل با تمام تکبر و نخوت وضعیت را تغییر داد و رفتار عتبه را به ترس و بزدلی نسبت داد و سپاه مشرکان را به جنگ تحریک کرد و جنگ شروع شد.

حرمت جنگ در ماههای حرام و آثار و نتایج آن

همچنانکه گفته شد، در احکام و اخلاق دینی(۲) جنگ درماههای حرام ممنوع است و اگر پیروان دین خدا ناچار از جنگ با مشرکان و کفار شده باشند  حداقل لازم است در چهار ماه از سال جنگ را قطع کنند. قطع جنگ در چهار ماه از سال، آن هم در دو نوبت امکان دارد به صلح و پایان دادن به جنگ منتهی شود. چون انسانها در آن دوره زمانی لذت ناشی از صلح و امنیت را می چشند و تمایل آنها به جنگ یا از بین می رود ویا حداقل کمتر می شود.

دیگر اینکه اگر مردان جنگی به هر علتی تمایل به جنگ و ادامه آن تا رسیدن به اهداف خود پیدا کنند و بخواهند آن را ادامه دهند، افراد خانواده آنها مثل: همسر و فرزندان و والدین آنها که گناهی ندارند و تمایل به جنگ و ادامه آن غالباً در قلوب آنها نیست و طبعاً از قطع جنگ وبرگشتن فرزندان و یا سرپرست خود از میدان جنگ مسرور می شوند.

خود جنگجویان هم از قطع جنگ و برگشتن خود نزد افراد خانواده و ایجاد آرامش در آنها و برطرف کردن نگرانی ها و نیازهای آنها مسرور می شوند و به آرامش می رسند.

و دیگر اینکه حرمت جنگ در ماههای حرام امکان عبادت باشکوه حج و ارتباط با خدای سبحان را در آرامش و امنیت برقرار می کند. یعنی فواید عظیم حج و زیارت خانه خدا و عبادات مربوط به آن را در ضمن خود دارد. چون زیارت خانه خدا بصورت «حج» و مقدمات آن و باز گشت زائران به وطن و نزد خاندان خود در این ماهها انجام می گیرد و همچنین امکان زیارت خانه خدا بصورت «عمره» هم در ماه رجب فرصتی مناسب و دارای فضیلت عظیمی است، اگرچه عمره اختصاص به آن ماه ندارد.

حرمت و ممنوعیت جنگ در شهر مکه و کنار مسجدالحرام

علاوه بر حرمت جنگ در ماههای حرام، حرمت و ممنوعیت دیگری هم در اخلاق دینی و احکام آن برای جنگ وجود دارد و آن عبارت است از جنگ در شهر مکه و کنار مسجدالحرام و خانه خدا. یعنی: در منطقه ای از زمین محل امنی برای انسانها از ناحیه احکام و اخلاق دینی به وجود آمده و آن عبارت است از مسجدالحرام که خانه خدا یعنی «کعبه مقدسه» در داخل آن قرار دارد و در احکام دینی هرکس به آنجا داخل شود. لازم است در امنیت قرار گیرد و حتی حکومت ها حق بازداشت او را در داخل مسجدالحرام ندارند، مگر اینکه از آن مکان مقدس خارج شود.

علاوه بر فضای مسجدالحرام در تمام شهر مکه هم باید نوعی امنیت و مرتبه ای از آن برقرار شود و ورود انسانها به آن شهر مقدس شرایطی دارد و لازم است انسانها با حالت «احرام» وارد آن شوند و در حال احرام هم بعضی از کارها حرام است مثل شکار و حمل اسلحه و اعمال و رفتارهای دیگری تا اینکه شخص وارد شده به مکه بعد ازانجام عباداتی از حال احرام خارج شود! و در آن زمان آنچه بر شخص «مُحرم» حرام شده بود، حلال می شود.

حاصل بحث اینکه ماههای حرام دارای حرمت عظیمی است و در آن ماه ها جنگ و جنگیدن حرام است حتی با کافران و مشرکان و « ماه ذوالقعده» یکی از آنهاست و دارای حرمتی خاص.

روزهای تاریخی و روزهای پرفضیلت ماه ذوالقعده

در این ماه چند رویداد مهم تاریخی واقع شده و آن از ناحیه بعضی از اوصاف، دارای جلالت عظیمی است و آنها عبارتند از:

۱ـ ولادت حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله علیها ـ دختر بافضیلت امام کاظم ـ علیه السلام ـ در روز اول این ماه و درباره شخصیت آن بانوی کریمه مقاله ای مستقل نوشته خواهد شد.

۲ـ در روز یازدهم این ماه ولادت وجود مبارک امام رضا ـ علیه السلام ـ واقع شد و وقوع آن رویداد مبارک سبب ازدیاد فضائل آن شده است! و در این زمینه هم مقالاتی در این ایام نوشته خواهد شد. (ان شاء الله)

۳ـ شب پانزدهم این ماه شب پرفضیلتی است دارای برکات فراوان و خدای سبحان در آن شب بندگانش را مورد رحمت و عنایت خود قرار می دهد. برای توضیح بیشتر مراجعه  شود به کتابهای دعا مثل «مفاتیح الجنان» شیخ عباس قمی.

۴ـ روز بیست و سوم این ماه روز زیارتی امام رضا ـ سلام الله علیه ـ است و طبق قولی هم شهادت آن بزرگوار است. اگرچه شهادت آن حضرت در آخر ماه صفر مشهور تر است.

۵ـ روز آخر این ماه هم طبق قول مشهور، سالروز شهادت امام جواد ـ علیه السلام ـ است و ان شاء الله درباره سیره شریف آن وجود قدسی مقاله ای نوشته خواهد شد.

۶ـ روز بیست و پنجم این ماه هم روز «دحوالارض» است و ان شاء الله در آن روز متذکر فضائل آن و عبادات مخصوص آن خواهیم شد.

۷ـ مجموعاً این ماه دارای فضائل عظیمی است و گفته شده است که ماه مناسبی برای استجابت دعاها می باشد در وقت شدت.

الیاس کلانتری

۱۴۰۱/۳/۱۹

پاورقی:

۱ـ المیزان فی تفسیر القرآن، علامه طباطبائی، ذیل آیه ۲۱۷ از سوره بقره (بحث روائی)

۲ـ منظور دین خدا یعنی دین توحیدی است!

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن