کلام ایام – ۹۴، ماه محرم و شکوه عزای حسینی (علیه السلام)
ماه محرم و شکوه عزای حسینی (علیه السلام)
ماه محرم اولین ماه از سال قمری و یکی از ماه های حرام است که جنگ در آن ها از نظر شرعی ممنوع می باشد. شهرت اصلی این ماه از ناحیه وقوع حادثه عظیمی در آن است که به حادثه عاشورا مشهور شده است.
در روز دهم این ماه سال ۶۱ هجری بین حسین بن علی (علیهما السلام) و گروه اندکی از یاران و همراهانش از یک طرف، و سپاه عظیم حکومت بنی امیّه از طرف دیگر جنگی واقع شد. مورخان و سیره نویسان افراد سپاه امام حسین (علیه السلام) را ۷۲ نفر یا حدود ۱۰۰ نفر و نهایتاً ۱۴۵ نفر نوشته اند. در مقابل تعداد سپاه یزید بن معاویه حدود سی هزار نفر بودند. سپاه حکومت می خواستند امام حسین (علیه السلام) و همراهانش، حکومت یزید را به رسمیّت بشناسند و آن را به عنوان حکومت دینی تأیید کنند.
یعنی باصطلاح با او بیعت کنند! قبول این کار از طرف امام حسین (علیه السلام) به منزله خط بطلان کشیدن به معارف و سنن دین توحیدی و همه فضائل پیامبران خدا و تخریب همه بناهای آزادگی و جوانمردی و بطور کلی اخلاق انسانی بود. در مقابل عدم پذیرش آن، خطر مقابله با قدرت عظیم حکومت پلید بنی امیّه را در پی داشت. حکومتی که هیچ گونه حرمتی را در حقوق انسان ها رعایت نمی کرد. و همه مردم را برده های خود محسوب می کرد. بطوریکه بعد از حادثه عاشورا وقتی مردم مدینه علیه آن حکومت قیام کردند او لشکری را برای سرکوب آن قیام به مدینه فرستاد و ارتکاب هر نوع جنایتی را در آن شهر مقدس علیه مردم مجاز اعلام کرد و فرمانده آن سپاه بعد از قتل عام مردم مدینه و ارتکاب جنایاتی عظیم از مردم شهر مدینه به عنوان برده های یزید بیعت گرفت و هر کس آن را نپذیرفت کشته شد. حکومتی که هیچ گونه مشروعیت و مقبولیتی در بین مسلمین نداشت و بدون رضایت مردم، خود را بر آن ها تحمیل کرده بود و اهداف خود را با کمک طرفداران فریب خورده اش عملی می کرد.
در این جنگ امام حسین (علیه السلام) و مردان همراه او با شجاعتی که در تاریخ انسان ها نظیری برای آن پیدا نمی شود مقابل آن سپاه عظیم مقاومت کردند و تسلیم خواسته های آن ها نشدند و همگی بعد از جنگی شکوهمند به شهادت رسیدند.
امام حسین (علیه السلام) و یاران اندکش از بیعت با حاکم پلید و تبهکار جامعه و تأیید حکومت او و تسلیم شدن در مقابل خواسته او خودداری کردند و خود را برای پذیرش سنگین ترین بلاها و مصیبت ها آماده کردند. آن ها در جریان دفاعی شکوهمند در سخت ترین شرایط و در میان امواج سهمگین بلاها مقاومت کردند و جان های گرامی خود را در حمایت از دین خدا و معرفی چهره حقیقی آن فدا کردند.
مقاومت شکوهمند آن ها و غیرت و جوانمردی و آزادگی تجلّی یافته و قدرت روحی بروز کرده از رفتارهای آن ها، مسیر تاریخ را تغییر داد.
دشمن آب را به روی سپاه امام حسین (علیه السلام) و بانوان و کودکان همراه او بسته بود. تشنگی سپاه امام (علیه السلام) بالخصوص کودکان فوق حدّ تحمل بود. اما نه کثرت سپاه دشمن و نه مصیبت تشنگی و نه هیچ حادثه دیگری نتوانست کوچکترین خللی در اراده آهنین آن ها ایجاد کند. آن ها مثل کوه های ریشه دار مقاومت کردند و به انسان ها در تمام تاریخ درس آزادگی و جوانمردی و وفاداری آموختند.
بعد از حادثه عاشورا انسان های زیادی آن روز و بطور کلی ماه محرم را تکریم می کنند و در طول سال در فرصت های مناسب بالخصوص در ماه محرم برای امام حسین (علیه السلام) و یاران فداکارش عزاداری می کنند و به عنوان تکریم و تعظیم آن حادثه مجالسی تشکیل می دهند و در آن ها به ذکر فضائل و مراثی امام (علیه السلام) و یاران جوانمرد و غیرتمند او می پردازند. عزاداری برای حضرت سیدالشهداء امام حسین (علیه السلام) و یارانش از همان روزهای اول بعد از حادثه عاشورا شروع شد. اولین مجالس عزاداری برای امام حسین (علیه السلام) از طرف امام سیدالساجدین (علیه السلام) و حضرت زینب (سلام الله علیها) و بانوان حرم حسینی (علیه السلام) برقرار شد. و اولین زائران حرم شریف آن حضرت امام سیدالساجدین (علیه السلام) و حضرت زینب (سلام الله علیها) و بانوان حرم حسینی (علیه السلام) و گروهی از مردان بنی هاشم و بعضی از اصحاب رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) مثل جابر بن عبدالله انصاری بودند.
در سیره شریف امامان معصوم (علیهم السلام) عزاداری برای امام حسین (علیه السلام) متداول بود. آن بزرگواران مجالسی جهت عزاداری تشکیل می دادند و اعضای خاندان خود و سایر مردم را به شرکت در آن مجالس توصیه می فرمودند. در آن مجالس حادثه عاشورا و فضائل و مراثی شهداء ذکر می شد و اشعاری در مصیبت های آن ها خوانده می شد.
عزاداری برای امام حسین (علیه السلام) اختصاصی به شیعیان نداشت و سایر مسلمین هم در طول تاریخ و زمان های مختلف در این مراسم شرکت می کردند. و این عزاداری ها در نقاط مختلفی از جهان اسلام برگزار می شد و در بعضی مناطق و ممالک شدت و گستردگی بیشتری داشت، که در رأس آن ها ایران، عراق، مصر، یمن قرار داشته اند.
تکریم و تعظیم حادثه عاشورا هم، به صورت زیارت حرم شریف حضرت سیدالشهداء (علیه السلام) در شهر کربلا و هم تشکیل مجالسی برای عزاداری و هم تألیف کتاب های فراوان و سرودن اشعار و راهپیمائی ها در ایام محرم و غیر آن از سال ۶۱ هجری در طول تاریخ اسلام استمرار داشته و در زمان ما گسترش بیشتری یافته و به صورتی جنبه جهانی پیدا کرده است. بطوریکه در سال های اخیر تعداد زائران حرم شریف امام حسین (علیه السلام) را در زمان اربعین بالغ بر بیست ملیون نفر تخمین زدند.
قابل ذکر است که عزاداری برای امام حسین (علیه السلام) همیشه جنبه مردمی داشته و خود مردم این مراسم را به راه می انداختند و حکومت ها دخالتی در این جهت نمی کردند و حتی غالباً دست به اقدامات بازدارنده می زدند. اما گاهی حکومت ها از شدت اشتیاق مردم نسبت به مراسم عزاداری و آثار اجتماعی و سیاسی این مراسم نگران شده، لذا با آن ها همراهی می کردند.
مجالس عزاداری برای امام حسین (علیه السلام) و سنت های مرتبط با آن، در بین اقوام و ملل مختلف دارای شکوه و جلال عظیم اختصاصی بوده است. و تا زمان ما استمرار یافته است و این شکوه و جلال در حال گسترش و افزایش می باشد. اساس شکوه این مجالس و مراسم را اشتیاق قلبی انسان ها به آن بزرگوار تشکیل می دهد. بطوریکه از وجود مبارک پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده است که فرمود:
«إنَّ لِقَتلِ الحُسَينِ حَرارَةً في قُلوبِ المُؤمِنينَ لاتَبرُدُ أبَدا»(۱) یعنی برای کشته شدن حسین (علیه السلام) حرارتی در دل های مؤمنین وجود دارد که هرگز سرد نخواهد شد. لازم به ذکر است که موضوع شهادت امام حسین (علیه السلام) از روز تولد آن حضرت و ایام کودکی او بارها از زبان رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) جاری شده است.
در اصل این شکوه و جلال و جاذبه ای که در این حادثه برقرار است جنبه الهی دارد و از اراده مستقیم خداوند نشأت گرفته است. در این زمینه سال گذشته مقاله ای تحت عنوان: «عظمت اختصاصی حادثه عاشورا» و با شماره ۱۰ در بخش کلام ایام در این سایت منتشر شد و توصیه می کنیم آن مقاله مورد مطالعه قرار بگیرد. و همچنین در توضیح و تبیین ابعاد مختلف حادثه عاشورا و آثار فرهنگی و اجتماعی و سیاسی آن در بین ملل مختلف، در این ایام بخواست خداوند، مباحث دیگری در همین بخش «کلام ایام» و بخش «پرسش و پاسخ» طرح خواهد شد.
الیاس کلانتری
۱۳۹۵/۷/۱۳
پاورقی:
۱-مستدرک الوسائل، ج ۱۰، ص ۳۱۸—دانشنامه امام حسین (علیه السلام)، ج ۱۰، ص ۳۲