کلام ایام – ۱۰۱، عاشورا نهضت پیامبران
بخش پنجم
در بخش چهارم از این سلسله مقالات (کلام ایام شماره ۱۰۰) اشاره شد به اینکه معارف دین توحیدی و اساس آن یعنی قرآن مجید مشتمل بر علومی است که از طرف خداوند، جهت ارائه روش زندگی حقیقی توسط پیامبران به انسان ها عطا شده است. علوم مورد بحث هم، به صورت کلام و سخن، و همچنین اخلاق و رفتارها از پیامبران به انسان ها منتنقل شده است، در حقیقت معارف دین توحیدی حاصل تمامی علوم و رفتارها و اخلاق متعالی پیامبران و زحمات و تلاش های آن ها در راه ارشاد انسان ها و کمک به آن ها و برقراری نظامی است در فضای زندگی آن ها که تمامی حقوق و خواسته های معقول و طبیعی آن ها را تأمین می کند اما برنامه آموزشی انسان ها در نظام دین توحیدی محدود پیام ها به ابلاغ پیام ها و بیان سخنان پیامبران نمی شود، بلکه رهبران آسمانی عمدتاً با رفتارها و اخلاق خود انسان ها را به سوی دین خدا جذب می کردند و معارف دینی در شخصیت و رفتارهای آن ها تجلّی می یافت و این مرتبه از دعوت دینی آن ها با مشکلات عظیمی همراه بود. آموزش اخلاقی و عقیدتی صرفاً با سخن و کلام در دل های انسان ها نفوذ نمی کند و منشأ آثار مطلوب مورد انتظار نمی تواند باشد.
پیامبران خدا علاوه بر توصیه های اخلاقی و دعوت به فضائل انسانی، از طریق رساندن پیام ها و بیان جنبه های علمی موضوع، با رفتارهای کریمانه و جاذبه های اخلاقی خود چهره حقیقی دین خدا را به انسان ها نشان می دادند و منشأ تحولات روحی در آن ها می شدند. آن ها در این مسیر سختی ها و مشقّت های زیادی را تحمل می کردند، بطوریکه آن نوع استقامت و پایداری در راه کمک به انسان ها و ارشاد علمی آن ها از قدرت افراد عادی خارج است. و در پیامبران خدا و جانشینان معصوم آن ها تربیت خاص خداوند و علمی که از طریق وحی به آن ها رسیده، امکان آن قدرت و استقامت و آن نوع استعداد را ایجاد می کند، یعنی فرهنگ عادی بشری و امکانات زندگی عادی بشری و قوه تعقّل از نوع عادی، قدرت ایجاد آن موقعیت را ندارد، موقعیتی که پیامبران در آن قرار داشتند.
فضائل اخلاقی تجلی یافته از حضرت ابراهیم (علیه السلام) مثل اخلاص در عبودیّت و تحمل مشقت های ناشی از مقابله و مبارزه با بت پرستان و به تنهائی با یک قوم بت پرست جاهل مواجه شدن و کمک به نیازمندان و مهمان نوازی های کریمانه و امثال آن ها ناشی از علم و قدرت اعطائی خداوند به آن حضرت بود و ظرفیت لازم برای دریافت آن علم و آن قدرت را هم او با اعمال متعالی فوق عادی خود در روح شریفش ایجاد کرده بود.
چهل سال مبارزه فکری و فرهنگی با فرعون و مردم مصر که او را به عنوان «رب» و «اله» عبادت می کردند سختی ها و مشقت هائی داشت که تحمل آن ها برای انسان های دیگر غیر از پیامبران و حجت های خداوند. امکان پذیر نیست. همین طور سایر پیامبران و همه آن ها.
و سرانجام خداوند عالم برترین و متعالی ترین و کریمترین انسانی را که آفریده بود یعنی وجود مبارک حضرت محمد (صلّی الله علیه و آله و سلّم) برای ارشاد انسان ها به مقصد حیات و اتمام نعمت خود مبعوث فرمود. او حامل علم بی پایان و رحمت بی انتهای خداوند برای انسان ها بود. پیامبران قبلی وعده ظهور او را به انسان ها داده بودند و جهانیان منتظر او بودند.
امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در این زمینه در یکی از خطبه های خود فرمود:
«إِلَى أَنْ بَعَثَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ مُحَمَّداً رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِإِنْجَازِ عِدَتِهِ وَ إِتْمَامِ نُبُوَّتِهِ مَأْخُوذاً عَلَى النَّبِیِّینَ مِیثَاقُهُ مَشْهُورَةً سِمَاتُهُ کَرِیماً مِیلَادُهُ»(۱) یعنی: تا اینکه خداوند سبحان محمد رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) را که پیمان ایمان به نبوت او را از پیامبران گرفته بود، برای انجام وعده خویش و اتمام نبوتش، مبعوث کرد، پیامبری با علامات مشهور و ولادت کریمانه.
پیامبر اکرم اسلام با تحمل مشقت های طاقت فرسا همه فضائل انسانی و کرامت های اخلاقی پیامبران خدا و صورت زیبای دین توحیدی را در سطح عالم و برای همه جهانیان جلوه گر ساخت. او راه پناهگاه باشکوه و امن دین توحیدی و ارتباط با خداوند را برای انسان ها هموار کرد.
او به یاد نیازمندان و گرسنگان حتی یک شب در طول عمر خود به اندازه سیر شدن غذا نخورد و غذای او عبارت بود از ساده ترین و ارزان ترین غذاها. آن بزرگوار حتی برای ایجاد آسایش برای انسان هائی که با او در حال جنگ بودند و جلوگیری از کشته شدن و آسیب دیدن آن ها خود را در معرض خطرات سنگینی قرار می داد. چون خداوند عالم او را رحمتی برای همه جهانیان قرار داده بود.(۲) بطوریکه فرمود:
«وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ» (الأنبياء/۱۰۷) یعنی ما تو را نفرستادیم مگر رحمتی برای همه عالمیان.
ترحم به دشمن در میدان جنگ- آن هم جنگی که همان دشمن آن را به راه انداخته- به نحوی که از آن بزرگوار تجلّی می کرد و جریان می یافت، احتیاج به قدرت روحی عظیمی دارد که فوق حدّ محاسبه و ارزیابی می باشد، و ظرفیت خاص روحی برای آن فقط در آن وجود گرامی و جانشینان معصوم او امکان تحقّق داشت.
جانشینان حقیقی او یعنی ذوات مقدسه ائمه اهل البیت هم واجد همان فضائل و عظمت های اخلاقی و شخصیت آسمانی بودند. این امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) است که همراه همسرش حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا (سلام الله علیها) سه روز پی در پی گرسنه ماندند و غذای اندک خود را به مسکین و یتیم و اسیر عطا کردند، تا جائی که مورد تحسین و تکریم خاص خداوند قرار گرفتند و در شأن آن ها سوره ای از قرآن نازل شد و خداوند در تجلیل از عمل شکوهمند کریمانه آن ها فرمود:
«وَيطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيتِيمًا وَأَسِيرًا» (الإنسان/۸) یعنی آن ها در عین حال که خودشان گرسنه بودند و به آن غذای اندک موجود در خانه نیاز شدیدی داشتند، اما نیازمندی را که جهت دریافت غذا به در خانه آن ها آمده بود بر خود ترجیح دادند و غذای خود را به آن نیازمند عطا کردند، و این کار سه شب پی در پی تکرار شد. چون خانه آن ها شناخته شده بود و هر روز مورد مراجعه فقراء و نیازمندان بود و کرامت نفسانی آن ها اجازه نمی داد که نیازمندی را با دست خالی از در خانه خود برگردانند.
در زمان امامت امام حسین (علیه السلام) در اثر حوادثی، آن شکوه و جلال بی پایان در معرض خطر عظیمی قرار گرفته بود و شرایطی در جامعه دینی بوجود آمده بود که امکان داشت به سقوط ارکان آن بنای عظیم مبارک منتهی شود. بنائی که به دست پیامبران خدا در طول تاریخ ساخته شده بود و به دست آخرین پیامبر خدا تکمیل شده بود. نزدیک بود مشعل های دین خدا برای همیشه خاموش شود.
نجات ارکان بنای دین توحیدی از خطر انهدام احتیاج به قدرت عظیمی داشت، قدرتی که فقط در روح عظیم پیامبران خدا و امامان معصوم (سلام الله علیهم اجمعین) امکان تمرکز داشت، و آن قدرت عظیم را امام حسین (علیه السلام) به کمک عده ای از یارانش به جریان انداخت. در نتیجه تحقّق آن عمل عظیم شکوهمند، خداوند عالمیان استحکامی به بنای دین خود بخشید که هیچ حادثه ای و هیچ قدرتی در هیچ زمانی نخواهد توانست ارکان آن را متزلزل کند و آسیبی به آن بزند.
ما بخواست خداوند در مقالات بعدی به بحث در چگونگی تحقق آن قدرت عظیم در دفاع از دین خدا خواهیم پرداخت.
الیاس کلانتری
۱۳۹۵/۸/۲۳
پاورقی ها:
۱-نهج البلاغه، خطبه اول
۲-در این زمینه مقاله ای تحت عنوان « تجلّی رحمت پیامبر (ص) در جنگ ها» در فصلنامه بیّنات شماره ۵۲ منتشر شده و آن مقاله در همین سایت «حکمت طریف» در بخش سیره معصومین قرار دارد.