۹۵- آیا آموزش های تمامی آیات قرآن عمومیت دارد؟!

سؤال: بعضی از آیات قرآن به زندگی و رفتارهای مردم زمان پیامبر (ص) ارتباط دارد، آیا این نوع از آیات در زمان های دیگر مورد استفاده قرار نمی گیرند؟

پاسخ: تمامی آیات قرآن مجید مشتمل بر آموزش هائی برای عموم انسان ها می باشند، چه انسان های زمان پیامبر اکرم (ص) و چه سایر زمان ها. همچنین آیات قرآن اختصاص به قومی و ملتی ندارند و قابل استفاده برای اقوام و ملل مختلف، می باشند. نزول آیاتی از قرآن در ارتباط با حادثه ای در زمان پیامبر خدا (ص) و یا ذکر نام مکان خاصی و یا قوم معینی با موضوع عمومیت معارف قرآنی تعارضی ندارد.الّا این که عمومیت معانی بعضی از آیات قرآن کاملاً آشکار است و بعضی دیگر با تدبّر و بررسی و از ناحیه توجه به «اسلوب اختصاصی قرآن» آشکار می شود.


برای هر کدام از دو نوع آیات چند مثال ذکر می کنیم:

آیات نوع اول:

۱-«يَا أَيُّهَا ﭐلنَّاسُ ﭐعْبُدُواْ رَبَّکُمُ ﭐلَّذِي خَلَقَکُمْ وَﭐلَّذِينَ مِن قَبْلِکُمْ» (البقره / ۲۱) یعنی: ای انسانها عبادت کنید پروردگارتان را که شما را و کسانی که قبل از شما بودند، آفرید.

۲-« يَا أَيُّهَا ﭐلنَّاسُ کُلُواْ مِمَّا فِي ﭐلْأَرْضِ حَلَالاًَ طَيِّباً وَلَا تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ ﭐلشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ»(البقره /۱۶۸)یعنی: ای انسانها از آن چه در زمین است بخورید حلال و پاک و از گام های شیطان پیروی نکنید که او دشمن آشکاری برای شما است.

۳-« وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ» (الانبیاء / ۱۰۷) یعنی: ما تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم.

۴-« إِنْ هُوَ إِلَّا ذِکْرٌ لِّلْعَالَمِينَ» (ص / ۸۷) یعنی: این [قرآن]جز آموزشی برای جهانیان نیست.

در این آیات موضوع عمومیت معارف قرآن کریم کاملاً آشکار است و احتیاجی به توضیح ندارد.

آیات نوع دوم:

۱-« وَلَقَدْ نَصَرَکُمُ ﭐللَّهُ بِبَدْرٍ وَأَنتُمْ أَذِلَّةٌ فَـﭑتَّقُواْ ﭐللَّهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» (آل عمران / ۱۲۳) یعنی: خدا شما را در جنگ بدر یاری کرد، در حالی که ناتوان بودید، پس ملتزم تقوا شوید، باشد که شکر او را به جای آورید.

آیه مربوط به حادثه جنگ بدر است که زمان حیات رسول خدا (ص) در نزدیکی شهر مدینه به وقوع پیوست، و مورد خطاب هم ظاهراً مسلمین زمان پیامبر خدا (ص) هستند. اما وقتی تدبّری در این آیه و بعضی از آیات بعدی به عمل می آید، عمومیت معارف آیه مورد بحث مشخص می شود. به طوری که در آیات بعدی فرمود:

«بَلَىٰ إِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ وَيَأْتُوکُم مِّن فَوْرِهِمْ هَـٰذَا يُمْدِدْکُمْ رَبُّکُم بِخَمْسَةِ ءَالاَفٍ مِّنَ ﭐلْمَلَائِکَةِ مُسَوِّمِينَ …وَمَا جَعَلَهُ ﭐللَّهُ إِلَّا بُشْرَىٰ لَکُمْ وَلِتَطْمَئِنَّ قُلُوبُکُم بِهِ وَمَا ﭐلنَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِندِ ﭐللَّهِ ﭐلْعَزِيزِ ﭐلْحَکِيمِ» (آل عمران / ۱۲۵-۱۲۶) یعنی: اگر صبر کنید و ملتزم تقوا بشوید و دشمنان به طور ناگهانی و به  سرعت به شما حمله کنند، خدا شما را با پنج هزار فرشته نشاندار یاری خواهد کرد. و خدا آن را قرار نداد مگر بشارتی برای شما تا دل های شما بدان آرامش یابد، و نصرت فقط از جانب خدای عزیز حکیم است.

اگر چه آیه اولی مربوط به حادثه معینی و در زمان معینی بود یعنی جنگ بدر و نزول ملائکه برای یاری مؤمنان، اما با در نظر گرفتن آیه دومی که سنت دائمی امداد به مؤمنان را بیان کرده، عمومیت معنای آیه اولی هم روشن می شود. یعنی خداوند در عالم انسان ها سنتی برقرار کرده و آن سنت یاری مؤمنان و پیروان دین توحیدی در مقابل حملات کفّار است. این «سنت الله» گاهی به وسیله گروه هائی از ملائکه انجام می گیرد، و خداوند آن گروه از ملائکه را به این منظور آفریده است.

نکته دیگر این که مؤمنان در شرایط خاصی مشمول این نوع امداد خداوند واقع می شوند، و آن وقتی است که در مقابل دشمنان استقامت کنند و ملتزم تقوا بشوند. و در جنگ بدر هم سپاه پیامبر اکرم (ص) و پیروان دین توحیدی این استحقاق را پیدا کردند. و ملائکه جهت امداد آن ها نازل شدند.

نکته دیگر این که موجوداتی واسطه انتقال رحمت خداوند به انسان ها می شوند. اما انسان ها باید به این نکته توجه کنند که در اصل خداوند آن ها را مشمول رحمت خود قرار می دهد و اگر بنا هست به بنده ای خیری برسد، این خیر از ناحیه تصویب و تقدیر خداوند محقّق خواهد شد، اگر چه بعضی موجودات در مسیر تحقّق اراده او به عنوان واسطه قرار بگیرند.

180-ارتباط انسان ها با یکدیگر در عالم برزخ چگونه است؟!
بخوانید

۲- «إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي ﭐلْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعاً يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِّنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْنَاءَهُمْ وَيَسْتَحْيِي نِسَاءَهُمْ إِنَّهُ کَانَ مِنَ ﭐلْمُفْسِدِينَ» (القصص / ۴) آیه به قطعه ای از داستان حضرت موسی (ع) و فرعون ارتباط دارد. که فاصله زمانی زیادی با ظهور پیامبر اسلام داشت. اما اگر به آیات قبل و بعد آن توجه کنیم روشن می شود که معارف و معانی آیه در ارتباط با آیات دیگر عمومیت دارد.در آیه قبل از آن فرمود:

« نَتْلُواْ عَلَيْکَ مِن نَّبَإِ مُوسَىٰ وَفِرْعَوْنَ بِـﭑلْحَقِّ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ » (القصص / ۲) یعنی: بر تو می خوانیم از داستان موسی و فرعون به حق، برای قومی که ایمان می آورند.

یعنی این داستان جهت آموزش مؤمنان ذکر می شود. در حقیقت در روش آموزشی قرآن مجید، از داستان های پیامبران و اقوام قبلی بهره برداری می شود. و استفاده از داستان برای این نوع آموزش جنبه استفاده از ابزار دارد و قصد اصلی داستان گفتن نیست و بلکه آموزش از طریق داستان است. در آیه بعدی هم به یکی از سنت های خداوند اشاره شده که همیشگی است و بین انسان ها عمومیت دارد. و آن این که خداوند به طور دائم این سنت را در بین انسان هائی که حقوقشان غصب شده و در مورد استضعاف دیگران قرار گرفته اند، به کار می برد و آن ها را به قدرت می رساند و آن ها را رهبران و وارثان قرار می دهد.

۳-« يَا أَيُّهَا ﭐلنَّبِيُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ إِن کُنتُنَّ تُرِدْنَ ﭐلْحَيَاةَ ﭐلدُّنْيَا وَزِينَتَهَا فَتَعَالَيْنَ أُمَتِّعْکُنَّ وَأُسَرِّحْکُنَّ سَرَاحاً جَمِيلاًَ … وَإِن کُنتُنَّ تُرِدْنَ ﭐللَّهَ وَرَسُولَهُ وَﭐلدَّارَ ﭐلْئَاخِرَةَ فَإِنَّ ﭐللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنکُنَّ أَجْراً عَظِيماً» ( الاحزاب / ۲۸- ۲۹) یعنی :ای پیامبر به همسرانت بگو اگر خواهان زندگی دنیا و زینت آن هستید بیایید شما را [ با بخشیدن هدایایی] بهره مند سازم و به روشی بزرگوارانه و احترام آمیز رها سازم و اگر خواستار خدا و رسولش و سرای آخرتید، پس خدا برای نیکوکاران از شما پاداش عظیمی آماده کرده است.

ظاهر آیات مشتمل بر موضوعاتی است که به زندگی شخصی رسول خدا (ص) مربوط می شود. در سیره شریف آن بزرگوار نقل شده است که بعضی از همسران آن حضرت از سادگی زندگی خود گله مند بوده اند و از آن بزرگوار تقاضای زندگی توأم با زرق و برق و رفاه زیاد را داشته اند، اما خداوند این زندگی را برای رسول گرامیش نمی پسندد و آن حضرت زندگی ساده و شبیه به زندگی فقرا و افراد بی بضاعت را انتخاب کرده بود، و مثل آن ها زندگی می کرد. او نمی توانست به وضع زندگی فقرا بی اعتنا باشد، و مثل ثروتمندان زندگی کند. آن بزرگوار باید با رفتارهای خود به انسان ها روش زندگی متناسب با اخلاق دینی را یاد می داد. همسران آن حضرت هم از طرف خداوند مختار شدند یا زندگی توأم با زرق و برق دنیوی را انتخاب کنند، که در آن صورت باید از رسول خدا (ص) جدا می شدند! و یا رضایت پروردگار و افتخار همسری رسول خدا (ص) و پاداش اخروی را ترجیح می دادند، البته همین راه دومی را انتخاب کردند، پس معلوم می شود که رفتارهای رسول خدا (ص) در زندگی شخصی هم به آموزش مؤمنان ارتباط دارد و در این گونه آیات هم آموزش ها عمومیت دارد.

البته این چند مورد در حدّ پاسخ به یک سؤال به عنوان نمونه ذکر شد ولی در یک تدبّر عمیق مواردی از آیات مورد توجه قرار می گیرد که ارتباط مضامین آن ها با موضوع عمومیت آموزش های قرآن بسیار دقیق و فنی است. و لازمه کشف این نوع ارتباط های بین آیات توجه دقیق به “اسلوب اختصاصی” قرآن است و این موضوع احتیاج به بحث مستقلی دارد.عم

تذکر این نکته هم لازم است که خداوند آموزش هائی برای پیامبرش و همچنین برای مؤمنان داشته که در آیات قرآن ذکری از آن ها نیامده، بنابراین اگر مطلبی اختصاص به زمان معینی و مردم زمان پیامبر اکرم (ص) داشت، و ارتباطی به مردم دیگر پیدا نمی کرد، نیازی نبود آن مطلب در قرآن ذکر شود.

الیاس کلانتری

۱۳۹۴/۴/۲۲

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن