کلام ایام – ۱۲۱، امیرالمؤمنین علی علیه السلام مجمع برکات آسمانی و زمینی
امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) مجمع برکات آسمانی و زمینی
بخش سوم
کلیات
- اشتراکات بین فرهنگ ها در جوامع مختلف
- تأثیرات مطلوب رفتارهای شخصیت های محبوب در فرهنگ یک جامعه
- رفتارهای متعالی انسان ها بخشی از ذخایر فرهنگی یک جامعه را تشکیل می دهد
- برای بررسی و ارزیابی تحولات فرهنگی ناشی از علم و شخصیت پیامبران خدا (علیهم السلام) به معیارهای دیگری احتیاج است
- تأثیرگذاری شخصیت های آسمانی در زندگی انسان ها
- منابع علمی و اخلاقی فرهنگ مشترک انسانی
- ای کاش پاستور علم روانشناسی و انسان شناسی هم ظهور می کرد
- شخصیت های تأثیرگذار در سطح جهانی چه کسانی بودند؟!
**********
در دو بخش اول و دوم این مقاله به ذکر و توضیح بعضی از نکات علمی و اخلاقی یکی از سخنان امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) پرداختیم. حال در این بخش، جنبه های کاربردی آن کلام شریف را مورد بحث و بررسی قرار می دهیم و اینکه فرهنگ بشری چه تأثیری تا کنون از شخصیت امیرالمؤمنین (علیه السلام) پذیرفته و از اینجا به بعد امکان چه مقدار تأثیرپذیری و تحول در این زمینه وجود دارد؟!
منابع اخلاقی فرهنگ مشترک انسانی
فرهنگ های مستقر در جوامع مختلف در روی زمین در عین حال که اختصاصاتی به تناسب زمان و مکان و شرایط اجتماعی و تاریخی و غیر آنها دارند، در جهات خاصی دارای اشتراکاتی هم می باشند اخلاق و رفتار متعالی نوع دوستانه بعضی از افراد و شخصیت های اجتماعی آنها منشأ تحولات تکاملی در فرهنگ یک جامعه می شود. مثلاً زندگی اجتماعی یک شخصیت محبوب و بزرگوار در یک شهر و یک روستا می تواند عامل تحول اخلاقی مطلوبی در آن جامعه شود و می شود گفت رشد فرهنگی یک جامعه در جهت اخلاقی محصول رفتارهای ارزشمند متعالی افراد تأثیرگذار در آن جامعه می باشد. یعنی هر رفتاری که آنها در یک جامعه انجام داده اند و خبر آن رفتار بین مردم منتشر شده و مردم شاهد آن بوده اند، غالباً بخشی از غنای فرهنگی آن جامعه را تشکیل داده و به دارائی های فرهنگی جامعه می افزاید!
گاهی تأثیر رفتارهای متعالی بعضی از افراد از فضای یک جامعه فراتر رفته و به جوامع دیگر نیز رسیده و به اصطلاح جنبه بین المللی و جهانی پیدا کرده است. به عنوان مثال: رفتارهای کریمانه یک شخص در یک جامعه و بخشش های او و کمک های او به افراد بی بضاعت و نیازمند، مشوق و محرک افراد آن جامعه در کمک به نیازمندان و تأسیس مراکز علمی و خدماتی برای مردم می شود، و افراد جامعه از رفتارهای اخلاقی او و تاثیر آن رفتارها در دیگران فایده هایی می برند و به منافعی دسترسی پیدا می کنند. اما اگر این رفتار در سطح متعالی تری انجام بگیرد، بطوریکه یک رفتار قهرمانانه محسوب شود و عوامل دیگری هم به آن کمک کند، تأثیرات آن گسترده تر خواهد شد و به جوامع دیگری هم نفوذ خواهد کرد و گاهی جنبه جهانی پیدا خواهد کرد. مثل اینکه آثار صلح و ساده زیستی و مباره با اشغالگری کشورها و مقاومت شخصیتی به نام «گاندی» در مقابل دشمنان، با روشی توأم با نوعی مسالمت از کشور هندوستان فراتر رفته و جنبه جهانی پیدا کرده است و ملل مختلف در سطح دنیا رفتارهای او را تحسین می کنند و او به یک شخصیت محبوب جهانی تبدیل شده است.
منابع علمی فرهنگ مشترک انسانی
سیر تحول علمی هم، در فرهنگ انسانی شبیه به جهت اخلاقی آن است. یعنی حاصل فعالیت های علمی سبب تحولات مطلوب و غنای فرهنگی در جوامع انسانی می شود و هم اینکه فعالیت های علمی بعضی از دانشمندان از سطح یک جامعه فراتر می رود و جنبه جهانی پیدا می کند و منشأ تحولاتی در زندگی جهانیان می شود. مثل اینکه یک معلم با بکار بستن یک روش عالمانه در تدریس و آموزش دانش آموزان و افراد جامعه خود می تواندعامل پیشرفت علمی تعداد قابل توجهی از آن ها شود، و تعداد تحصیل کرده های آن جامعه و میزان تحصیلات آن ها بالاتر رود! و همچنین امکان دارد یک دانشمند متبحر در تعلیم و تربیت با اندوخته های علمی خود و با بکار بستن روش های پیشرفته علمی در موضوع آموزش و حاصل فعالیت های علمی دانشمندان در «روانشناسی آموزشی» و با قدرت بیان و نویسندگی خود، منشأ تحول مطلوبی در زمینه آموزش و پرورش در سطح جهانی شود و این رشته علمی را بطور کلی متحول کند.
باز به عنوان مثال ممکن است یک طبیب دانشمند در یک جامعه با بکار بستن علم و تجربیات و فنون پیشرفته در علم طب برای افراد جامعه خود آسایش ایجاد کند و در امر تشخیص بیماری ها و معالجه آنها در سطح جامعه به صورت موفق عمل کند. و همچنین یک طبیب پژوهشگر فعال در سطح وسیعتری می تواند حاصل تحقیقات گسترده و ابتکارات و ابداعات خود را در این زمینه در سطح جهانی منتشر کند و تحولی در این رشته علمی و روش های تشخیص بیماری ها و معالجه آنها در سطح جهانی ایجاد کند و مردم دنیا در نتیجه فعالیت های علمی و پژوهشی او به آسایشی برسند و از ابتلاء به بعضی بیماری ها نجات یابند و یا در صورت ابتلاء به آسانی معالجه شوند. مثل دانشمند مشهور تاریخی و جهانی «لوئی پاستور» که با تحقیقات گسترده علمی و بهره گرفتن از استعداد فراوان و زحمات زیاد خود تحولات عظیمی در عالم علم طب و شناسائی و معالجه بیماری ها ایجاد کرد. نتیجه تحقیقات علمی و فعالیت های او عامل آسایش انسانهای بیشماری در سطح جهانی شد و بهره مندی انسانها از علم و تجربیات او استمرار پیدا کرد. بطوریکه دانشمند انسان شناس و طبیب مشهور معاصر دکتر «الکسیس کارل» در کتاب «انسان موجود ناشناخته» (Man, The Unknown) آرزو می کند ای کاش پاستور علم «روانشناسی» هم ظهور می کرد و منشأ تحولات عظیمی در این علم می شد همچنانکه پاستور، آن تحولات عظیم را در طب ایجاد کرد.(۱)
تأثیرگذاری شخصیت های آسمانی در زندگی انسان ها
در بین شخصیت های تأثیرگذار در زندگی انسان ها و تحولات فرهنگی و اخلاقی بین آنها، پیامبران خدا موقعیت خاص متفاوت با دانشمندان عادی بشری دارند، و فعالیت ها و تأثیرات آنها را در فرهنگ عمومی بشری باید با معیارهای دیگری ارزیابی کرد. تحولاتی که در تاریخ زندگی انسان ها در جهت مبارزه با ظلم و استبداد و حق کشی و فساد، از ناحیه فعالیت های علمی و اخلاقی و شخصیت آسمانی حضرت موسی (علیه السلام) در فرهنگ عمومی بشری بوجود آمده، و همچنین از ناحیه صفا و صداقت و انسان دوستی و پاکی روح حضرت عیسی (علیه السلام) جریان یافته، با معیارهای متعارف بین انسان ها قابل ارزیابی و محاسبه نیست.
همچنین برای بررسی و ارزیابی تحولات فرهنگی که از علم و شخصیت و تلاش ها و زحمات طاقت فرسای آخرین پیامبر خدا حضرت محمد (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در سطح جهانی به وجود آمد احتیاج به معیار دیگری فوق معیارهای متعارف بین انسان ها وجود دارد و آن معیار از آخرین کتاب آسمانی یعنی قرآن مجید به دست می آید. این تحول فرهنگی جهانی ابعاد گسترده و شناخته شده و ناشناخته زیادی دارد و جریان آن در طول تاریخ زندگی انسان ها استمرار خواهد یافت.
بعد از آخرین فرستاده خداوند به سوی انسان ها از پیامبران و رسولان، تأثیرگذارترین شخصیت در زندگی فرهنگی و فرهنگ عمومی و جهانی، وجود مبارک امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) است. او وارث همه فضائل علمی و اخلاقی پیامبران خدا بالخصوص آخرین آنها یعنی وجود مبارک حضرت محمد (صلّی الله علیه و آله و سلّم) است. او متصل به عالم علم بی پایان خداوند و واجد علوم همه کتاب های آسمانی می باشد.
اگرچه حوادث اجتماعی و سیاسی و تاریخی محدودیت های زیادی برای انتشار علم و فضائل اخلاقی آن بزرگوار ایجاد کرد و در بخش عظیمی از عمر آن وجود مبارک، حکومت زمان ارتباط علمی او را با انسان ها محدود و گاهی قطع کرد؛ اما آن مقدار از علمی که در سخنان باقی مانده از آن بزرگوار متمرکز شده، می تواند فرهنگ جهانی را به صورت متعالی و مطلوب متحول کند و به دوران حکومت ظالمان و جباران و فساد اخلاقی و سیاسی حاکم بر عالم پایان دهد. منظور این است که عمده فضائل علمی و اخلاقی آن بزرگوار در سخنان او و در کتاب ها مستور مانده، علاوه بر آن مقداری که منتشر شده و قابل توجه جهانیان قرار گرفته است.
توضیح یک نکته مهم علمی هم در این زمینه ضروری است و آن اینکه تأثیرات علمی ناشی از گفته ها و نوشته ها و سخنان انسان ها با رفتارها و شخصیت اخلاقی آن ها بی ارتباط نیست و تأثیرات علمی و فرهنگی رهبران فکری جهان به رفتارها و شخصیت اخلاقی آنها ارتباط دارد. به عنوان مثال وقتی پیامبران خدا انسان ها را به پاکی ها و کمک به نیازمندان و صلح و دوستی و مهربانی با دیگران دعوت می کردند، خودشان قهرمانان این عرصه ها بودند.
نقل کرده اند که وجود مبارک پیامبر اکرم حضرت محمد (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در تمام عمر خود حتی یک شب در حد سیر شدن غذا نخورد، آن هم ساده ترین و ارزان ترین غذاها ! به جهت اینکه آنچه را در اختیار داشت به نیازمندان می بخشید و نیازهای آنها را بر نیاز های خود رجحان می داد. طبعاً وقتی آن بزرگوار مؤمنان و پیروان خود را توصیه به بخشش و انفاق و کمک به انسان ها کند، تأثیر توصیه های او بیشتر و عمیق تر و گسترده تر خواهد بود.
بعنوان مثال: شخصیت های تاریخی و سیاسی و آسمانی زیادی با حکام و زمامداران جبار مبارزه کردند و عده ای از آنها در این مبارزات جان خود را از دست دادند و به شهادت در راه خدا رسیدند؛ اما تأثیرگذاری مبارزه امام حسین (علیه السلام) و یارانش در راه خدا در تمام تاریخ بدون نظیر و شبیه می باشد. چون همه فضائل علمی و اخلاقی پیامبران خدا و شخصیت های آسمانی در رفتارها و شخصیت امام حسین (علیه السلام) متمرکز شده بود.
سرانجام اینکه علاقه مندان به استکمال فرهنگ عمومی بشری در سطح جهان و در طول تاریخ و همه نوع دوستان و اصلاح طلبان و کسانیکه اشتیاق به اصلاح زندگی همنوعان خود و رفع ظلم ها و تأمین نیازهای انسان ها دارند، لازم است بیش از پیش به این نهر عظیم فضائل علمی و اخلاقی نزدیک تر شوند و دیگران را هم به سوی آن دعوت کنند تا این ذخایر گرانبهای قدسی بین انسان ها منتشر شود. ذخایری که هرگز پایان نخواهد یافت.
ما به خواست خداوند، ادامه این بحث را به بخش بعدی این مقالات و به تفسیر سخنان امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) منتقل می کنیم. مقالاتی که قبلاً شروع شد و به جهت اشتغالات زیاد و یا بی نظمی ها و ناتوانی ها ادامه پیدا نکرد. بلکه با دعای بزرگوارانی که با این سایت ارتباط دارند و ما را مشمول محبت های خود قرار می دهند، این بحث و گفتگوها استمرار یابد.
الیاس کلانتری
۱۳۹۶/۱/۳۱
پاورقی:
- انسان موجود ناشناخته، تألیف دکتر الکسیس کارل