کلام ایام – ۱۳۲، ماه رمضان ماه برکات بی پایان
کلیات
*معرفی فضائل و موقعیت ماه مبارک رمضان در کلام پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) .
*ماه رمضان زمان باز شدن درب های آسمان است.
*آمادگی برای ورود به ماه رمضان از چه طریقی امکان پذیر است؟
*ماه رمضان نهر عظیمی از برکات خداوند است.
*برکات ماه رمضان در مراتبی شامل عموم انسانها اعم از مؤمنان و غیر آنها هم می شود.
*تأثیر دعاهای ماه رمضان در زندگی کسانی که هنوز به دین خدا ایمان نیاورده اند.
*نزول برکات و رحمت و مغفرت خداوند در ماه رمضان به همه فضائل آن ارتباط دارد.
**********
از امام امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) روزی برای ما خطبه ای خواند و فرمود:
«أَیهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیکمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیامُهُ أَفْضَلُ الْأَیامِ وَ لَیالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ وَ هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کرَامَةِ اللَّهِ انْفَاسُکمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ وَ نَوْمُکمْ فِیهِ عِبَادَةٌ وَ عَمَلُکمْ فِیهِ مَقْبُولٌ وَ دُعَاؤُکمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکمْ بِنِیاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ یوَفِّقَکمْ لِصِیامِهِ وَ تِلَاوَةِ کتَابِهِ فَإِنَّ الشَّقِی مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ …»(۱)
یعنی ای مردم، روی آورده است بسوی شما ماه خدا، با برکت و رحمت و مغفرت، آن ماهی است که نزد خدا برترین ماه ها است و روزهای آن برترین روزها و شب های آن برترین شب ها و ساعات آن برترین ساعت ها است.
آن ماهی است که شما در آن به مهمانی خدا دعوت شده اید و در آن از اهل کرامت خدا قرار گرفته اید. نفس های شما در این ماه تسبیح و خواب شما عبادت محسوب می شود. و عمل شما در این ماه قبول و دعای شما مورد استجابت قرار می گیرید، پس از الله، پروردگارتان درخواست کنید با نیت های صادقانه و قلب های پاک، شما را موفق کند به روزه گرفتن در این ماه و تلاوت کتابش، پس شقی ] زیانکار و محروم [ کسی است که در این ماه عظیم از غفران خدا محروم شود…
بهترین کلام در عظمت و شکوه و بطورکلی اوصاف ماه خدا با برکات عظیم و وضعیت اختصاصی آن، کلام وجود مبارک رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) است که از طریق امیرالمؤمنین علی و ائمه معصومین ( علیهم السلام ) نقل شده و به دست ما رسیده است. و می شود این کلام شریف و بالخصوص قطعاتی از آن را مورد تفسیر و توضیح قرار داد؛ بلکه این کار لازم است و ضرورتی دارد!
ابتداءً تذکر یک مطلب ضرورتی دارد و آن اینکه در ماه رمضان سال گذشته سلسله مقالاتی تحت عنوان « ماه رمضان زمان باز شدن درب های آسمان » در ۵ بخش با شماره های ۵۴ تا ۵۸ در بخش کلام ایام همین سایت «حکمت طریف» منتشر شد و همچنین مقالاتی تحت عنوان: « یادی از شکوه ماه رمضان » در ۴ بخش با شماره های ۷۰ تا ۷۳ – که از طریق آرشیو همین سایت قابل دسترسی هستند – مقالات مذکور مشتمل بر نکات دقیقی از جلالت ماه رمضان و اوصاف اختصاصی آن و شرح و توضیح بعضی از احادیث در مورد آن و توضیح و تفسیری بر قطعاتی از خطبه شریف پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم ) در مورد ماه رمضان و بعضی از دعاهای مخصوص این ماه عظیم است. توصیه می کنیم کسانی که اخیراً با این سایت ارتباط یافته اند مقالات فوق الذکر را مطالعه کنند و کسانی که قبلاً آن مقالات را خوانده اند، مجدداً به آنها توجهی کنند؛ چون نمی خواهیم مطالب نوشته شده قبلی در مقالات جدید عیناً تکرار شود و فقط با اشاره ای فشرده به بعضی از آن مباحث به توضیح نکات جدیدی از موضوعات ذکر شده در خطبه شریف رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) می پردازیم.
- عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: ان رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) خطبنا ذات یوم …
از قرائن موجود در نقل خطبه و همچنین عبارات اولیه خطبه روشن می شود که خطبه شریفه قبل از رسیدن ماه رمضان یعنی روزهای آخر ماه شعبان صادر شده است و لازمه این رفتار رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) این است که مردم باید قبل از ورود در ماه رمضان خود را برای دریافت برکات این ماه آماده کنند! و به اصطلاح از ماه خدا استقبال کنند.
اگر برکات ماه رمضان را به نهر عظیمی تشبیه کنیم که در بخشی از فضای زندگی انسانها به جریان افتاده، لازمه بهره مندی از آب زلال و فراوان آن نهر، و همچنین لازمه بهره برداری زیاد و مستمر از آن، آمادگی و فراهم کردن لوازم متناسب با آن بهره برداری است. یعنی اینکه فراوانی و پاک بودن آب یک نهر و نیاز شدید و گسترده انسانها به آن، به تنهایی عامل بهره مندی و استفاده از آن نخواهد شد. و اگر عده ای از انسانها محل جریان آن نهر را ندانند و یا وسایل و ابزارهای لازم را فراهم نکنند و یا با فنون بهره برداری و ذخیره سازی و اتصال به آن آشنا نباشند، نخواهند توانست از آن جریان عظیم بهره مند شوند، مگر در حد پائینی مثل نوشیدن از آب نهر و شستن دست و صورت و یا بدن و لباس. خلاصه کلام اینکه بهره برداری مطلوب و مورد نیاز و دائمی از یک نهر با آب فراوان و زلال احتیاج به آمادگی و تهیه لوازم و ظروف پاک و آشنایی با روش های متناسب دارد. به عنوان مثال: انسانها می توانند از آب زلال یک نهر عظیم و با آب فراوان، به صورت های گوناگونی بهره ببرند. مثل نوشیدن، شستن دست و صورت و بدن و لباس، ذخیره سازی در ظرف ها و سدها، آبیاری مزارع و درختان و انتقال بخشی از آن بصورت جریان دائمی به فضای زندگی مثل خانه ها و باغ ها و انواع دیگری از بهره برداری ها!
نکته دیگر اینکه رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در این خطبه مجموع انسانها را مورد خطاب قرار داده است، یعنی این خطبه شریف با عبارت «ایّها الناس» شروع شده است! و این موضوع متضمن نکات دقیق و ظریفی است، از جمله:
الف: اگرچه فواید عظیم و برکات ماه رمضان عمدتاً شامل مؤمنان و روزه داران و اهل دعا و نیایش و تلاوت کنندگان قرآن و امثال آنها خواهد شد، ولی دیگران همه در بعضی جهات و در سطوح معینی امکان بهره برداری از آن را دارند. مثل فقراء و نیازمندان که از انفاقات مؤمنان و کمک های مالی آنها و یا اخلاق حسنه ای که در اثر تلاوت قرآن و روزه گرفتن و دعاهای خاص ماه رمضان پیدا شده است، بهره مند می شوند. یعنی وقتی یک مؤمن روزه دار و یا مؤمنی که با عذر موجه مثل مریضی یا مسافرت قدرت روزه گرفتن ندارد ولی در قلب خود متمایل و علاقه مند به آن است، بعد از نمازهای خود برای همه نیازمندان – اعم از مؤمن و غیر آن – دعا می کند، طبعاً این دعا در اخلاق و رفتار خود او هم تأثیر خواهد داشت.
این مطلب مورد ادعا در دعای مشهوری که بعد از نماز در ایام ماه مبارک رمضان خوانده می شود بیشتر صدق می کند و آن دعای مشهور این است:
«اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ، اللَّهُمَّ أَغْنِ كُلَّ فَقِيرٍ، اللَّهُمَّ أَشْبِعْ كُلَّ جَائِعٍ … » یعنی خدایا بر کسانی که از دنیا رفته اند و در عالم قبر قرار دارند، سرور برسان، خدایا همه فقراء را بی نیاز کن، خدایا همه گرسنگان را سیر گردان …
ب: در معارف دین توحیدی و اخلاق و رفتار پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) توجهات منحصر به ایمان آورنده ها نمی شود؛ بلکه عموم انسانها هم مورد توجه قرار می گیرند و به آسایش و رفاه عموم انسانها و تأمین نیازهای معینی از آنها هم توجهی معطوف می شود.
ج: ربوبیت پروردگار عالم اقتضا می کند که الطاف و عنایات و نعمت های او ابتداءً شامل همه مخلوقاتش شود. چه آنهایی که به دین خدا ایمان آورده اند، چه غیر آنها!، مثل اعطاء لوازم ضروری زندگی عادی روزمره از قبیل غذا و لباس و مسکن و محبت قلبی پدر و مادر به یک نوزاد و کودک. اما انسانها در صورت ایمان به دین توحیدی و عمل به احکام آن بهره مندی بیشتری از رحمت خداوند خواهند داشت.
۲. «قد اقبل الیکم شهر الله، بالبرکة و الرحمة و المغفره» این عبارت در خطبه شریف اجمالاً متضمن ۳ نکته – و تفصیلاً نکات بیشتری – است و آن سه نکته عبارتند از:
الف: آن حضرت (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: ماه خدا به شما روی آورده است! یعنی نفرمود شما به ماه رمضان نزدیک شده اید و در حال ورود به آن قرار دارید! و این مطلب به طور ضمنی اشاره ای به این نکته دارد که رحمت عمومی خداوند و برکات او به اقتضای ربوبیت او به طرف بندگانش جاری می شود و اینکه خداوند – عزّ و جلّ – بندگان را به حال خود رها نکرده، بلکه ابتداءً به طور عادی آن ها را در مسیر جریان رحمت خود قرار می دهد و بعداً در صورت ایمان آوردن بنده ها و انجام کارهای معینی مراتب برتر رحمت خداوند به سوی آنها جریان می یابد.
ب: رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) با عنوان «شهرالله» یعنی ماه خدا از رمضان ذکری به میان آورد. انتساب این ماه به خداوند و بطور کلی انتساب یک شیء به خداوند نشانه اهمیت و جلالت و عظمت خاص آن است، و به خواست خداوند بعداً در این زمینه بحثی خواهد آمد.
ج: در رأس فضائل این ماه موضوع نزول برکات و رحمت و مغفرت پروردگار عالمیان قرار دارد! اوصاف دیگر این ماه و سایر فضائل آن هم به برکت و رحمت و مغفرت خداوند ارتباط خواهد یافت.
لازم است به معانی دقیق این سه کلمه و کاربرد آنها در زندگی انسان توجه عمیقی معطوف شود و میزان نیاز انسانها به آنها روشن شود.
ادامه بحث در بخش های بعدی این سلسله مقالات ان شاء الله خواهد آمد. اما در آخر این بخش متذکر نکته ای می شویم و آن اینکه در آخرین روز و آخرین ساعات ماه شعبان لازم است برای استقبال از ماه پر برکت خداوند و دریافت برکات خاص آن از خود ذات مقدس او – عزّ و جلّ – و الطاف و رحمت گسترده اش کمک گرفت. استقبال از ماه رمضان با روزه گرفتن در روز آخر شعبان و استغفار های زیاد برای پاک سازی قلب و تلاوت مقدار زیادی از سوره ها و آیات قرآن کریم و فرستادن صلوات و سلام های زیاد و پی در پی به رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) فضای روحی مناسبی جهت دریافت رحمت خاصه پروردگار امکان پذیر خواهد بود.
الیاس کلانتری
۱۳۹۶/۳/۴
پاورقی:
- این دعای شریف در کتاب های دعا در اعمال ماه رمضان ذکر شده و ما آن را با ترجمه و توضیح فشرده ای در رمضان سال گذشته با شماره و عنوان «۷۲- کلام ایام، یادی از شکوه ماه رمضان» در همین سایت قرار دادیم.