کلام ایام – ۲۱۷، عید سرور حزن انگیز یا سرور دائمی

بخش اولdownload

رسیدیم به آخرین روز ماه عظیم رمضان با برکات و شکوه و جلال بی پایان و ناچار هستیم از این جریان رحمت و برکات وداع کنیم. و وارد فضای سرور انگیز عید فطر شویم. اما این عید عظیم خصوصیتی دارد که آن را از سایر اعیاد جدا کرده و آن اینکه در این عید سرور و خوشحالی با حزن همراه است. اگر چه این حزن هم از جهتی دوست داشتنی و دارای برکاتی است!

سرور و شادی در اعیاد بالخصوص اعیادی که از قداستی برخوردار هستند حالتی است طبیعی که در روح انسان پیدا می شود و پیدایش این حالت خلاف انتظار نیست یعنی طبیعی است که انسانها در اعیاد مختلف و خصوصاً بعضی از آنها در حال سرور و خوشحالی باشند و از رسیدن یک عید و برقرار شدن آداب و رسوم خاص و سنت های مربوط آن در روح خود لذتی احساس کنند!در عید سعید فطر هم، چنین وضعیتی برقرار است. بلکه از جهتی این وضعیت در این عید بیشتر از اعیاد دیگر ظهور و تجلی می یابد! و این تفاوت علل گوناگونی می تواند داشته باشد از جمله :

۱ـ انسانها موفق شده اند یک ماه جهت اجرای فرمان خداوند روزه بگیرند.

و این عبادت با شکوه اگرچه گاهی با مقداری سختی هم همراه می باشد، اما متضمن لذت عظیمی برای روزه داران است و لذت ناشی از توفیق حاصل شده برای روزه و لذت معنوی وقت افطار، صدها و هزاران برابر آن اندک سختی خواهد بود، بلکه وقتی انسان با تمایل قلبی ایجاد شده در اثر آموزش ها روزه بگیرد، حتی در طولانی ترین و گرم ترین روزها مثل روزهای تابستان، سختی قابل اعتنائی احساس نخواهد کرد یعنی لذت های ناشی از روزه گرفتن با نیت خالص، غلبه می کند

بر سختی اندک  امساک از خوردن و آشامیدن و مرحله ای می رسد که خود آن امساک هم لذت بخش می شود!

۲ـ اشتغال به قرائت قرآن به صورت فراوان و چند مرتبه در روز لذت عمیقی در روح انسان ایجاد می کند که برتر از حد مقایسه با لذت ناشی از خوردن و آشامیدن است! و لازم است لذت انس با قرآن مجید را با معیارهای قرآنی و حدیثی و روان شناختی ارزیابی کرد.

۳ـ پرداختن به دعاهای سفارش شده و کثرت دعا هم روح انسان را به جریان رحمتی متصل می کند، و انسان به آن جریان انس می گیرد، بخصوص وقتی که این وضعیت استمرار یابد. طبعاً یک ماه ارتباط  و اتصال در مرحله متعالی با خداوند و صفات او انس شدیدی نسبت به این ارتباط  و لذت ناشی از آن در روح انسان بوجود خواهد آمد.

۴ـ از جمله اعمال سفارش شده برای ماه رمضان، انفاق و صدقه به نیازمندان و تشکیل جلسات مهمانی و افطاری است و انسان وقتی در جمع بستگان و دوستان حضور می یابد لذت و سروری از آن دیدارها و اجتماعات احساس می کند و به این نوع لذت هم انس می گیرد.

۵ـ روح انسان تناسب خاصی با صفات پروردگار عالم  دارد بطوریکه در صورت اتصال به «ذکر الله» آرامش خاصی احساس می کند و در اثر این نوع اتصال روح تطهیر می شود و لذتی در آن  به جریان می افتد

علت احساس حزن در پایان ماه رمضان

اما حزن پایان یافتن ماه رمضان هم عللی دارد از جمله :

۱ـ عادت کردن به اعمال ماه رمضان مثل روزه و قرائت قرآن و دعا و استغفار !طبعاً انسان به هر چیزی انس بگیرد، وقت جداشدن وفاصله گرفتن از آن احساس حزن می کند. این حزن در روزها و ساعات اولی شدید تر است و بعداً تعدیل می شود ویا از بین می رود. عادت کردن انسان روزه دار در طول یک ماه به نوعی زندگی که با قداست ها و لذت های معنوی فراوانی همراه بود، نوعی انس نسبت به آن در روح او ایجاد می کند، و گاهی هم این انس شدید است! طبعاً به هم خوردن آن وضعیت و پایان یافتن آن برای انسان حزن انگیز خواهد بود.

۲ـ روزه داران در ماه رمضان و حداقل عده ای قابل توجه از آنها از طریق آشنایی با سیره شریف رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ و امامان معصوم علیهم السلام ـ و شنیدن سخنان آنها در فضائل ماه رمضان و عبادات مخصوص آن امید زیادی به پاداش های پروردگار عالمیان پیدا می کنند، و بعضی از آن فضائل از کلام شریف آن بزرگواران نقل شد و مورد بحث و بررسی قرار گرفت.  طبعاً وقتی ماه رمضان پایان می یابد و یا به روزهای پایانی می رسد، کسانی که با فضائل این ماه آشنا شده اند، احساس می کنند فرصت زیادی را ار دست داده اند و می توانستند بهره های بیشتری از فضائل و برکات ماه خدا بدست آوردند.  یعنی اگرچه جهت توفیق خداوند برای اعمال خاص ماه رمضان مسرور می شوند و خدا را برای آن توفیق شکر می کنند، اما اعمال خود را در این ماه جلیل اندک حساب می کنند چه از جهت تواضع در مقابل پروردگار و چه از جهت عظمت و قداست روزها و ساعت های ماه رمضان، لذا یک نوع حزن در قلوب خود احساس می کنند.

آنها نمی دانند آیا در این ماه پربرکت مشمول غفران خداوند قرار گرفته اند یا نه و همچنین بهره آنها از برکات ماه رمضان چه مقدار خواهد بود؟! و آیا ماه رمضانهای بعدی هم زنده خواهند بود و توفیق روزه و عبادات دیگر را پیدا خواهند کرد یا نه؟

البته این حزن علاوه بر آنچه گفته شد علل دیگری هم دارد که بعداً مورد بحث قرار خواهد گرفت.

ما قبلاً مقاله ای در زمان عید فطر در سالهای قبلی نوشتیم و آن مقاله در وب سایت«حکمت طریف» منتشر شد در این قسمت بخشی از آن را جهت تکمیل بحث نقل می کنیم.

تمرین و مسابقه برای بهشت

امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ در روز عید فطری بر گروهی از مؤمنان عبورکرد که در حال سرگرمی و بازی و خنده و بطالت بود، امام ـ علیه السلام ـ کنار آنها توقف کرد و خطاب به آنها فرمود:

«إِنَّ اَللَّهَ جَعَلَ شَهْرَ رَمَضَانَ مِضْمَاراً لِخَلْقِهِ فَيَسْتَبِقُونَ فِيهِ بِطَاعَتِهِ إِلَى مَرْضَاتِهِ فَسَبَقَ قَوْمٌ فَفَازُوا وَ قَصَّرَ آخَرُونَ فَخَابُوا فَالْعَجَبُ كُلُّ اَلْعَجَبِ مِنْ ضَاحِكٍ لاَعِبٍ فِي اَلْيَوْمِ اَلَّذِي يُثَابُ فِيهِ اَلْمُحْسِنُونَ وَ يَخْسَرُ فِيهِ اَلْمُبْطِلُونَ وَ اَيْمُ اَللَّهِ لَوْ كُشِفَ اَلْغِطَاءُ لَعَلِمُوا أَنَّ اَلْمُحْسِنَ مَشْغُولٌ بِإِحْسَانِهِ وَ اَلْمُسِيءَ مَشْغُولٌ بِإِسَاءَتِهِ ثُمَّ مَضَى» یعنی: خداوند ماه رمضان را جهت تمرین و آمادگی برای مسابقه قرار داد، و انسان ها در آن با طاعت پروردگار به سوی رضایت او در مسابقه قرار می گیرند، پس گروهی در این مسابقه جلو رفتند و برنده شدند و گروهی کوتاهی کردند و زیان کار شدند، پس جای تعجّب کامل است از کسی که در چنین روزی که محسنین پاداش و جایزه خود را دریافت می کنند و اهل باطل زیان کار می شوند، مشغول خنده و بازی شود. قسم به خدا که اگر پرده ها کنار می رفت، آن موقع می دانستند [ می دیدند] که محسن به [ پاداش] احسانش مشغول است و خلافکار به مجازات اعمال خود.امام (ع) بعد از گفتن این سخنان به راه خود ادامه داد.

مضمار به محل تمرین و آماده شدن برای مسابقه گفته می شود. و این کلمه در معنای میدان اسب دوانی مشهور شده است. اما در اصل به معنای تمرین و آماده شدن برای مسابقه می باشد. و تمرین به صورت ورزش،  لاغر شدن انسان یا اسب را هم به دنبال خواهد داشت.

امام حسن (ع) وقتی در روز عید فطر بر گروهی عبور کرد که سرگرم بطالت و وقت گذرانی بودند، بی اعتنا به آن ها و رفتارشان عبور نکرد و توقّف فرمود و مطلب مهمی را به آن ها متذکر شد. و آن این که زندگی دنیوی در حقیقت جاده زندگی حقیقی انسان است و این زندگی در عالم دیگر قرار دارد. و خداوند از خلقت انسان در دنیا و آموزش او، قصدی داشته و آن قصد عبارت است آماده کردن انسان ها در عالم دنیا برای زندگی اخروی که مقصد آفرینش او می باشد. اعمال عبادی انسان ها که از طرف خداوند برای آن ها تعیین و به وسیله پیامبران به آن ها اعلام شده، در اصل برای آماده کردن آن ها برای زندگی حقیقی می باشد.

در بین اعمال عبادی، یک عبادت عظیم و با شکوهی برای انسان ها تعیین و مقرّر شده و آن عبادت «روزه» است که در ماه رمضان انجام می گیرد. عمل روزه عبادتی است هم دارای جاذبه ها و لذت های عظیم روحی و هم سختی ها و محدودیت ها که از گرسنگی و تشنگی و ممنوعیت های روزه داری حاصل می شود. انسان روزه دار موظّف است از اول طلوع فجر تا اوّل شب از خوردن و نوشیدن خودداری کند. اما این امساک ها و محرومیت ها مثل فشارها و سختی های تمرین ورزشی جهت یک مسابقه است. طبعاً برنده شدن یک ورزشکار در زمان تمرین و قبل از مسابقه، سختی ها و خستگی ها و زحماتی را برای او همراه خواهد داشت. اما لذت برنده شدن در مسابقه و دریافت جوایز ارزنده، این سختی ها و زحمت ها را قابل تحمل می کند. حتی وقتی ورزشکار به روز مسابقه و موضوع برنده شدن فکر کند، لذت عقلی او از همان زمان تمرین شروع می شود. مثل این که یک کشاورز وقتی به یاد زمان برداشت محصول زراعت خود می افتد، سختی ها یا خستگی های کار در مزرعه قابل تحمل می شود و لذت عقلی او از زمان اشتغال به زراعت شروع می گردد.

امام حسن مجتبی علیه السلام که به جهت داشتن مقامات امامت و «علم لدنی»، حوادث پشت پرده دنیا را می دید و به ملکوت اعمال انسان ها از جمله «روزه» علم داشت، در مقام آموزش انسان ها بهره هایی از این علم را به آن ها عطا می کند و به آن ها هشدار می دهد که به نتایج اعمال خود توجه کنند و از آن غفلت نکنند. استراحت و تفریح اگر هم برای انسان لذت بخش و دلنشین باشد، اما زمان آن بعد از مسابقه و اعلام برنده شدن افراد است، نه زمان تمرین برای مسابقه!

استراحت و تفریح یک کشاورز هم در زمان کاشت، محرومیت ها و پشیمانی هائی به دنبال خواهد داشت. زمان استراحت و آسایش یک کشاورز در زمان برداشت محصول باید تحقّق یابد. (۱)

کلام ایام - 3، عید فطر زمان دریافت جوائز مسابقه رمضان
بخوانید

اما با وجود این حزن مقدس، عید فطر عید بزرگی است و ما بعد از اشاراتی به عظمت این عید بزرگ و برکات خاص آن بحث را منتقل خواهیم کرد بجهتی که سرور عید را بیشتر کند و آن سرور حزن انگیز به سرور دائمی تبدیل شود و آن بحث به بخش بعدی موکول می شود (ان شاء الله تعالی)

در سخنان وجود مبارک رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ وامامان معصوم ـ علیهم السلام ـ نمونه های زیادی در تجلیل و تکریم عید فطر وجود دارد. و ما به ذکر چند حدیث از مقالات قبلی می پردازیم

عید فطر و جوائز خداوند

«در روایتی از وجود مبارک رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) شب عید فطر، شب جوائز نامیده شده است. آن حضرت فرمود:

«فَإِذَا كَانَتْ لَیلَةُ الْفِطْرِ وَ هِی تُسَمَّى لَیلَةَ الْجَوَائِزِ أَعْطَى اللَّهُ الْعَامِلینَ أَجْرَهُمْ بِغَیرِ حِسَابٍ»(۲) یعنی وقتی شب عید فطر رسید که شب جوائز نامیده می شود، خداوند پاداش اهل عمل را بدون حساب به آن ها عطا می کند. منظور از «بغیر حساب» یا فراوانی عطایای پروردگار و کثرت آن ها است که خارج از قدرت محاسبه فعلی انسان ها است.

و یا مراد این است که از طریقی و به صورتی که خارج از گمان انسان است به او چیزی عطا شود. یعنی عطای پروردگار به بندگان فوق حدّ تصور و محاسبه آن ها خواهد بود.

این تعبیر در آیاتی از قرآن بکار رفته است. بعنوان نمونه:

۱-«وَاللَّهُ يرْزُقُ مَنْ يشَاءُ بِغَيرِ حِسَابٍ» (البقرة/۲۱۲) یعنی خداوند رزق می دهد به کسی که مشیّتش تعلق بگیرد، بدون حساب.

۲-«إِنَّمَا يوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيرِ حِسَابٍ» (الزمر/۱۰) یعنی جز این نیست که صابران پاداش خود را بدون حساب دریافت خواهند کرد.

۳-«وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ يدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يرْزَقُونَ فِيهَا بِغَيرِ حِسَابٍ» (غافر/۴۰) یعنی کسی که عمل صالح انجام دهد، از مرد و زن، در حالیکه مؤمن باشد، آن ها وارد بهشت می شوند و در آنجا بدون حساب رزق داده می شوند.

از مجموع آیات در این زمینه برمی آید که پاداش خداوند برای مؤمنان اهل عمل خیلی فراوان خواهد بود، نه مساوی اعمال آن ها، و همچنین عظمت این نعمت ها و نوع آن ها خارج از حدّ محاسبه و پیش بینی و تصورات عادی و متعارف انسان ها خواهد بود.

از قرائن موجود در یکی از آیات قرآن در این زمینه برمی آید که مراد از این تعبیر یعنی «بغیر حساب» همین معنای، فوق حدّ محاسبه و انتظار است.  و یا این معنی، به علاوه فراوانی و کثرت مورد نظر می باشد و آن آیه مربوط به سؤال حضرت زکریا (علیه السلام) و جواب حضرت مریم (علیها السلام) است. خداوند می فرماید:

«كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيهَا زَكَرِيا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقًا قَالَ يا مَرْيمُ أَنَّى لَكِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يرْزُقُ مَنْ يشَاءُ بِغَيرِ حِسَابٍ» (آل عمران/۳۷) یعنی هر وقت حضرت زکریا (علیه السلام) وارد محراب عبادت حضرت مریم (علیها السلام) می شد، در نزد او رزقی می دید، می گفت: ای مریم این ]رزق[ از کجا برای تو رسیده، او می گفت: آن از نزد الله است و الله هر کسی را بخواهد بدون حساب رزق می دهد. توضیح اینکه حضرت مریم (علیها السلام) طبق نذر مادرش لازم بود در مسجد سکونت داشته باشد و مشغول عبادت شود، و سرپرستی او را حضرت زکریای پیامبر (علیه السلام) به عهده گرفته بود و او گاهی وقتی وارد مکان عبادت حضرت مریم می شد، و رزقی غیر متعارف در نزد او می دید و یک وقت در حالیکه از این حادثه شگفت زده شده بود به او گفت: ای مریم این رزق از کجا آمده است؟ مریم در جواب گفت: این رزق ]مستقیماً و بدون واسطه متعارف[ از اراده خداوند و از نزد او پدید آمده است. و بعد هم متذکر این مطلب شد که خداوند کسانی را مطابق مشیّت خود به غیر حساب رزق می دهد. یعنی به صورتی که به گمان انسان نمی رسد. و آنجا بود که حضرت زکریا (علیه السلام) از خداوند فرزندی درخواست کرد، در حالیکه هم همسر او عقیم بود و هم سن او از مرحله ای که دارای فرزند بشود- بطور عادی- گذشته بود. و این دعای حضرت ذکریا (علیه السلام) هم مستجاب شد و فرزند مورد نظر او یعنی حضرت یحیی (علیه السلام) به او عطا شد.

برمی گردیم به بحث در مورد فضیلت و برکات شب و روز عید فطر. از کلام شریف رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) برمی آید که شب عید فطر که شب جوائز نامیده می شود، خداوند پاداش فراوانی به اهل عمل در ماه رمضان عطا خواهد کرد. و مراد از اهل عمل هم در این کلام نورانی، کسانی هستند که در ماه رمضان به عبادات مخصوص آن ماه مثل روزه و قرائت قرآن و دعا پرداخته اند، حتی اگر کسانی به علت عذر شرعی مثل مریضی و مسافرت های ضروری نتوانستند روزه بگیرند ولی علاقه قلبی به روزه گرفتن داشتند و در حد ممکن حرمت ماه رمضان را حفظ کردند، به نوعی اهل روزه و عبادت ماه رمضان محسوب می شوند.

پاداش خداوند در شب و روز عید فطر برای بندگانش خیلی فراوان و بیش از حد تصور و محاسبه آن ها خواهد بود. وجود مبارک رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در ادامه کلام شریف خود توضیحاتی برای فضیلت عید فطر و جوائز اهل رمضان ذکر فرموده است که به بیان ترجمه گونه ادامه آن کلام مبارک اکتفا می کنیم:

آن حضرت فرمود: وقتی صبح عید فطر فرا رسید، خداوند ملائکه را بسوی شهرها می فرستد و آن ها سر کوچه ها می ایستند و ندا می دهند ای امت محمد (صلّی الله علیه و آله و سلّم) بسوی پروردگار کریمتان خارج شوید، -یعنی برای نماز عید- که او پاداش فراوان عطا خواهد کرد و گناهان بزرگ را مورد غفران قرار خواهد داد.یعنی پاداش عبادات در ماه رمضان و شب و روز عید فطر خیلی عظیم است، از جمله این پاداش ها غفران خداوند است. و پاداش و عطایای خداوند برای اهل ماه رمضان با نماز عید کامل می شود.

و وقتی مؤمنان برای محل نماز خود رفتند و آنجا حضور یافتند، خداوند به ملائکه می فرماید: پاداش کسی که برای کاری اجیر شده، وقتی آن کار را انجام داد، چیست؟! آن ها خواهند گفت: معبود ما و سیّد ما، پاداش او آن است که مزدش بطور کامل به او پرداخت شود! خداوند- عزّوجلّ- خواهد فرمود: من شما را ای ملائکه و رسولان خودم، گواه می گیرم که ثواب روزه و برخاستن آن ها برای عبادت را در رمضان، رضایت و مغفرت خودم قرار دادم.

لازم به ذکر است که رضای پروردگار و مغفرت او بالاترین مراتب از الطاف و نعمت های او است و شامل همه نیازهای بندگان، و بطور کلی استجابت دعاهای آن ها و رفع نیازهای دنیوی و اخروی آن ها می شود. در مورد معنای غفران توصیه می کنیم به مقاله قبلی یعنی «کلام ایام شماره ۶۶» مراجعه شود.

قابل تذکر است که ملائکه مجریان اراده و اوامر پروردگار  هستند و عامل انتقال نعمت های خداوند به بندگان، و در نزول رحمت پروردگار عالم و برکات خاص او در ایام مخصوص و در مرتبه دیگر در تمام ایام و آماده کردن انسان ها برای عبادات نقشی دادند.

در ادامه کلام و ندای پروردگار به بندگان می فرماید:

«ای بندگان من، از من درخواست کنید، پس قسم به عزت و جلال خودم که امروز در این اجتماعتان هر چیزی را برای آخرتتان و دنیایتان از من بخواهید، به شما عطا خواهم کرد. و قسم، به عزت خودم  من عیوب شما را می پوشانم، مادام که مرا مراقب خود در نظر بگیرید، و قسم به عزت خودم که شما را پناه می دهم و نزد کسانی که جاودانی هستند رسوایتان نمی سازم. برگردید در حالیکه مورد غفران قرار گرفته اید. شما مرا از خود راضی ساختید و من هم از شما راضی شدم. یعنی اینکه شما با اعمال خود برای جلب رضایت من اقدام کردید، و من هم اعمال شما را قبول کردم و از شما راضی شدم.

وجود مبارک رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در ادامه کلام خود می فرماید: پس ملائکه مسرور می شوند و به یکدیگر تبریک می گویند و بشارت می دهند، به جهت عطایای پروردگار به این امت، به جهت عید فطر و پایان عبادت شکوهمند روزه.

جوائز عید فطر

از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود:

«اِذا کانَ أَوَلَ یَوْمٍ مِنْ شَوَّالٍ نادَی مُنادٍ: هُوَ یَوْمُ الْجَوَائِز»(۳) وقتی اولین روز از ماه شوال رسید (یعنی روز عید فطر) یک منادی ندا می دهد، ای مؤمنان در این وقت صبح بشتابید به سوی جوائز خود، سپس آن حضرت فرمود: ای جابر جوائز خداوند، مثل جوائز این پادشاهان نیست. قابل توجه است که طبق روایت قبلی شب عید فطر شب جوائز نامیده شده. و طبق این روایت هم روز عید فطر روز جوائز نامیده می شود. یعنی هم شب عید فطر شب بسیار مبارکی است و زمان نزول برکات فراوان خداوند و هم روز عید فطر! در بعضی روایات اهمیت شب عید فطر، مثل اهمیت شب قدر معرفی شده و یا اینکه احتمال شب قدر بودن آن وجود دارد. حداقل اینکه آن شب لازم است مثل شب قدر مورد توجه قرار بگیرد و عبادت پروردگار در آن شب با جدیّت انجام بگیرد مثل خواندن دعاهای مخصوص و کارهای خیر مثل کمک به نیازمندان و صله ارحام و بطور کلی جشن گرفتن آن.

در این عید بزرگ لازم است مؤمنان از فضل و کرم بی انتهای پروردگار عالم درخواست کنند و در رأس دعاهای خود، آزادی از آتش جهنم و ورود به بهشت را برای خود و والدین و بستگان و سایر مؤمنان قرار بدهند.

۱۳۹۷/۳/۲۴

پاورقی ها:

۱ـ وب سایت حکمت طریف، بخش کلام ایام شماره ۳« عید فط زمان دریافت جوائز مسابقه رمضان

۲ـ امالی شیخ مفید، مجلس ۲۷، ص ۳۲

۳ـ الکافی (فروع ، شیخ کلینی، دارالکتب الاسلامیه ،ج ۴، ص ۱۶۸

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن