کلام ایام – ۱۴۴، ماه رمضان ماه برکات بی پایان
کلیات
* از اعمال انسانها آثاری به وجود می آید که آن آثار در فضایی از عالم استقرار می یابد
* احساس لذت و سرور یا رنج و فشار روحی، نشانه تأثیراتی است که از اعمال انسانها به وجود آمده است.
* آثار اعمال انسانها برای همیشه و در عالم آخرت در کنار او باقی خواهد ماند، مگر انسان با اعمال دیگری آنها را تغییر دهد.
* روح انسانها در گرو اعمال آنهاست جز اصحاب الیمین
* پاکسازی آثار نامطلوب گناهان از روح انسان از طریق استغفار امکان پذیر است!
* ارتباط سجده های طولانی با از بین رفتن آثار گناهان.
**********
سلسله مقالات شرح و تفسیر خطبه رسول اکرم (صلی الله علیه وآله و سلم) در توصیف ماه مبارک رمضان در بخش هشتم متوقف شد و مقالاتی بمناسبت ولادت امام حسن مجتبی (علیه السلام) و شبهای قدر و موضوع شهادت امیرالمومنین علی ( علیه السلام) در بخش کلام ایام نوشته شد. اکنون در آخرین روزهای این ماه عظیم و در آخرین فرصت ها بحث در شرح و تفسیر خطبه شریف را از بخش نهم ادامه می دهیم.
۱۵ـ «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکُمْ فَفُکُّوهَا بِاسْتِغْفَارِکُمْ» یعنی ای انسانها جان ]روح[ های شما در گرو اعمالتان قرار گرفته است، پس با استغفار خود آنها را آزاد کنید. اعمالی که از انسانها صادر می شود، آثاری به وجود می آورد. این آثار در فضایی از عالم که اختصاص به یک انسان دارد، استقرار می یابد و بین آنها و روح و حتی جسم صاحب عمل، یک نوع ارتباط برقرار می شود. آثار اعمالی که از انسان صادر می شود گاهی برای روح انسان مطلوبیت دارد و برای او لذتی از آن آثار حاصل می شود و اینکه گاهی عامل رشد قوای روحی در انسان می شود! و گاهی برعکس عامل تخریب روح و درد و رنج و گرفتاری آن شده و برای انسان آن آثار، نامطلوب می باشد. به عنوان مثال: وقتی انسان کاری را انجام می دهد که در بین انسانها کار ارزشمندی محسوب می شود، یا از نظر قوانین شرعی کاری ممدوح و پسندیده ای تلقی می شود و یا اینکه با فطرت انسان سازگاری دارد، انسان از انجام آن کار لذتی در روح خود احساس می کند و هر وقت یاد آن عمل خود می افتد، آن احساس لذت تجدید می شود. علاوه بر لذت آنی و فوری، آن عمل و یادآوری های مکرر آن، می تواند عامل آرامش روحی و تقویت قوای آن و برطرف شدن بعضی از ناراحتی ها و فشارهای روحی در انسان بشود. به عنوان نمونه وقتی انسان به نیازمندی کمک می کند و عامل از بین رفتن فشار ها و ناراحتی ها و سرور و آرامش آن شخص نیازمند می شود، لذت و آرامشی در وجود خود احساس می کند. بالخصوص وقتی که متوجه می شود کمک او تأثیر قابل توجهی در زندگی شخص نیازمند و خانواده اش ایجاد کرده است. و برعکس! وقتی انسانی به انسان دیگری ظلم می کند و حقوقی از او را ضایع می کند و اهانتی به او می کند و به طور کلی مرتکب کاری می شود که از نظر انسانها کاری است نادرست و نامطلوب و زشت یا از نظر قوانین شرعی عمل حرامی محسوب می شود. یا به طور کلی عملی است که با فطریات انسانها ناسازگار است، خود شخصی که مرتکب آن عمل شده، احساس نامطلوب و رنج آوری پیدا می کند و به اصطلاح دچار عذاب وجدان می شود و هر وقت یاد آن عمل نادرست می افتد، آن احساس نامطلوب و رنج آور تکرار می شود. بالخصوص اگر احساس کند که عمل نامطلوب او تاثیر زیادی در زندگی آن شخص مورد نظر ایجاد کرده و عامل درد و رنج و ناراحتی زیادی شده است، این احساس لذت و سرور و آرامش روحی از اعمال و رفتارهای خود و احساس درد و رنج و فشار روحی از اعمال خلاف، یک احساس زودگذر و آنی و مقطعی نیست، بلکه نشانه تأثیراتی است که اعمال انسانها در فضای زندگی و روح او به وجود آورده است و این آثار پایدار است و برای همیشه در کنار انسان و روح او باقی خواهد ماند، مگر انسان با اعمال دیگری آنها تغییر دهد و به آثار دیگری تبدیل کند! در این مقاله فرصت بحث علمی و فلسفی و کلامی در مورد اثار اعمال انسانها، اعم از آثار دنیوی و آثار اخروی و به اصطلاح (تجسم اعمال) وجود ندارد و بحثی در این زمینه را به فرصت دیگری موکول می کنیم – ان شآء الله – اما اصل موضوع به لحاظ اهمیتی که دارد باید مورد توجه مستمر قرار گیرد. بالخصوص که در کلام مبارک رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) مورد تذکر قرار گرفته است. آن حضرت در این کلام متذکر شده است که روح انسان ها در گرو اعمال آنهاست، یعنی اعمال صادر شده از انسانها، آثاری ایجاد کرده است که آنها وجود انسانها و حقیقت این وجود یعنی روح او را احاطه کرده است و روح انسان در گرو آثار آن اعمال قرار دارد. مثل یک زندانی و محبوس و راه آزاد کردن آنها از این نوع محبوسیت، از بین رفتن آثار آن کار است و آن هم از طریق استغفار صاحبان اعمال امکان پذیر است. در مورد این موضوع که روح انسانها در گرو اعمال آنهاست خداوند می فرماید:
«كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ – إِلَّا أَصْحَابَ الْيمِينِ»(المدثر/۳۸-۳۹) یعنی هر انسانی در گرو اعمال خود می باشد جز اصحاب یمین. یعنی اصحاب یمین به جهت عقاید و اعمال خود، از این نوع گرو آزاد هستند و آن بزرگوار بعد از تذکر این نکته که انسان ها ابتداءً و در اصل «رهین» یعنی در گرو اعمال عادی خود قرار دارند، متذکر این نکته شده است که کسانی هم در اثر اعتقادات صحیح و اعمال صالح از این نوع رهن آزاد می شوند. سپس راه آزاد شدن از این نوع رهن را استغفارهای آنها دانسته و به آنها توصیه کرده است که روح خود را با استغفار خودشان آزاد کنند.
۱۶ – «وَ ظُهُورَکُمْ ثَقِیلَةٌ مِنْ أَوْزَارِکُمْ فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِکُمْ» یعنی پشت های شما از آثار گناهانتان سنگین است و آنها را سبک کنید با سجده های طولانی خودتان و در این عبارت هم مطلب مورد نظر اصلی در عبارت قبلی یعنی آثار اعمال، با بیان دیگری مورد تذکر قرار گرفته است. آن حضرت اشاره فرموده به اینکه گناهانی که به طور معمول و به صورت عادی از انسانها صادر می شود، آثار نامطلوب سنگینی برای آنها با خود دارد.. مثل اینکه بارهای زیادی را به پشت انسان بسته اند و او در زیر بار سنگینی قرار گرفته و دچار مشقت شده است، اما امکان دارد بخشی از آن بار سنگین از دوش او برداشته شود و او سبکبار شود. یعنی عبادات انسان و اعمال حسنه و کارهای خوب او می تواند سنگینی ناشی از آثار گناهان را کم کند. در بین عبادات و اعمال حسنه، سجده های طولانی برای پروردگار نقش مهمی در پاکسازی گناهان و برداشتن سنگینی نتایج آنها خواهد داشت، چون سجده برای پروردگار آشکار ترین جلوه از عبودیت است و عبودیت برای الله شامل همه اعمال حسنه و خیر و خودداری از اعمال خلاف و گناه می باشد.
۱۷- «وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ تعالی ذکره أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا یُعَذِّبَ الْمُصَلِّینَ وَ السَّاجِدِینَ وَ أَنْ لَا یُرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ» یعنی بدانید: الله -که ذکر او برتر است – به عزت خود قسم یاد کرده است که نمازگزاران و سجده کنندگان ]حقیقی[ را عذاب نکند و آنها را با آتش جهنم نترساند، روزی که انسانها برای پروردگار عالمیان برمی خیزند.
در این عبارت از خطبه به اهمیت و موقعیت نماز و سجده در بین عبادات و اعمال حسنه انسانها اشاره شد است و به اراده خداوند و الطاف او در مورد اهل نماز حقیقی و اهل سجده های طولانی! نماز در رأس عبادات انسانها قرار دارد و بهترین نوع ارتباط با خداوند و دریافت رحمت او می باشد. وجود مبارک رسول اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) به اهل نماز و سجده های کامل بشارت می دهد که خداوند آنها را به جهت نمازها و سجده های کامل از آتش جهنم نجات خواهد داد. یعنی چنین افرادی اگر هم گناهی مرتکب شده اند به جهت نماز و اهمیت دادن به این عبادت باشکوه و سجده های طولانی که از اجزای اصلی این عبادت می باشد، مشمول غفران خداوند قرار خواهند گرفت و آنها از آتش جهنم نجات خواهند یافت و آن را نخواهند دید.
در این عبارت از خطبه شریف، از حادثه قیامت با یکی از اوصاف آن ذکر به میان آمده، و آن عبارت است از قیام انسان ها برای پروردگار عالمیان و شروع مرحله جدیدی از زندگی. روزی که همه انسانها از ابتدای خلقت تا انتهای آن در فضای معینی جمع می شوند و اعمال انسانها مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد و آنچه در طول حیات دنیوی از انسانها صادر شده، ظهور می یابد، و محل زندگی آنها به لحاظ اعمالی که در دنیا انجام داده اند، تعیین می شود. گروه هائی از انسانها وارد بهشت و سعادت ابدی می شوند، و گروه هائی هم در جهنم و عذاب های بی پایان آن سقوط خواهند کرد.
الیاس کلانتری
۱۳۹۶/۳/۳۰