درس هائی از نهج البلاغه، ۱۳

تفسیر خطبه متقین (همام )*

بخش دوازدهم*

در درس قبلی در تفسیر و توضیح عبارتی از این خطبه شریف به بعضی از آثار و نتایج و فوائد «صبر» اشاره ای کردیم و در ادامه این بحث به جهت دیگری از فواید آن می پردازیم و آن عبارت است آثار و فواید اجتماعی صبر.

 انسان ها از زندگی اجتماعی ناگزیر هستند! یعنی انسان یک موجود اجتماعی است و به داشتن روابط با دیگران و کمک آن ها احتیاج شدیدی دارد. زندگی فردی برای انسانها بدون ارتباط با دیگران و بدون کمک به یکدیگر در جهاتی غیر ممکن و در جهاتی هم با مشقت ها و محرومیت های زیادی همراه خواهد بود. زندگی اجتماعی برای انسان ها دارای فواید عظیمی خواهد بود که بهره برداری از آن فواید در عمده جهات زندگی اجتناب ناپذیر است. جهت ایجاد توجه به این موضوع مثالی ذکر می کنیم :

خانواده ای را در نظر می گیریم که از یک مرد و زن و چند فرزند تشکیل یافته است. افراد این خانواده طبعاً برای ادامه زندگی احتیاجاتی خواهند داشت ـ فعلاً با صرف نظر از احتیاج اولیه به ازدواج و زندگی مشترک و توضیحات مربوط به آن ـ افراد این خانواده احتیاج به غذا و آب و مسکن و لباس و امنیت و بهداشت و امثال آن ها دارند. فرضاً این عده قطعه زمینی در اختیار داشته باشند و بتوانند در آن قطعه زمین مسکنی حتی در حد یک آلونک بسازند. در بخشی از آن قطعه زمین هم زراعت کنند و بعضی از مواد عذائی خود را از طریق زراعت در آن زمین بدست آورند و در آن زمین چاهی جهت بدست آوردن آب حفر کنند. آن ها باز برای یک زندگی بسیار ساده توأم با محرومیت ها و مشقت های  زیاد، احتیاج به لوازم و ابزار هائی دارند! طبعاً آنها نمی توانند همه مواد غذائی و پوشاک و حداقل لوازم زندگی مثل چند عدد ظرف و یک چراغ برای روشنائی و بعضی لوازم کشاورزی و امثال آن ها را به تنهائی تهیه کنند و زندگی بسیار ساده ابتدائی آن ها هم  بدون کمک گرفتن از دیگران امکان پذیر نخواهد بود.

 اما افراد این خانواده اگر با چند خانواده دیگر همکاری کنند و یک جامعه کوچکی را به وجود آورند مثل قریه ای(۱) که در آن تعدادی خانواده کنار هم زندگی می کنند، در آن صورت افراد آن جامعه کوچک بعضی از نیازهای خود را به راحتی بر طرف می کنند. بعضی از خانواده ها می توانند به تولید مواد غذائی معینی اشتغال پیدا کنند و بعضی دیگر به تحصیل مواد دیگری بپردازند و یک یا چند نفر عهده دار تولید پوشاک  شوند و یک یا چند نفر ساختن کفش های مورد نیاز افراد آن قریه را بعهده بگیرند و عده ای بصورت نوبتی عهده دار ایجاد امنیت در آن جامعه شوند و کارهائی امثال آنچه ذکر شد. در آن صورت از ناحیه همکاری و همزیستی گروهی از انسان ها ، زندگی برای همه افراد آن جامعه آسان تر و راحت تر خواهد بود و افراد جامعه به فواید بیشتری از ناحیه همکاری و همزیستی خواهند رسید.

اگر آن جامعه مثلاً فقط از ده خانواده ، تشکیل شده باشد آن ها آسایش بیشتری نسبت به زندگی در صورت انفرادی قبلی خواهند داشت اما آن ده خانواده بطور عادی نمی توانند یک نیروگاه برای تولید برق و استفاده از مزایای آن تأسیس کنند و لازمه رسیدن به این هدف فرضاً تشکیل یک جامعه از ۵۰ یا ۱۰۰یا ۲۰۰ خانواده است و اگر چنین جامعه ای از این تعداد خانواده، تشکیل شد از فواید و مزایای داشتن یک نیروگاه  برق هم بهره مند خواهد شد.

  و همچنین وقتی آن قریه بسیار کوچک بود و افراد کمی در آن سکونت داشتند ، در صورت ابتلاء افراد به یک بیماری ناچار خواهند شد او را بصورت  پیاده و یا سواره بر یک مرکبی مثل یک الاغ یا اسب و یا یک گاری از آن قریه به مناطق دیگر ببرند تا پزشکی او را معاینه کند و بیماری او را تشخیص بدهد و به معالجه او اقدام کند. اما وقتی افراد آن جامعه تعداد  بیشتری بودند می توانند به کمک یکدیگر حداقل یک درمانگاه کوچک با یک پزشک و چند نفر همکار در آنجا تأسیس کنند و بعضی از بیماران به آن درمانگاه مراجعه کنند و اما دارو های مورد نیاز خود را لازم است از یک دارو خانه در منطقه ای نزدیک تر به آن قریه تهیه کنند. چون تأسیس یک دارو خانه با چند کارمند در یک قریه متشکل از ۱۰ یا ۲۰ یا ۵۰ خانواده به راحتی امکان پذیر نیست! به همین صورت هر چه تعداد افراد آن جامعه بیشتر شوند امکانات رفاهی بیشتری را می  شود در آنجا مستقر کرد. بطوریکه  می شود در صورت کثرت افراد و خانواده ها در آنجا مدرسه ای دایرکرد  و همچنین بازاری متشکل از چند فروشگاه ـ حداقل ـ جهت تهیه مایحتاج زندگی عادی روز مره ایجاد کرد و اگر خانواده های ساکن آن قریه به چندین هزار بالغ شدند، امکانات و سیعتری و بیشتری برای زندگی در آن جا برقرار خواهد شد مثل یک بیمارستان مجهز با تعدادی پزشک متخصص و مدارس مختلف و یک دانشگاه با تعدادی رشته تحصیلی و تأسیسات صنعتی پیش رفته و کارخانجات و مراکز مجهز خدماتی و امثال آن ها.

 طبعاً در زندگی اجتماعی بین افراد یک جامعه اختلاف نظرها و اختلاف روش ها و برخوردهائی بین افراد پیش خواهد آمد و بروز اختلاف بین آن ها اجتناب ناپذیر است ! پس بنابراین جهت جلو گیری از  ضایع شدن حقوق بعضی افراد و ایجاد یک زندگی مسالمت آمیز احتیاج به بر قراری قوانینی در آن جامعه! و سازمانی برای اجراء آن قوانین و جلو گیری از تضییع حقوق بعضی از افراد از ناحیه بعضی دیگر خواهد بود! آن جامعه باید توسط افراد معینی اداره شود و آن افراد معین مثل رئیس آن قریه و مجریان قوانین قدرت و امکاناتی در اختیار داشته باشند و طبعاً برقراری آن قوانین و اجرای آنها مستلزم یک سلسله محدویت ها و ممنوعیت هائی خواهد بود! و لازم است افراد آن جامعه آن محدویت ها و ممنوعیت ها را بپذیرند و از بعضی خواسته های خود صرف نظرکنند و لازمه موفقیت در این امر داشتن صبر و تحمل مورد نیاز است.

 در یک جامعه متشکل از تعدادی افراد و خانواده ها متناسب با میزان گسترش جامعه و بهره برداری از امکانات رفاهی، محدویت های بیشتری هم برقرار خواهد شد. بعضی از آن محدویت ها جنبه عمومی خواهد داشت و بعضی دیگر شامل افراد خاصی خواهد شد. بعنوان مثال: وقتی تعداد خانواده ها در آن جامعه بیشتر شد و امکان تأسیس یک مدرسه جهت تحصیل کودکان بوجود آمد، این کار هزینه ای را برای خانواده ها ایجاد خواهد کرد،اما چون در صورت دایر نبودن آن مدرسه کودکان ناچار بودند به روستاها و شهرهای مجاور بروند و در این جهت خانواده ها مشکلاتی را جهت رفت و آمد کودکان متحمل می شدند، با تأسیس یک مدرسه بخشی از آن مشکلات بر طرف می شود،اما لازمه بر قراری آن مدرسه مصرف کردن مقداری هزینه و تأمین  مخارج آن مدرسه است.

کلام ایام - 157، امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – شهید تأویل قرآن کریم
بخوانید

همچنین وقتی امکان تأسیس یک نیروگاه برق در آن جا  فراهم شد ، متناسب با تعداد خانواده ها هزینه ای برای آنها تحمیل خواهد شد و به همین صورت تأسیس یک بیمارستان و بعضی مراکز صنعتی و یک سازمان پلیسی و قضائی و امثال آن ها! و هرچه امکانات اجتماعی و رفاهی آن جامعه بیشتر شد وظایف جدیدی هم به عهده افراد آن جامعه قرار خواهد گرفت و طبعاً جهت پای بندی به آن وظایف و قوانین محدود کننده افراد ، نیاز به صبر و تحمل خواهد بود.

 این صبر در مقابل قوانین و در جهت عهده دار شدن وظایف را می شود «صبر اجتماعی» نامید! و متناسب با ازدیاد امکانات و وسایل و تجهیزات رفاهی،این نوع صبر هم باید بیشتر شود. بعنوان مثال: اگر عده ای از جوانان آن جامعه که هنوز ازدواج نکرده اند و عهده دار تأمین زندگی برای افراد خانواده نیستند و تأمین لوازم زندگی والدین هم بر عهده آنها نیست و زندگی آن ها نظم خاصی هم ندارد که مثلاً در ساعات خاصی به کارها مشغول شوند و ساعات خاصی به استراحت و مطالعه و امثال آن ها بپردازند و در ساعات خاصی بخوابند، لذا ساعاتی از شب گذشته بخواهند در خیابانها اجتماع کنند و سر و صدا ایجاد کنند و مزاحم خواب و استراحت دیگران بشوند! طبعاً قوانین حاکم بر جامعه و مجریان آن قوانین محدویت هائی را برای آنها ایجاد خواهد کرد و آنها باید این محدویت ها را تحمل کنند و در مقابل آنها صبر کنند. و آن جوانان اگرچه به رفتارهائی هیجان انگیز و  به تنوع در زندگی و نوعی اظهار وجود علاقه  یا حتی نیاز روحی دارند ، لازم است برای برقراری نظم و آسایش در جامعه از این خواسته ها صرف نظر کنند و یا آن ها را از طریق دیگری که مزاحمتی برای دیگری ایجاد نکند، به دست آورند!

افراد بزرگ تر جامعه و والدین آن جوانان هم لازم است در مقابل خواسته های آن جوانان که بعضی از آنها هم طبیعی و متناسب با سن و سال آن ها است، صبری به کار ببرند و آن ها را با روشی دوستانه و جاذب و عالمانه بسوی اهداف ارزشمند تری سوق دهند و التهاب و هیجان و نشاط آن ها را در مسیری که دانشمندان جامعه توصیه می کنند به کار بگیرند . یعنی بزرگ تر ها هم با صرف نظر کردن از بعضی خواسته های خود با آن جوانان رفتار کنند و با تحمل مقداری هزینه و صرف مقداری وقت و به کمک دانشمندان به ریشه یابی آن هیجانات و آن نوع فعالیت ها بپردازند و قوای روحی و جسمی جوانان  را در مسیر زندگی حقیقی به کار بگیرند و به آن ها جهت بدهند.

 صبر اجتماعی هم مثل صبر فردی فواید عظیم و آثار پر برکتی را در زندگی انسان ها به وجود خواهد آورد و لذت  ناشی از این نوع صبر خیلی عظیم تر و بیشتر از ناراحتی ناشی از محدویت ها و محرومیت ها خواهد بود. و اصلاً در صورت تعقل در موضوع، انسان متوجه خواهد شد که صبر در مقابل محرویت های عقلی و دینی رفتاری لذت بخش و مطلوب خواهد بود!

امیر المؤمنین علی ـ علیه السلام ـ در این قطعه از خطبه شریف خود فرمود:

«آن ها ایام کوتاهی را صبر کردند، که در نتیجه آن صبر آسایشی طولانی به دنبال خواهد داشت» .این کلام آن بزرگوار جهات گوناگونی دارد. یک جهت آن همان است که در ابتداء بحث در تفسیر و توضیح آن گفته شد و آن عبارت است از صبر در ایام کوتاه عمر دنیا که آسایش طولانی در آخرت را به دنبال خواهد داشت، طبعاً این هدف و مقصد متعالی و مقدس دارای ارزش هائی است بالاتر از حد ارزیابی و اندازه گیری!

اما علاوه بر آن این صبر در عالم دنیا هم جلوه های فراوانی در زندگی انسان دارد ، که می توان آن موارد را به عنوان مثال و نمونه های کوچک برای آن پاداش عظیم اخروی ذکر کرد. مثل:

صبر و تحمل یک کشاورز از کاشت یک گیاه و درخت و برداشتن محصول مطلوب.

 صبر یک دانش آموز و دانشجو برای تحصیل و لذت موفقیت در امتحانات.

 صبر یک فرزند در مقابل دستورات والدین و دریافت پاداش اخروی و دنیوی.

 صبر و تحمل یک ورزشکار و برنده شدن در مسابقات ورزشی

صبر یک زن و شوهر در مقابل رفتارهای یکدیگر و بهره مند شدن از پاداش عظیم خداوند.

و صبر یک مجاهد و مبارز در مقابل مشکلات و خطرات جنگ و جهاد و رسیدن به نتایج و آثار شکوهمند آن مثل استقلال کشور و سرکوب دشمن و جلو گیری از شرارت های بعدی آن ها

خلاصه مباحث مربوط به موضوع این است که انسان هم در زندگی شخصی و فردی وهم روابط اجتماعی با دیگران احتیاج به صبر و تحمل و استقامت در مقابل مشکلات دارد و این نوع صبر منشأ آثار و نتایج و فواید عظیمی خواهد بود و مشکلات زیادی از زندگی انسان از طریق صبر بر طرف خواهد شد. و سر انجام انسان در اثر صبر کوتاه مدت در دنیا به پاداش عظیم اخروی خواهد رسید و در منازل ابرار در بهشت سکونت خواهد داشت و این صبر و تحمل برسختی ها ی دنیا  در مقابل زندگی اخروی و نعمت های بهشتی بسیار ناچیز و قابل تحمل است.

در جای خود ثابت شده است که  اصل زندگی دنیوی برای کسب استعداد لازم جهت ورود به بهشت است. یعنی «تقوا»که عامل ورود به بهشت است باید در زندگی دنیوی کسب شود و صبر در مقابل گناهان و صبر جهت عبادت خداوند و صبر در مصیبت ها عامل اصلی ازدیاد تقوا در وجود انسان می شود.خداوند در کتاب خود می فرماید:

«تِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتِي نُورِثُ مِنْ عِبَادِنَا مَنْ كَانَ تَقِيا» (مريم/۶۳) یعنی: آن است بهشتی که به ارث بنده های خود خواهیم گذاشت، کسانی که که تقی هستند.

الیاس کلانتری

۱۳۹۶/۱۱/۲۹

پاورقی:

۱ـ منظور از قریه محل زندگی عده ای انسان است اعم از یک روستا یا شهر بزرگ و مراد از آن در این مباحث،ده یا روستا نیست. در قرآن مجید هم کلمه «قریه» در این معنی بکار رفته است.

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن