کلام ایام- ۳۳۶، ماه رمضان و جایگاه آن در فرهنگ قدسی

بخش اول

بِسْمِ ٱللَّٰهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

«شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ»

کلیات

* فضائل و ارزش ها و کرامات ماه رمضان در اصل خارج از حیطه ادراک عادی انسانی و قدرت علمی او است.

* موضوعات محوری در آیات قرآن و در احادیث درباره ماه رمضان.

* دو مرتبه از هدایت قرآن نسبت به انسان ها.

* مرتبه ای از معانی قرآن برای دانشمندان و اهل تحقیق و پژوهش است.

* مراد از «مطهّرون» مذکور در آیه ای از قرآن (سوره واقعه آیه ۷۹) چه کسانی هستند؟!

* قرآن یک مرتبه قبل از نزول دارد که آن صورت و آن مرتبه در «کتاب مکنون» و «لوح محفوظ» قرار دارد.

* نیاز دائمی انسان ها به علم و شخصیت مطهّرون.

* در یک ماه رمضان در زمان حیات رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- تحولی بدون نظیر در سطح عالم به وجود آمده است.

* انسان ها هر نیاز علمی و اخلاقی پیدا کنند پاسخگوئی برای نیاز آنها در قرآن مجید یافت خواهد شد.

* نزول قرآن مجید و آن مرتبه متعالی از علم خدا، احتیاج به یک ظرفیت زمانی خاصّی داشت.

* نزول قرآن علاوه بر ظرفیت زمانی، احتیاج به استعداد و ظرفیت دیگری هم داشت.

* رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- و ظرفیت روح شریف او جهت نزول قرآن.

* عامل اصلی جذب انسان ها بسوی دین خدا.

* از چه طریقی می‌شود از مراتب برتر علم خدا بهره مند شد؟

* * * * * * * * * *

روزها و شب ها با سرعت زیاد سپری شد و وارد فضای نورانی ماه مبارک رمضان شدیم «الحمدالله رب العالمین» ماهی که نور عنایات و الطاف و رحمت و برکات خدای سبحان آن را احاطه کرده و آن نور بالخصوص فضای حیات انسانی را روشن ساخته و عطر «ذکرالله» فضای وسیعی از عالم را معطّر کرده است. ذکر فضائل این ماه جلیل را با آیه ای از قرآن مجید شروع می کنیم. همان آیه از قرآن که ذکر مستمر و مکرّر آن در دعاهای این ماه، موجب شهرت زیاد آن شده است و در اذهان و قلوب اهل ایمان جای گرفته است.

 فضائل و ارزش ها و کرامات این ماه بطور کامل در اصل خارج از حیطه ادراک عادی انسانی و قدرت علمی عادی است لذا متوسل می‌شویم به آیات کلام خدا و سخنان وجود مبارک رسول الله- صلّی الله علیه و آله و سلّم- و ائمّه اهل البیت- علیهم السلام- در این زمینه و اکتفاء می کنیم به ذکر و توضیح بعضی از معانی ظاهری آن ها.

توصیف ماه مبارک رمضان و بیان عظمت و برکات و اعمال و رفتارهای انسان ها در آن ماه عظیم، در کتاب خدای سبحان- عزّوجلّ- و در کلام رسول الله- صلّی الله علیه و آله و سلّم- و ائمّه اهل البیت- علیهم السلام- روی هفت موضوع محوری قرار دارد و آنها عبارتند از:

۱- نزول قرآن در ماه مبارک رمضان.

۲- برنامه هدایتی قرآن برای انسان ها.

۳- روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان.

۴- قرائت زیاد قرآن مجید در ماه مبارک رمضان.

۵- تأثیرات خاصّ قرائت قرآن در ماه مبارک رمضان در روح انسان ها.

۶- تأثیرات عبادات و اعمال و رفتارهای خاصّ سفارش شده در ماه مبارک رمضان.

۷- استقرار «شب قدر» در ماه مبارک رمضان.

در این سلسله مقالات به بیان و شرح و توضیحی درباره موضوعات محوری فوق می پردازیم، علاوه بر این موضوعات اصلی، موضوعات فرعی متعددی هم در آیات مربوط به این ماه مبارک مورد اشاره قرار گرفته که متذکر بعضی از آنها خواهیم شد.

نزول قرآن در ماه مبارک رمضان

در آیات پنجگانه مربوط به ماه رمضان در آیات ۱۸۳ تا ۱۸۷- سوره مبارکه بقره، موضوع اول مذکور در آنها عبادت مشهور «روزه» است و در آیات بعدی موضوع نزول قرآن مجید ذکر شده است. اما با در نظر گرفتن نحوه بیان مطالب در این آیات و قرائن موجود در آنها برای توجه اساسی و بیشتر به محوری ترین موضوع در این آیات و با توجه به آیات سوره قدر و سوره دخان ابتداء به ذکر و توضیح این عنوان یعنی «نزول قرآن» می پردازیم که عمومیّت این موضوع و لزوم فرا گرفتن آن از اصل عبادت «روزه» هم بیشتر است.

 در آیه کریمه فوق ‌الذکر فرمود:

«شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ» در این آیه به دو مرحله از هدایت قرآن اشاره ای شده، یکی برای عموم انسانها، یعنی کسانیکه استعداد علمی و قدرت فهم آنها در مرتبه عادی و متعارف قرار دارد، و دیگری برای کسانیکه در مرحله برتری از فهم و درک هستند یعنی دانشمندان و اهل تحقیق! و مجموعاً در آیه کریمه متذکر وصفی از قرآن مجید شده و آن اینکه در این کتاب و صورت نازل شده آن، هم برنامه هدایتی عموم انسانها قرار دارد و هم مرتبه ای برتر از علم که اختصاص به صاحبان فهم و درک بالاتر دارد، یعنی این کتاب آسمانی هم برای عموم انسان‌ها و هم برای گروه های خاصّی از آنها یعنی دانشمندان و پژوهشگران عامل هدایت و ارشاد می باشد. یعنی کسانیکه قدرت تشخیص حقایق علمی برتر را دارند.

موضوع ناتوانی انسان ها از آوردن کتابی مثل قرآن

 نظریات دانشمندان عادی انسانی در رشته‌های مختلف علمی و در سخنان و نوشته های آنها یا در سطحی عادی و پائین قرار دارد که قابل استفاده برای عامه مردم می باشد و یا در سطحی برتر که فهم و درک آنها اختصاص به دانشمندان و اهل تحقیق در علوم دارد و فقط قابل استفاده برای آنها می باشد. لذا گفته ها و نوشته های نوع اول که برای عامه مردم در نظر گرفته می‌شود برای دانشمندان و اهل فهم و درک برتر تازگی و جاذبیّت نخواهد داشت و قابل استفاده نخواهد بود. همچنین سخنان و نوشته هائی که دارای بار علمی برتری است و بطور کلی نظریات علمی دانشمندان متعمّق و پژوهشگران متبحّر غالباً برای عامه مردم قابل فهم و درک و استفاده نخواهد بود! و به راحتی قابل مشاهده است که غالب کتاب های نوشته شده توسط محقّقان و پژوهشگران متعمّق و متبحّر قابل استفاده برای عامه مردم نمی باشد و فقط عده قلیلی از دانشمندان از آنها بهره مند می شوند.

 اما قرآن‌مجید تنها کتابی است- حتی بین کتاب های آسمانی- که متناسب با قدرت فهم و درک همه طبقات از انسان ها پدید آمده و تنظیم شده است و برای همه مردم اعمّ از آنهائی که در سطح پائین تری از قدرت فهم و درک و تحصیلات علمی و استعداد هستند و یا صاحبان قدرت فهم و درک برتر و صاحبان علم و پژوهشگران متعمّق.

 بالاتر از آنها، مرتبه خاصّ بسیار متعالی از علوم در این کتاب آسمانی متمرکز شده است که فهم و درک آنها اختصاص به صاحبان مقام عصمت یعنی پیامبران خدا و امامان معصوم یعنی صاحبان «علم لدنّی» دارد.

 سرانجام اینکه قرآن مجید یک مرتبه متعالی قبل از نزول دارد که راه یافتن به آن مرتبه برای عامه انسان ها و حتی دانشمندان عادی بشری امکان پذیر نیست و فقط گروه معینی از انسان ها به آن مقام راه دارند! که در قرآن مجید از آنها با کلمه «مطهّرون» ذکری به میان آمده و آنها ذوات مقدسه معصومین (علیهم السلام) هستند. خدای سبحان در این زمینه می فرماید:

«إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ ـ فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ ـ لَا يمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ ـ تَنْزِيلٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ»( الواقعه/ ۷۷ ـ ۸۰) یعنی: آن قرآنی است گرانقدر [و رفیع] در کتابی [و مقامی] برتر [از افق ادراکات عادی انسانها] قرار دارد ـ و انسان ها دسترسی به [عمق حقایق و معارف و معانی] آن را ندارند، جز مطهرون ـ و آن صورت تنزیلی پیدا کرده از طرف پروردگار عالمیان [و در نتیجه مراتبی از حقایق آن قابل درک انسانهای عادی قرار گرفته است]

 پس طبق اشاره ای در این آیات، قرآن کریم قبل از نزول در مقامی قرار دارد که دسترسی به آن مرتبه از علوم و حقایق آن و بطور کلی آن مقام برای انسان ها امکان پذیر نیست و فقط گروهی از آنها که دارای مقام علمی و معرفتی خاصّی هستند و علم و درک و معرفت آنها خالص است و آمیخته با هیچگونه جهلی نیست. اما پروردگار عالمیان- عزّوجلّ- این قرآن را در حالیکه در «کتابی مکنون» و مقامی بسیار رفیع قرار دارد، در حدّ فهم انسان های عادی نازل فرموده تا آنها هم از علوم و معرفت موجود در آن بهره مند شوند! و البته آن مقام قبل از نزول هم که در «کتاب مکنون» قرار دارد، دائماً برقرار است و «مطهّرون» بطور مستمر به آن مقام از قرآن توجه دارند و به آن متصل می باشند و انسان‌های عادی هم می‌توانند از علم و معرفت خاصّ آن گروه در حدّ توان ادراکی خود بهره‌مند شوند.

 مجموعاً بصورتی لطیف از این آیات و بطور صریح تر از آیات دیگر قرآن و بصورت تفصیلی از سخنان و رفتارهای آن گروه خاص از انسان ها یعنی «مطهّرون» برمی آید که در قرآن مجید علوم و معانی بی پایانی بصورتی بدون شبیه و نظیر متمرکز شده، بطوریکه انسان ها هر نوع نیاز علمی و معرفتی و اخلاقی پیدا کنند پاسخ سؤالات و خواسته های خود را یا در ظاهر کلمات و الفاظ آیات یا معانی باطنی آنها خواهند یافت. همان معانی باطنی که قابل ادراک برای «مطهّرون» می باشد.

علت اصلی ناتوانی انسان ها از آوردن کتابی مثل قرآن

قرآن مجید بارها کسانی را که در آسمانی بودن آن شک داشتند و بطور کلی منکران خود را به معارضه و مقابله علمی دعوت کرده است و به این کار تحدّی گفته می شود. موضوع تحدّی قرآن در تاریخ مشهور است و از زمان نزول آن و شروع دوره نبوت و رسالت رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- بین انسان ها جریان داشته است و در قرآن مجید ادعا شده است که اگر همه انسان ها و موجودات دیگر جمع شوند و با یکدیگر همکاری کنند نخواهند توانست کتابی مثل قرآن پدید آورند. بطوریکه خدای سبحان فرمود:

«قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لَا يأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا» (الإسراء/۸۸) یعنی: بگو اگر انس و جنّ اجتماع کنند (با یکدیگر همکاری کنند) و بخواهند کتابی نظیر همین قرآن بیاورند بر این کار قادر نخواهند بود اگرچه بعضی پشتیبان بعضی باشند.

علت اصلی این ناتوانی محدودیت علم بشری است. یعنی این کتاب از علم نامحدود خدای سبحان نشأت گرفته است و در آن مجموعاً علم نامحدودی بکار رفته است و طبعاً از علم و قدرت محدود انسانی یک اثر علمی نامحدود پدید نخواهد آمد. تذکر این نکته هم ضروری است که نه تنها علم بکار رفته در قرآن مجید نامحدود است بلکه روش و اسلوب بکار رفته در آن هم احتیاج به علم و قدرت نامحدودی دارد. و همین روش خاصّ قرآنی امکان بهره برداری سطوح مختلفی از انسان ها را از آن برقرار کرده است.

 قابل تذکر است که مراد از «مطهّرون» طبق احادیث معتبر ذوات مقدسه معصومین- علیهم السلام- می باشند! و در بعضی مقالات قبلی در این زمینه مباحث مورد لزوم آمده است. در این بخش قطعه کوتاهی از یک مقاله منتشر شده قبلی را ذکر می کنیم:

«در این کتاب آسمانی اولاً بلحاظ قرار گرفتن علوم و معانی بی پایان! ثانیاً بلحاظ تنظیم و ترکیب الفاظ و عبارات و معانی از طرف پروردگار عالمیان- عزّوجلّ- و قدرت او، وضعیتی برقرار است که انسان ها متناسب با موقعیت علمی و سطوح استعدادی و میزان فعالیت تحقیقی خود، می توانند از آن بهره برداری کنند. یعنی در این کتاب هم معانی قابل فهم افراد مبتدی و عامه مردم وجود دارد و قابل فهم عادی است و هم برای دانشمندان و اهل تحقیق و صاحبان استعداد های بالاتر از سطح عادی معانی متناسبی با موقعیت آن ها وجود دارد و قابل ادراک آن ها است. و هم معانی دیگری در سطحی بسیار متعالی که قابل درک صاحبان «علم لدنّی» و صاحبان مقام عصمت و نبوت و امامت می‌باشد. آن مرتبه متعالی و فوق عادی از علوم و معانی و معارف قرآن مجید که در حدّ قدرت ادراکی «مطهّرون» قرار دارد، مرتبه قبل از نزول است و طبق اشاره‌ای در آیات فوق الذکر آن مرتبه  در«کتاب مکنون» قرار دارد و فقط «مطهّرون» یعنی صاحبان مقام عصمت به کتاب مکنون علم دارند.

علم به «کتاب مکنون» و مرتبه فوق عادی از قرآن مجید و اتصال دائمی به آن درجه و مرتبه از علم پروردگار عالمیان- عزّوجلّ- تمام روح شریف آن گروه از انسان‌ها یعنی «مطهّرون» و صاحبان مقام عصمت را در حیطه خود قرار می دهد.

علم و قدرت اجمالی مخصوص و فضائل و کرامات اخلاقی آنها هم از همین مقام و موقعیت حاصل می شود. لذا خلقت آن ذوات مقدسه و اسکان آنها در عالم دنیا و اعطاء آن درجه از علم و ایمان به آن ها از عظیم ترین نعمت های پروردگار عالمیان به انسان ها است! و لازم است انسان ها از این نوع نعمت های پروردگارشان بهره برداری کنند، یعنی آن نوع بهره برداری که متناسب با مقام رفیع قدسی آنها است و  این بهره برداری هم لازم است به میزانی باشد که تمامی نیازهای زندگی دنیوی و اخروی انسان ها  را تأمین کند.

 در ماه رمضان مجموعاً و بالخصوص در شب‌های قدر یعنی شب هائی که احتمال قدر بودن آنها زیاد است، امکان بهره برداری از علم و کمالات وجود مقدس حجت های پروردگار عالمیان بیشتر می شود. همچنانکه در این ماه و در این شب ها امکان بهره برداری از قرآن مجید و همچنین از دعا و ذکر الله بیشتر می‌شود. افزایش امکان بهره مندی انسان ها در ماه رمضان و بالخصوص در شب های قدر از یک نظر به الطاف و رحمت و برکات پروردگار عالمیان ارتباط دارد و از نظر دیگر به آمادگی و استعداد و قدرت پذیرش انسان ها»^(۱)!

 حاصل و خلاصه بحث این است که:

 در ماه رمضان برهه‌ای از زمان یعنی زمان بعثت آخرین پیامبر خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- تحوّلی در سطح تمام عالم به وجود آمده و در اثر آن مرتبه ای از علم خدای سبحان- عزّوجلّ- از عالم «ربوبیّت پروردگار عالمیان» به عالم انسان ها نازل شده و آن حادثه مبارک باعث شده است که انسان ها در کنار جریان عظیمی از علم خداوند قرار بگیرند و آن حادثه مبارک در ماه رمضان تحقّق یافته است. و برای انسان‌ها از همان زمان نزول قرآن، امکان اتصال به آن مرتبه از علم خدا به وجود آمده و این بهره مندی از آن مرتبه از علم خدا بطور دائم و همیشه امکان پذیر است.

 در انتهای این بخش از موضوع مورد بحث و اولین مقاله درباره ماه رمضان و جهت تکمیل بحث و نتیجه گیری از آن متذکر سه نکته می‌شویم:

 یکم: از آیه کریمه مورد بحث بطور ضمنی و از آیات سوره قدر و سوره دخان بر می آید که «نزول قرآن» و انتقال مرتبه ای از «علم پروردگار عالمیان»- جلّ جلاله- احتیاج به یک ظرفیت زمانی خاصّی داشت و آن ظرفیت در مجموع ماه رمضان و «شب قدر» برقرار می باشد و یکی از فضائل و اوصاف کریمه «ماه رمضان» و «شب قدر» برقراری همین ظرفیت در آن است. یعنی اینکه نزول قرآن به عالم دنیا در غیر ماه رمضان و غیر شب قدر امکان پذیر نبود چون آن ظرفیت مورد نظر در غیر آن ماه و آن شب برقرار نمی باشد.

 دوم: نزول قرآن مجید و آن مرتبه متعالی از علم خدای سبحان به عالم دنیا و فضای زندگی انسان ها، علاوه بر ظرفیت زمانی، احتیاج به استعداد و ظرفیت دیگری هم داشت و آن روح شریف رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- و قلب مبارک او بود و آن هم محصول صنع پروردگار عالمیان و قدرت و ربوبیّت آن ذات قدوس و پرورش خاصّ مستقیم او و برترین محصول خلقت و ربوبیت او می باشد. یعنی قلب مبارک آن حضرت ظرفیت دریافت آن مرتبه از علم خدای سبحان و انتقال آن را به فضای روحی انسان ها پیدا کرده بود.

 نزول آن مرتبه از علم بدون تحقّق آن ظرفیت امکان پذیر نبود لذا الطاف و عنایات پروردگار عالمیان از این ناحیه هم شامل عالم انسانیت شده و آن ذات قدوس برترین و متعالی ترین محصول خلقت و ربوبیت خود را برای دریافت برترین و گرانبهاترین گنجینه از جواهرات قدسی آماده کرد و پرورش داد و توسط او به عالم انسانی عطا کرد.

قابل تذکر است که علم عطا شده به انسانها در قرآن مجید و موضوع نازل کردن آن، از نوع متداول بین انسان‌ها و از نوع متعارف نیست. بطوریکه هم دریافت آن احتیاج به استعداد و قدرت خاصی دارد و هم لازمه دریافت آن، انقطاع از غیر «الله» و اتصال در مرتبه ای متعالی و فوق عادی به آن ذات قدوس است و هم انتقال آن به انسانها در رفتارها و از طریق کلام.

 توضیح اینکه علم خدا و احکام و اخلاق دینی شبیه به سخنان انسان‌ها نیست که کسی از طریق گفتن و نوشتن آن را به اطلاع انسانها برساند، بلکه لازم است کلام خدا و علم نازل شده از طرف او در قلب و روح پیامبر خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- نفوذ کند و بصورت رفتارها و جلوه هائی از شخصیت او تجلّی یابد. یعنی رفتارهای پیامبر خدا صورت جاذب و زیبائی از آن به انسان ها ارائه دهد، تا جاذبه فضائل دین خدا در قلوب آنها نفوذ کند و فضای روح آنها را با عطر خوشبوی آسمانی معطّر کند. و این کار با صِرف گفتن و رساندن پیام ها از طریق آن تحقق نمی یابد. بطور مکرر متذکر آیه کریمه ذیل در موضوع اخلاق دینی و ارائه جاذبه های آن به انسان‌ها شده ایم! بطوریکه خدای سبحان خطاب به رسول گرامی خود فرمود:

«فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ » (آل عمران/۱۵۹) یعنی: از ناحیه رحمتی از الله نسبت به آن ها [مردم] ملایم (بسیار خوشرفتار و نرمخو) شدی و اگر سختگیر (خشن و سخت دل) بودی آن ها از دور تو پراکنده می شدند، پس آن ها را عفو کن و برای آن ها طلب غفران کن و با آن ها در «امر» مشورت کن، و وقتی در کاری تصمیم گرفتی پس به الله توکل کن، همانا الله توکل کنندگان را دوست می دارد.

 پس نزول قرآن مجید علاوه بر ظرفیت زمانی خاص، احتیاج به ظرفیت دیگری هم داشت و آن عبارت است از شخصیت اخلاقی و فضای روح شریف رسول خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- و قلب مستعد و پاک او. پاک از هر گونه جهلی و آزاد از هر گونه محدودیت از قیودات عالم دنیا. خدای سبحان فرمود:

«نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ– عَلَى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ» (الشعراء/ ۱۹۳ – ۱۹۴) یعنی: روح الامین آن را بر قلب تو نازل کرد تا از هشدار [و آموزش] دهنده ها باشی.

سوم: قرآن مجید حاوی مراتب عظیمی از علم است که بخشی از آن بطور مستقیم و از ظواهر الفاظ آن قابل دسترسی است. و بخشی توسط پیامبر خدا- صلّی الله علیه و آله و سلّم- و صاحبان مقام عصمت و امامت قابل کشف و درک است و لازمه بهره‌برداری از آن مراتب فوق عادی از علم، این است که انسان به ذوات مقدسه رهبران آسمانی نزدیک شود و تحت آموزش آنها قرار بگیرد و از آنها پیروی کند که در این صورت محبوب پروردگار عالمیان قرار خواهد گرفت و مراتب متعالی از رحمت و برکاتش نصیب و بهره او خواهد شد. همچنانکه در کلام شریفش فرمود:

«قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ» (آل عمران/۳۱) یعنی [ای پیامبر] بگو اگر خدا را دوست دارید از من پیروی کنید تا خدا شما را دوست بدارد و گناهان شما را مورد غفران قرار دهد و خداوند غفور و رحیم است.

الیاس کلانتری

۱۳۹۹/۰۲/۰۷

پاورقی:

۱- وبسایت حکمت طریف، مقاله:

 کلام ایام- ۲۸۷، ماه رمضان و رحمت و برکات