کلام ایام – ۱۹۲، امواج برکات خداوند در ماه رجب
نقش وضعیت روحی بنده در استجابت دعای او
در انتهای بخش قبلی گفته شد که وضعیت روحی یک بنده در مقام دعا و در خواست از پروردگار نقش اساسی در استجابت دعا دارد و در مجموع مقاله گفته شد که در این دعای شریف بنده خطاب به پروردگارش عرض می کند: «بخشیدن و عطا کردن نقصانی در دارایی او به وجود نمی آورد» و البته این موضوع برای خدا شناسان قطعی و یقینی است، علاوه بر آن،گفتن چنین مطلبی خطاب به پروردگار عالمیان ـ عّزو جّل ـ لازم است دارای حکمت خاصی باشد و طبعاً گفتن چنین مطلبی به منظور اطلاع دادن به خداوند نیست ! چون در غیر این صورت این عبارت معنی معقولی نخواهد داشت.
در ادامه این بحث عرض می کنیم که این قسمت از دعا متذکر مطلبی برای بنده های خداوند است. یعنی آن ها با گفتن این مطلب متذکر یک حقیقت در خداشناسی می شوند و آن مطلب در دلهای آن ها نفوذ می کند و نیت و اراده آن ها را در دعا قوی تر می کند و یکی از عوامل اصلی استجابت دعا را به جریان می اندازد یعنی بنده را متوجه این حقایق می کند که دارائی پروردگارش نامحدود است و همچنین کَرَم او و اینکه او برهر کاری قادر است، و اگر دعای او گاهی مستجاب نمی شود و یا استجابت آن به تأخیر می افتد، این وضعیت از ناحیه موقعیت بنده است و الا خداوند خود به بندگانش دستور دعا داده است و از دعای بنده اش خشنود می شود. بطوریکه فرمود:
« وَاسْأَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ» (النساء/۳۲) یعنی: و از فضل خدا در خواست کنید. امام امیر المؤمنین علی ـ علیه السلام ـ در نامه ای که به فرزندش امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ نوشته است در موضوع دعا و استجابت آن می فرماید:
«فَلاَ يُقَنِّطَنَّكَ إِبْطَاءُ إِجَابَتِهِ فَإِنَّ الْعَطِيَّةَ عَلَى قَدْرِ النِّيَّةِ»(۱)یعنی: تأخیر در اجابت پروردگار برای دعایت، تو را ناامید و مأیوس نکند، چون عطای او به قدر نیّت است. مراد این است که اگر نیت انسان در دعا قوی تر باشد، عطایای پروردگار هم متناسب با آن خواهد بود.
پس توجه به اینکه عطایای پروردگار موجب نقصان در دارائی های او نخواهد بود، و عدم استجابت دعا از ضعف اراده بنده و رعایت نکردن شرایط استجابت دعا است، در روحیه بنده تغییر و تحولی ایجاد می کند. چون وقتی خداوند خود به بندگانش دستور دعا داده و به دعاهای بندگان وعده استجابت داده است قطعاً دعاهای حقیقی بندگان را می پذیرد و در خواست های آن ها را عطا می کند. مگر اینکه دعای بنده دعای حقیقی نباشد، یعنی شرایط دعای حقیقی در آن نباشد و یا استجابت دعا بصورتی که بنده می خواهد ، به نفع او نباشد و یا تأخیر در استجابت آن نفع بیشتری برای بنده داشته باشد! بطوریکه امام ـ علیه السلام ـ در ادامه کلام خود متذکر این نکته شده است.
« وَ زِدْنى مِنْ فَضْلِکَ یا کَریمُ »یعنی: از فضل خودت عطایای مرا بیشتر کن. فضل یعنی زیادی، برتری. این کلمه گاهی مقابل نقص قرار می گیرد و گاهی مقابل عدل. اگر شخصی در مقابل کاری که شخص دیگری برای او انجام داده و یا محبّتی که به او کرده ، به اندازه استحقاق او چیزی اعطا کند و یا محبتی به کار ببرد، عمل به عدل کرده است، اما اگر زیادتر از استحقاق یک شخص به او عطا شود و یا او مورد محبت و تکریم قرار بگیرد در این صورت درباره او فضلی به کار رفته است.
در آیات متعددی از قرآن مجید موضوع فضل خداوند در مورد بنده ها مورد تذکر قرار گرفته است و ذات مقدس او دارای فضل عظیم معرفی شده است! و گفته شده است که او فضل زیادی نسبت به بندگانش دارد. از جمله:
« وَلَكِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعَالَمِينَ» (البقرة/۲۵۱) یعنی: و اما الله دارای فضلی است برای عالمیان
« فَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيكُمْ وَرَحْمَتُهُ لَكُنْتُمْ مِنَ الْخَاسِرِينَ » (البقرة/۶۴) یعنی : پس اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، قطعاً از زیانکاران بودید.
« اِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يشْكُرُونَ » (يونس/۶۰) یعنی : خداوند دارای فضلی است بر انسان ها، اما اکثرآن ها شکر نمی کنند.
در این بخش از دعا بنده از پروردگارش می خواهد که از فضل خودش به عطایای او بیافزاید. می شود گفت مراد از این درخواست،استمرار فضل و عطای پروردگار است که جریان رحمت خود را نسبت به بنده قطع نکند و یا بیشتر از آنچه که قبلاً بوده به او عطا کند و می شود هر دو مورد نظر می باشد.
در انتهای این قسمت موضوع «کریمیت» خداوند مورد توجه قرار گرفته است یعنی توجه به خداوند و در خواست از فضل او از ناحیه کَرَم بی پایان او! و این نوع دعا آموزش خود پروردگار عالمیان ـ عّزوجّل ـ به بندگانش می باشد، بطوریکه او فرمود:
«وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا» (الأعراف/۱۸۰) یعنی: اسماء الحسنی اختصاصی به الله دارد، پس او را با آن ها بخوانید. از این آیه کریمه بطور ضمنی بر می آید که یکی از شرایط استجابت دعا توجه به «اسماء الحسنی الله » می باشد و دعای بنده از ناحیه توجه عمیق به آن ها و اتصال به آنها در مرتبه یقینی، مستجاب می شود.
« یا ذَاالْجَلالِ وَالاْکْرامِ یا ذَاالنَّعْماَّءِ وَالْجُودِ یا ذَاالْمَنِّ وَالطَّوْلِ حَرِّمْ شَیْبَتی عَلَی النّارِ» یعنی: ای صاحب عظمت و کبریاء و کرامت و ای صاحب نعمت ها و بخشش و ای صاحب عطایا و قدرت و فضل، موی سفید مرا بر آتش جهنم حرام گردان. در این بخش آخری از دعای شریف وجود مبارک امام صادق ـ علیه السلام ـ متذکر بعضی از اسماء الحسنای ذات قدوس الله شده است. یعنی خواندن پروردگار عالمیان با اسماء الحسنی، که قبلاً مورد تذکر قرار گرفت. مراد این است که وقتی بنده متوجه اسماء الحسنای پروردگارش می شود، در روح او زمینه و استعداد لازم برای دریافت رجمت پروردگار و فضل او به وجود می آید، و ظرفیت روحی او برای دریافت رحمت بیشتر از پروردگارش، افزایش می یابد.
توضیح بیشتر اینکه یکی از شرایط اصلی استجابت دعاء «ثنای خداوند» قبل ار دعا و گاهی علاوه بر آن ثنای در حال دعا و یا آخر آن است. بطوریکه امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمود:
« إِیَّاکُمْ إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ أَنْ یَسْأَلَ مِنْ رَبِّهِ شَیْئاً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ حَتّى یَبْدَأَ بِالثَّنَاءِ عَلَى اللَّهِ- عَزَّ وَ جَلَّ- وَ الْمَدْحِ لَهُ، وَ الصَّلَاةِ عَلَى النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، ثُمَّ یَسْأَلَ اللَّهَ حَوَائِجَهُ» (۲) یعنی: وقتی یکی از شماها اراده کرداز پروردگارش چیزی از حوائج دنیا و آخرت را بخواهد لازم است ابتداء کند به ثناء برای «الله» و مدح برای او و صلوات بر پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ سپس حوائج خود را از خدا بخواهد [یعنی مبادا از این کار غفلت کند و یا به آن بی اعتناء باشد] مراد این است که از جمله شرایط استجابت دعا، ثناء و مدح خداوند و صلوات بر پیامبر اوست، قبل از دعا و درخواست.
دعاهای ماه رجب
این دعا به عنوان نمونه ای از دعاهای این ماه جلیل و پر برکت، مورد شرح و تفسیر قرار گرفت و اصل این بحث هم در ماه رجب سال قبل شروع شد و در این سلسله مقالات بعد از یاد آوری مباحث سال قبل به صورت فشرده، شرح و توضیحی برای بقیه دعای شریف نوشته شد. اما اگرچه هم در ماه رجب سال گذشته و هم امسال تصمیم داشتیم فراز هائی از دعاهای دیگر مخصوص این ماه را با شرح و تفسیری ذکر کنیم، لکن تا امروز که از آخرین روزهای این ماه است به این کار موفق نشده ایم و در این چند روز باقی مانده هم نیاز به نوشتن مقالاتی به مناسبت ولادت شریف امیر المؤمنین علی ـ علیه السلام ـ و همچنین سیره شریف امام کاظم ـ علیه السلام ـ و حادثه عظیم بعثت وجود مبارک رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و انتشار آنها داریم و فرصت هم در حال اتمام .
امیدواریم که فضل و رحمت خداوند عامل توفیقاتی جهت ادامه این مباحث در روزهای آخر این ماه و ماه شعبان معظم شود،و با زمینه ای مساعد به استقبال ماه مبارک رمضان برویم
توصیه مؤکدی داریم برای دوستان و علاقمندان به این «وب سایت» و مقالات آن ، جهت استفاده از فرصت های گرانقدر ماه رجب در آخرین روزهای آن بالخصوص انجام اعمالی که در کتاب های دعا ذکرشده و سفارش زیادی در مورد آن ها به عمل آمده است و در رأس آن ها دعاهای مخصوص و روزه گرفتن در روزهای آخر آن قرار دارد.
قابل تذکر است که در این ماه سفارش زیادی به «استغفار» و ذکر شریف « لااله الا الله » شده است و این اعمال در ماه شعبان معظم و رمضان مبارک هم مورد سفارش مؤکد قرار گرفته است امیدواریم در این ایام موفق به نوشتن و انتشار چند مقاله در این دو زمینه بشویم. اگرچه این اعمال اختصاصی به ماه رجب و شعبان و رمضان ندارد و در همه ماه ها و روز های سال انجام آن ها سفارش شده است اما روزها و ساعات این سه ماه پربرکت آثار مخصوصی هم دارد.
۱۳۹۷/۱/۲۳
پاورقی ها:
۱ـ نهج البلاغه ، نامه۳۱
۲ـ اصول کافی ، کتاب الدعاء، باب «الثناء قبل الدعاء » حدیث ۱ ، (نسخه انتشارات علمیه اسلامیه ج۴، ص۲۳۶)