۲۵۵-آیا درست است که حضرت معصومه- سلام الله علیها- و هیچ یک از دختران امام کاظم- علیه السلام- ازدواج نکردند؟!
سؤال: آیا می دانید که امام صادق- علیه السلام- گفته است از سعادت شخص این است که دخترش زود ازدواج کند! اما امام کاظم- علیه السلام- فرزند همان امام، نه تنها هیچ یک از دختران خود را در کودکی شوهر نداد، بلکه سفارش کرد که تا آخر عمر اساساً ازدواج نکنند!
پاسخ: اخیراً این شبهه و چند مورد مشابه آن از طرف شخصی که خودش را یک محقّق و پژوهشگر تصوّر می کند، در فضای مجازی منتشر شده و نویسنده سعی کرده چند مورد تعارض در رفتارهای بعضی از امامان معصوم- سلام الله علیهم- نسبت به یکدیگر یا نسبت به رفتارهای رسول اکرم- صلّی الله علیه و آله و سلّم- پیدا کند و بعنوان شبهاتی در مسائل تاریخی و عقیدتی مطرح کند. ما کاری با نیّت و مراد این شخص نداریم و شبهات مطرح شده را فقط از دیدگاه علمی و اخلاقی و عقیدتی بررسی می کنیم و پاسخ می دهیم! در مورد سؤال و شبهه اول عرض می کنیم:
اینکه حضرت معصومه- سلام الله علیها- دختر کریمه حضرت امام کاظم- سلام الله علیه- ازدواج نکرد، یک مسأله است! و علت این رفتار یعنی ازدواج نکردن او چه بود، مسأله دیگر. اما اینکه امام کاظم- علیه السلام- وصیّتی برای دختران خود داشته مبنی بر خودداری از ازدواج، این موضوع کاملاً ساختگی است و مخالف واقعیت های تاریخ زندگی امام- علیه السلام- و وصایای او. بطوریکه در معتبرترین منابع حدیثی شیعه وصیّتی مخالف این مطلب وجود دارد. در کتاب شریف کافی بخش «کتاب الحجة» وصیّتی از آن حضرت نقل شده که ما بخشی از آن را نقل و مورد بررسی قرار می دهیم. در اول این روایت شریف آمده است:
«لَمَّا أَوْصَى أَبُو إِبْرَاهِيمَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَشْهَدَ إِبْرَاهِيمَ بْنَ مُحَمَّدٍ اَلْجَعْفَرِيَّ وَ إِسْحَاقَ بْنَ مُحَمَّدٍ اَلْجَعْفَرِيَّ وَ إِسْحَاقَ بْنَ جَعْفَرِ… و محمّد بن جعفر الجعديّ بن سعد السّلمي – و هو كاتب الوصيّة الأولى -أَشـْهـَدَ هُم أَنَّهُ یَشهَدُ أن لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحـْدَهُ لَا شـَرِيـكَ لَهُ وَ أَنَّ مـُحـَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ و أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لَا رَيْبَ فِيهَا»(۱) یعنی وقتی امام موسی بن جعفر- سلام الله علیهما- وصیّت می فرمود، ]افراد ذیل را که ده نفر بودند[ گواه گرفت و آن ها عبارت بودند از: ابراهیم بن محمد جعفری- اسحاق بن محمد جعفری- اسحاق بن جعفربن محمد و … که نویسنده وصیّت نامه اول بود و آن ها را گواه گرفت بر اینکه او شهادت می دهد بر اینکه: معبودی نیست جز الله به تنهائی و او شریکی ندارد و اینکه محمد- صلّی الله علیه و آله و سلّم- بنده و رسول او است و اینکه قیامت خواهد آمد بدون شک…»
امام- علیه السلام- در این وصیّت متذکر مقام و موقعیت فرزندش امام رضا- علیه السلام- و فضائل او شده و درباره ازدواج دختران خود فرموده:
«و اِنْ اَرادَ رَجَلٌ مِنْهَم اَنْ یُزَوِّجَ أختَهُ فَلَیْسَ لَهُ اَنْ یُزَوِّجَها الاّ بِاِذْنِهِ وَ اَمْرِهِ فإنه أعرف بمناکح قومه»(۲) یعنی اگر مردی از فرزندان من بخواهد خواهرش را به ازدواج کسی در آورد، بدون اذن او و دستور او ]یعنی امام رضا علیه السلام[ چنین حقی را ندارد. زیرا او به امر ازدواج قومش آشناتر است.
امام- علیه السلام- مجدّداً در این وصیت شریف خود موضوع ازدواج دخترانش را از جهت دیگری هم متذکر شده و فرموده:
«وَ لا يُزَوِّجَ بَناتي اَحَدٌ مِنْ اِخْوتِهِنَّ وَ مِنْ اُمّهاتِهِنَّ وَ لا سُلْطانٌ وَ لا عَمِلَ لَهُنّ اِلاّ بِرأيِهِ وَ مَشْوَرتهِ»(۳) یعنی: نباید هیچ یک از دختران مرا هیچ یک از برادران مادری و نه هیچ حاکمی و نه هیچ یک از عموها به ازدواج کسی در آورند، مگر با نظر و مشورت او ]یعنی امام رضا علیه السلام[ مراد امام- علیه السلام- در این وصیت نامه در امر ازدواج دخترانش این است که امر ازدواج تمام دختران او متوقّف به رأی و نظر مشورتی و اجازه وصی و جانشین او یعنی امام رضا- علیه السلام- است. احتمالاً این نظریات صریح و این تأکیدات مربوط به اوضاع سیاسی جامعه آن روز و حکومت بنی عباس باشد.
حال با وجود این وصیّت نامه آشکار و آن عده گواهان و قرائن موجود در رفتارهای آن حضرت چطور بعضی ها موضوع ازدواج دختران امام کاظم- سلام الله علیه- را به این صورت مطرح کرده اند. در حالیکه آن قول غیر معتبر و نادرست صرفاً از یک مورّخ نقل شده و دلائل جعلی بودن آن قول کاملاً آشکار است.
اما اینکه یکی از امامان معصوم- سلام الله علیهم- برخلاف سیره شریف پیامبر اکرم- صلّی الله علیه و آله و سلّم- رفتاری انجام دهد و یا سخنی بگوید، بطور قطع امکان پذیر نیست! و گوینده این سخن یا اطلاعی از تاریخ زندگی رهبران آسمانی و عقاید دینی ندارد و یا غرض خاصّی او را به گفتن این سخنان بی پایه و اساس کشانده و بی محتوا و غیر واقعی بودن سخنان و نظریاتش را آشکار کرده است.
در ادامه پاسخ به این شبهه عرض می کنیم اوّلاً: ثابت نشده است که دختران امام کاظم- علیه السلام- ازدواج نکردند و فقط آنچه مشهور است اینکه حضرت فاطمه معصومه- سلام الله علیها- بزرگترین دختر آن حضرت ازدواج نکرده بود. او هم زمانی که به سنّ ازدواج رسید، پدر بزرگوارش امام کاظم- علیه السلام- یک زندانی سیاسی بود و بخشی از عمر مبارک خود را در زندان حکومت به سر برد. حال اگر به هر علت سیاسی یا عاطفی و رعایت هر مصلحتی حضرت معصومه- علیها السلام- ازدواج نکرده باشد، آیا صحیح است اسم این عمل او را مخالفت با سنّت شریف رسول الله- صلّی الله علیه و آله و سلّم- نامید.
ثانیاً: از کجا در آمده است که امام کاظم- علیه السلام- به دختران خود وصیّت کرده باشد که از ازدواج خودداری کنند؟!!! این مطلب را چه کسی گفته و آن وصیّت نامه خیالی کجا است؟!
ثالثاً: نویسنده این چند شبهه اگر غرضی نداشت و هدف او کشف حقیقت بود می توانست تصوّر کند که اوضاع سیاسی جامعه آن روز اقتضای رفتارهای خاص و متناسب با موقعیت آن زمان را داشت و برای خاندان رسالت که تحت فشار شدید سیاسی بودند و سیّد و بزرگ آن ها یعنی حجت خداوند، در زندان و تحت فشار سیاسی بود. فرض کنیم که احتمال دارد دختر بزرگ امام با آن جلالت و عزتی که داشت بجهت ابراز نارضایتی از حکومت و تضعیف موقعیت حاکم جامعه که ادعای پای بندی به احکام دینی داشت، از زندگی عادی و طبیعی خود مقداری فاصله گرفته و منتظر آزادی پدر بزرگوارش از زندان بود. تا زندگی عادی خود را شروع کند.
دوره امامت امام کاظم- علیه السلام- با اختناق شدید حکومت بنی عباس و قیام های مردم بالخصوص شخصیّت های خاندان رسالت همراه بود. تعداد زیادی از مردان خاندان رسالت در زندان های حکومت بنی عباس بودند، تعدادی از آن ها بدست عمال حکومت شهید شدند.
بعضی از پیروان خاندان رسالت و طرفداران آن ها در اثر قیام ها و مقابله با حکومت کشته شدند. خیلی از حوادث زندگی امامان معصوم- علیهم السلام- و فرزندان و افراد خاندان آن ها بجهت ممنوع کردن حکومت ها از نوشتن و نقل آن ها به دست ما نرسیده است. و گاهی هم خبرهای جعلی به آن بزرگواران نسبت داده شده و وارد منابع تاریخی و حدیثی شده است. یک محقّق لازم است به این گونه مسائل توجه کند و توهّمات خود و یا اخبار غیر معتبر را بنام اخبار و معارف دینی تلقّی نکند و تا یک موضوع تاریخی و یا عقیدتی و یا رفتاری از یک انسان، صورت قطعی و یقینی پیدا نکرده آن را نقل نکند، بالخصوص اگر خبر نقل شده به یکی از ذوات مقدسه معصومین- علیهم السلام- نسبت داده شده است.
لازم به تذکر است که در زمان قدرت یافتن بنی عباس و برقراری اختناق شدید سیاسی در جامعه هرگونه تماس و ارتباط مردم با شخصیت های خاندان رسالت بالخصوص امام و حجت پروردگار، یک جرم سیاسی تلقی می شد! حتی ارتباط علمی و پرسش و پاسخ در مورد معارف دینی! آیا نمی شود تصور کرد که در آن شرایط اکثر مؤمنان ارتباط با خاندان رسالت و رفت و آمد با آنها را کاری خطرناک و بمنزله مقابله با حکومت تلقی می کردند تا چه رسد به اینکه به خواستگاری یکی از دختران امام کاظم (علیه السلام ) بروند و تمایل به ازدواج با آنها نشان دهند و همچنین احتمال هم دارد به جهت کشته شدن تعداد زیادی از مردان بنی هاشم بدست عمال حکومت و زندانی شدن عده ای بالخصوص زندانی بودن وجود مبارک امام کاظم ـ علیه السلام ـ دختران آن حضرت در یک دوره زمانی معینی نسبت به ازدواج رغبتی نشان نداده اند حال چطور نویسنده این شبهات به هیچ یک از این مسائل توجه نکرده و رفته سراغ یک احتمال که هیچ شخص با اطلاع و دارای عقل سالمی سراغ آن نمی رود و آن عبارت است از اینکه روش زندگی امام کاظم ـ علیه السلام ـ و دختران او و همچنین امامان دیگر، مخالف روش زندگی و سنت شریف رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ بوده است و البته به طور قطعی چنین چیزی در هیچ یک از رفتارهای ذوات مقدسه معصومین ـ علیهم السلام ـ پیدا نخواهد شد.
۱۳۹۷/۴/۳۱
الیاس کلانتری
پاورقی ها:
۱-اصول الکافی، شیخ کلینی، کتاب الحجة، باب «الاشارة و النّصّ علی ابی الحسن الرضا علیه السلام»، حدیث ۱۵، (انتشارات علمیّه اسلامیّه، ج ۲، ص ۹۶)
۲-همان
۳-همان