۱۲۳- آیا اکنون و در حال فعلی بهشت و جهنم وجود دارد؟!

سؤال: با سلام در قرآن در خصوص وقوع روز جزا و بهشت و جهنم یا مکالمات بین اصحاب جهنم و عذاب آن ها چنان محکم و با قاطعیت سخن گفته شده که گوئی این واقعه رخ داده است! آیا هم اکنون بهشت و جهنم وجود دارد و افرادی در آن جا حضور دارند، به غیر از بحث برزخ! به عنوان مثال در سوره «یس» می گوید: ما در گردن های آن ها غُل هائی قرار دادیم… و یا به فردی که کشته شده بود گفته: «وارد بهشت شو». آیا در همین حالی که زنده ایم بهشتی یا جهنمی هستیم ولی نمی دانیم یا درک نمی کنیم یا مفهوم دیگری دارد؟!

پاسخ: از بعضی آیات قرآن به طور تقریباً صریح و از بعضی دیگر به طور ضمنی و همچنین از روایات زیادی بر می آید که دو نوع یا دو مرتبه بهشت و جهنم در عالم وجود دارد. یکی «بهشت و جهنم برزخی» دیگری «بهشت و جهنم اخروی».

بهشت و جهنم برزخی الان وجود دارد و انسان هائی که از دنیا رفته اند در آن جا به سر می برند. بهشت برزخی مرتبه ای از بهشت اخروی است و مراتبی از نعمت های بهشتی خداوند در آن جا وجود دارد، بعضی از انسان ها در همان لحظه انتقال از عالم دنیا یعنی زمان رحلتشان وارد آن بهشت می شوند! و بعضی دیگر- به نسبت اعمال صالح خود- بعد از مدتی وارد آن می شوند. و این که در سوره «یس» آمده: به فردی که کشته شده بود گفته شد: «وارد بهشت شو» مراد همان بهشت برزخی است. توضیح این که نقل کرده اند وقتی حضرت عیسی (ع) دو نفر را به عنوان رسول خود به شهر انطاکیه فرستاد تا آن ها مردم را به سوی الله دعوت کنند و از بت پرستی نهی کنند، و بت پرستان با آن ها مقابله کردند و شخصی به نام «حبیب صاحب یس» از نمایندگان حضرت عیسی (ع) از آن ها دفاع کرد. و مردم را به یکتاپرستی و ترک بت پرستی دعوت کرد. از آیاتی که در سوره «یس» در این زمینه آمده، بر می آید که مردم او را کشتند، خداوند می فرماید:

«قِيلَ ﭐدْخُلِ ﭐلْجَنَّةَ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ — بِمَا غَفَرَ لِي رَبِّي وَجَعَلَنِي مِنَ ﭐلْمُکْرَمِينَ» (یس / ۲۶-۲۷) یعنی به او گفته شد وارد بهشت شو، او گفت: ای کاش قوم من می دانستند که چگونه من مشمول غفران پروردگارم قرار گرفتم و مرا از تکریم شده ها قرار داد.از این آیه بر می آید که شخصی که از رسولان دفاع کرد و مردم را به خدا پرستی دعوت کرد، به محض کشته شدن وارد بهشت شده، پس طبعاً باید بهشت در حال فعلی یعنی قبل از قیامت کبری وجود و تحقّق داشته باشد.

مرحوم علامه طباطبائی (رضوان الله تعالی علیه) می فرماید: به طوری که از سیاق بر می آید خطاب در این آیه به شخص مورد بحث است و از آن روشن می شود که مردم او را کشتند، و از ساحت عزت پروردگار به او خطاب شد که داخل بهشت شو… در این صورت بین کشته شدن او و داخل شدن در بهشت فاصله ای نبود، یعنی کشته شدن او به دست کفّار همان بود و ورود او به بهشت همان. و مراد از بهشت در این صورت بهشت برزخی است غیر از بهشت آخرت.^(۱)

در مورد «جهنم برزخی» هم در قرآن اشاراتی وجود دارد، از جمله:

«وَمِنْهُم مَّن يَقُولُ ﭐئْذَن لِّي وَلَا تَفْتِنِّي أَلَا فِي ﭐلْفِتْنَةِ سَقَطُواْ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِـﭑلْکَافِرِينَ» (التوبه / ۴۹) یعنی از آن ها کسانی هستند که می گویند به من [در ماندن و عدم شرکت در جهاد] اذن بده و مرا به فتنه نیانداز، آگاه باش که آن ها خود در فتنه افتادند و جهنم احاطه دارد به کافران.

و باز می فرماید: «يَسْتَعْجِلُونَکَ بِـﭑلْعَذَابِ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِـﭑلْکَافِرِينَ — يَوْمَ يَغْشَاهُمُ ﭐلْعَذَابُ مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ وَيَقُولُ ذُوقُواْ مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ» (العنکبوت / ۵۳-۵۴) یعنی از تو با شتاب درخواست عذاب می کنند [به قصد استهزاء یا تکذیب] و اگر زمان تعیین شده ای نبود، عذاب قطعاً به آن ها می رسید و آن ها را به طور ناگهانی فرا می گرفت، به طوریکه خبر دار نمی شدند، و از تو با عجله، عذاب درخواست می کنند، در حالی که جهنم به کافران احاطه دارد.

از این آیات بر می آید که جهنم در حال فعلی برقرار است و به کافران احاطه دارد و فاصله بین آن ها و ورود در جهنم فقط حادثه مرگ آن ها است.

در مورد قوم فرعون که با نزول عذاب خداوند در دنیا غرق شدند می فرماید:

«مِمَّا خَطِيئَاتِهِمْ أُغْرِقُواْ فَأُدْخِلُواْ نَاراً فَلَمْ يَجِدُواْ لَهُم مِّن دُونِ ﭐللَّهِ أَنصَاراً» (نوح / ۲۵) یعنی به سبب گناهانشان غرق شدند و آن ها را در آتشی داخل گردانیدند، پس در مقابل خدا یارانی برای خود نیافتند.

از این آیه بر می آید بین غرق شدن آل فرعون و داخل آتش شدن آن ها فاصله ای وجود نداشته است. و در آیه دیگری موضوع وارد کردن آل فرعون در آتش با تفصیلی نسبت به این آیه بیان شده است، به طوری که فرمود:

«ﭐلنَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوّاً وَعَشِيّاً وَيَوْمَ تَقُومُ ﭐلسَّاعَةُ أَدْخِلُواْ ءَالَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ ﭐلْعَذَابِ» (غافر / ۴۶) یعنی آن ها صبح و شب به آتش عرضه می شوند و روزی که ساعت بر پا می شود [ندا داده می شود] آل فرعون را داخل کنید در شدیدترین عذاب. از این آیه بر می آید که آل فرعون اکنون در عذاب آتش قرار دارند و روز قیامت عذاب شدیدتر شامل آن ها خواهد شد. یعنی جهنم اخروی عذابش از جهنم برزخی شدیدتر است.

لازم به ذکر است که بهشت و جهنم برزخی، مرتبه ای از بهشت و جهنم اخروی هستند. نه این که بین آن ها بینونت یعنی جدایی کامل باشد.

اما این که نوشته اید: در همین حال که زنده هستیم بهشتی یا جهنمی هستیم ولی نمی دانیم یا درک نمی کنیم یا مفهوم دیگری دارد؟!

پاسخ ما این است که انسان به لحاظ اعمالش یا اهل بهشت خواهد بود یا اهل جهنم! درست است که بهشتی شدن یا جهنمی شدن به طور قطعی در روز قیامت کبری مشخص و تعیین خواهد شد. اما مقدمات آن از دنیا شروع می شود. یعنی افرادی هستند که اگر در حال فعلی از دنیا بروند، به لحاظ آثار و نتایج اعمالشان بهشتی بودن و یا جهنمی بودن آن ها تحقّق می یابد. اما انسان ها تا در عالم دنیا قرار دارند، وضعیتشان قابل تغییر است. اگر فرض کنیم یک انسان امروز، از دنیا برود بهشتی خواهد بود، اما اگر زندگی او ادامه پیدا کند و او در بقیه عمر خود و قسمت باقیمانده آن مرتکب گناهانی شود که موجب سقوط در جهنم می شوند، وضعیت او تغییر خواهد کرد. انسان اگر بعضی از گناهان را مرتکب شود، اعمال حسنه و صالحات او حبط و نابود می شود، گناهی مثل شرک و بعضی از گناهان کبیره، و به این موضوع «حبط اعمال» گفته می شود. خداوند می فرماید:

«ذَ ٰلِکَ هُدَى ﭐللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَلَوْ أَشْرَکُواْ لَحَبِطَ عَنْهُم مَّا کَانُواْ يَعْمَلُونَ» (الانعام / ۸۸) یعنی آن هدایت خدائی است که هر یک از بندگانش را خواست هدایت می کند و اگر آن ها شرک بورزند، آن چه را انجام داده اند، از بین خواهد رفت.

باز خداوند می فرماید:

«يَا أَيُّهَا ﭐلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَرْفَعُواْ أَصْوَاتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ ﭐلنَّبِيِّ وَلَا تَجْهَرُواْ لَهُ بِـﭑلْقَوْلِ کَجَهْرِ بَعْضِکُمْ لِبَعْضٍ أَن تَحْبَطَ أَعْمَالُکُمْ وَأَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ» (الحجرات / ۲) ای کسانی که ایمان آورده اید صدایتان را از صدای پیامبر بلند تر نکنید و با او با صدای بلند سخن نگوئید، آن چنان که با یکدیگر با صدای بلند سخن می گوئید، که مبادا اعمالتان حبط شود، در حالی که خودتان نمی دانید. در این آیه به مؤمنان دستور داده شده که در حضور رسول خدا (ص) و در حال سخن گفتن با او «ادب» خاصی را به کار ببرند و مقام رسالت خداوند را در نظر بگیرند و نسبت به پیامبر خدا متواضع باشند و اگر این ادب را رعایت نکنند احتمال دارد اعمالشان حبط شود و از بین برود.

همچنین انسان گناهکاری امکان دارد در باقیمانده عمر خود، توبه کند و اعمال حسنه زیادی انجام دهد، احتمال دارد مورد غفران خداوند قرار بگیرد و اهل بهشت بشود.

خداوند می فرماید: «وَأَقِمِ ﭐلصَّلَوٰةَ طَرَفَيِ ﭐلنَّهَارِ وَزُلَفاً مِّنَ ﭐللَّيْلِ إِنَّ ﭐلْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ ﭐلسَّـيِّئَاتِ ذَ ٰلِکَ ذِکْرَىٰ لِلذَّاکِرِينَ» (هود / ۱۱۴) یعنی نماز را به پای دار در دو طرف روز و ساعات اول شب، همانا حسنات سیّئات را از بین می برد، و این ذکری است برای انسان های تأثیر پذیر.

الیاس کلانتری

۹۴/۶/۲۸

پاورقی:

۱-المیزان فی تفسیر القرآن، تفسیر آیه ۲۶ و ۲۷ سوره «یس»