کلام ایام ـ ۴۳۵،عید بزرگ فطر و جوائز قدسی

بسم الله الرحمن الرحیم*

کلیات*

• هنوز درهای آسمان به روی انسانها باز است .

• راه برطرف شدن حزن ناشی از به پایان رسیدن ماه رمضان و وداع با آن.

• جوایز خدای کریم –عزّوجلّ- در شب و روز عید فطر.

• روایاتی از وجود مبارک رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – درباره عید فطر.

• مسابقه ماه رمضان و تفاوت آن با مسابقات عادی.

• کلامی از امیرالمؤمنین درباره مسابقه الهی و آماده شدن برای آن.

• سبقت در مسابقات خدای سبحان.

• سرعت و سبقت در امتحان خدا.

• وسعت بهشت.

• چه کسانی به بهشت راه می یابند و وارد می شوند؟

• کلامی از امام حسن مجتبی – علیه السلام- درباره عید فطر.

• تذکر اخلاقی امام حسن – علیه السلام- به اهل بطالت.

  ---

ماه خدا ماه سرشار از برکات آسمانی و زمینی به پایان خود نزدیک شد و نزدیک است که درهای آسمان که از شب اول این ماه نورانی باز شده و هنوز هم باز است، امشب یا فردا شب بسته شودو انسانها از مرتبه ای از برکات آسمانی که اختصاص به ماه خدای سبحان داشت محروم شوند. اما هنوز این درهای برکات باز است و می شود در این آخرین فرصت در حال گذر بهره فراوانی را نصیب خود کرد و این که آن محرومیت را بطور کامل و یا در مرتبه مناسبی بر طرف کرد.

البته درهای رحمت و برکات خدای کریم در حد عادی دائماً به روی انسانها باز است و از طرف آن ذات قدوس آن درها به روی بنده ها بسته نمی شود، اما بحث در این نوشتار درباره درهائی از رحمت و برکات است که اختصاص به ماه رمضان دارد و آن مرتبه از برکات و الطاف پرورگار عالمیان است که در فضای ضیافت خدا به جریان  می افتد.اما در حالیکه حزن ناشی از به پایان رسیدن این ماه نورانی و رسیدن زمان وداع با آن، قلوب اهل ایمان و شیفتگان ماه رمضان را فرا گرفته، رسیدن عیدی بزرگ با برکات عظیم و جوائز قدسی آن سبب سرور عظیمی می‌شود.

قبلاً و در ایام عید مبارک فطر مقالاتی در ارتباط با این موضوع در این وبسایت منتشر شد. عنوان آن مقالات با توجه به این موضوع انتخاب شده بود. یعنی حزن و اندوه جهت به پایان رسیدن ایام نورانی ماه خدا و سرور و خوشحالی رسیدن «عید عظیم فطر» و زمان دریافت جوائز پروردگار عالمیان برای اعمال و رفتارهای انسان ها در ماه رمضان یعنی روزه ها و دعاها و تلاوت زیاد قرآن مجید و انس با آن. برای آن سلسله مقالات عنوان کلی ذیل انتخاب شده بود:^(۱)

«عید سرور حزن انگیز یا سرور دائمی» در آن سلسله مقالات هم، علت اصلی احساس حزن در پایان ماه مبارک رمضان و هم جوائز خداوند در عید فطر به بندگان خود و بعضی موضوعات دیگر مربوط به موضوعات محوری فوق مورد بحث قرار گرفت.

در مجموع ایام ماه مبارک رمضان انسان‌ها و عمدتاً اهل ایمان در جریان یک مسابقه بزرگ جهانی قرار می گیرند. منظور از کلمه «جهانی» معنای متداول و متعارف آن نیست که در عرف مسابقات عادی مقابل کلمه «کشوری» و یا «منطقه ای»یا عناوین دیگر قرار می گیرد. بلکه منظور مسابقه ای است که به  همه عوالم آفرینش و به مقصد نهائی خلقت انسان ارتباط می یابد.

دیگر اینکه در این مسابقات در اصل امکان دارد همه شرکت کننده ها و یا گروه عظیمی از آنها برنده شوند و جوایز آن اختصاص به نفر اول و دوم و سوم و چند نفر بعدی ندارد و تمام شرکت‌کنندگان می‌توانند جوایزی دریافت کنند! آن هم جوائزی بسیار گرانبها و ارزشمند و افتخارآمیز.

جوایز خدای کریم –عزّوجلّ- در شب و روز عید فطر

 در روایتی نقل شده از وجود مبارک رسول خداـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ شب عید فطر «لیلة الجوائز» نامیده شده است. آن حضرت فرمود:

«فَإِذَا کَانَتْ لَیلَةُ الْفِطْرِ وَ هِی تُسَمَّى لَیلَةَ الْجَوَائِزِ أَعْطَى اللَّهُ الْعَامِلینَ أَجْرَهُمْ بِغَیرِ حِسَابٍ» یعنی: وقتی شب عید فطر رسید که آن شب جوائز نامیده می شود، خداوند پاداش اهل عمل را بدون حساب به آن عطا می‌کند.

منظور از «بغیر از حساب» یا فراوانی  عطایای پروردگار عالمیان و کثرت آن است که خارج از قدرت محاسبه فعلی انسانها است، و یا مراد این است که از طریقی و بصورتی که خارج از گمان انسانها است به او جوائزی عطا خواهد شد. یعنی عطایای پروردگار عالمیان به بندگان خود خارج از حد تصور و محاسبه آنها خواهد بود.

و از امام باقرـ علیه السلام ـ نقل شده است که رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود:

« اِذا کانَ أَوَلَ یَوْمٍ مِنْ شَوَّالٍ نادَی مُنادٍ: أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ اغْدُوا إِلَی جَوَائِزِکُمْ ثُمَّ قَالَ یَا جَابِرُ جَوَائِزُ اللَّهِ لَیْسَتْ بِجَوَائِزِ هَؤُلَاءِ الْمُلُوکِ ثُمَّ قَالَ هُوَ یَوْمُ الْجَوَائِز »^(۲)یعنی: وقتی اول روز از ماه شوال رسید روز (عید فطر) یک منادی ندا می دهد ،ای مؤمنان در این وقت صبح بشتابید بسوی جوائز خود، سپس آن حضرت فرمود: ای جابر جوائز خدا مثل جوائز این پادشاهان نیست. پس فرمود: آن روز جائزه ها است.

طبق این روایات هم شب «عید فطر» شب جایزه ها نامیده شده و هم روز عید، یعنی هم شب عید فطر و هم روزه آن زمان نزول برکات فراوانی از طرف خدای سبحان برای اهل ایمان است.

در بعضی از روایات اهمیت شب عید فطر مثل اهمیت شب قدر معرفی شده و حتی گفته شده، احتمال شب قدر بودن آن وجود دارد. پس لازم است آن شب مثل شب قدر مورد توجه قرار بگیرد و عبادات مخصوص سفارش شده برای آن شب با جدیت کامل انجام بگیرد مثل خواندن دعاهای مخصوص و انجام کارهای خیر و کمک به نیازمندان و صله ارحام بالخصوص پرداختن فطریه و شرکت در نماز عید.

مسابقه ماه رمضان و تفاوت آن با مسابقات عادی بین انسانها

 از کلمه مسابقه معنی و احساس و خاطره های خاص در ذهن انسانها حاضر می شود و اما در این نوشتار و احادیث مورد استشهاد معنی و مراد برتر و متعالی تری مورد نظر می باشد.

امیرالمؤمنین علی -علیه السلام- در یکی از خطبه‌های خود می فرماید:

« أَلَا وَ إِنَّ الْيَوْمَ الْمِضْمَارَ وَ غَداً السِّبَاقَ وَ السَّبَقَةُ الْجَنَّةُ وَ الْغَايَةُ النَّارُ»^(۳) یعنی: هوشیار باشید: امروز روز تلاش [و تمرین و آمادگی است] و فردا روز  سبقت [مسابقه] سبقت بسوی بهشت و پایان [کار کسانی که سبقت نمی گیرند] آتش است.

در مسابقات متداول بین انسانها عده‌ ای شرکت می کنند و غالباً برای شرکت در مسابقه در امتحاناتی و یا مسابقات مقدماتی انتخاب می شوند مثل مسابقات ورزشی و مسابقات و امتحانات ورودی دانشگاهها و آموزشگاهها و امثال آنها در آن مسابقات فقط عده‌ای به مرحله برنده شدن می‌رسند و غالباً به نفرات برتر جوائزی می‌دهند به ترتیب رتبه که بدست آورده است .

اما در مسابقه مورد بحث مثل مسابقه ماه رمضان امکان دارد همه شرکت کننده ها و یا گروه عظیمی از آنها برنده شوند و  جایزه دریافت کنند. همچنین ارزش جوایز خدا بسیار بالاتر و برتر و گرانبهاتر از جوایز مسابقات متعارف و یا جوایز پادشاهان است.

امیرالمؤمنین علی -علیه السلام- در این کلام زمان برقراری زندگی دنیوی را زمان تمرین و آمادگی، و انتقال از دنیا و ورود به فضای زندگی اخروی را روز مسابقه معرفی فرموده. و سبقت گرفتن در این مسابقه و برنده شدن را ورود به بهشت و مردود شدن را سبب ورود به جهنم نامیده است.

در سیره شریف امام حسن مجتبی -علیه السلام- نقل شده است که آن حضرت در روز عید فطری به گروهی از مؤمنان عبور کرد که سرگرم بازی و خنده و بطالت بودند، امام -علیه السلام- از کنار آنها عبور کرد و خطاب به آنها فرمود:

«ان الله جعل شهر رمضان مضمارا لخلقه، فيستبقون فيه بطاعته الى مرضاته، فسبق قوم ففازوا، و قصر آخرون فخابوا، فالعجب كل العجب من ضاحك لاعب في اليوم الذي يثاب فيه المحسنون و يخسر فيه المبطلون و ايم الله لو كشف الغطاء لعلموا ان المحسن مشغول باحسانه و المسى‏ء مشغول باسائته. ثم مضى‏»

یعنی خداوند ماه رمضان را جهت تمرین و آمادگی برای مسابقه قرار داد، و انسان ها در آن با طاعت پروردگار به سوی رضایت او در مسابقه قرار می گیرند، پس گروهی در این مسابقه جلو رفتند و برنده شدند و گروهی کوتاهی کردند و زیان کار شدند، پس جای تعجّب کامل است از کسی که در چنین روزی که محسنین پاداش و جایزه خود را دریافت می کنند و اهل باطل زیان کار می شوند، مشغول خنده و بازی شود. قسم به خدا که اگر پرده ها کنار می رفت، آن موقع می دانستند [ می دیدند] که محسن به [ پاداش] احسانش مشغول است و خلافکار به مجازات اعمال خود.امام – علیه السلام – بعد از گفتن این سخنان به راه خود ادامه داد.

مضمار به محل تمرین و آماده شدن برای مسابقه گفته می شود. و این کلمه در معنای میدان اسب دوانی مشهور شده است. اما در اصل به معنای تمرین و آماده شدن برای مسابقه می باشد. و تمرین به صورت ورزش،  لاغر شدن انسان یا اسب را هم به دنبال خواهد داشت.

امام حسن – علیه السلام – وقتی در روز عید فطر بر گروهی عبور کرد که سرگرم بطالت و وقت گذرانی بودند، بی اعتنا به آن ها و رفتارشان عبور نکرد و توقّف فرمود و مطلب مهمی را به آن ها متذکر شد. و آن این که زندگی دنیوی در حقیقت جاده زندگی حقیقی انسان است و این زندگی در عالم دیگر قرار دارد. و خداوند از خلقت انسان در دنیا و آموزش او، قصدی داشته و آن قصد عبارت است آماده کردن انسان ها در عالم دنیا برای زندگی اخروی که مقصد آفرینش او می باشد. اعمال عبادی انسان ها که از طرف خداوند برای آن ها تعیین و به وسیله پیامبران به آن ها اعلام شده، در اصل برای آماده کردن آن ها برای زندگی حقیقی می باشد.

در بین اعمال عبادی، یک عبادت عظیم و با شکوهی برای انسان ها تعیین و مقرّر شده و آن عبادت «روزه» است که در ماه رمضان انجام می گیرد. عمل روزه عبادتی است هم دارای جاذبه ها و لذت های عظیم روحی و هم سختی ها و محدودیت ها که از گرسنگی و تشنگی و ممنوعیت های روزه داری حاصل می شود. انسان روزه دار موظّف است از اول طلوع فجر تا اوّل شب از خوردن و نوشیدن خودداری کند. اما این امساک ها و محرومیت ها مثل فشارها و سختی های تمرین ورزشی جهت یک مسابقه است. طبعاً برنده شدن یک ورزشکار در زمان تمرین و قبل از مسابقه، سختی ها و خستگی ها و زحماتی را برای او همراه خواهد داشت. اما لذت برنده شدن در مسابقه و دریافت جوایز ارزنده، این سختی ها و زحمت ها را قابل تحمل می کند. حتی وقتی ورزشکار به روز مسابقه و موضوع برنده شدن فکر کند، لذت عقلی او از همان زمان تمرین شروع می شود. مثل این که یک کشاورز وقتی به یاد زمان برداشت محصول زراعت خود می افتد، سختی ها یا خستگی های کار در مزرعه قابل تحمل می شود و لذت عقلی او از زمان اشتغال به زراعت شروع می گردد.

امام حسن مجتبی –  علیه السلام – که به جهت داشتن مقامات امامت و «علم لدنی»، حوادث پشت پرده دنیا را می دید و به ملکوت اعمال انسان ها از جمله «روزه» علم داشت، در مقام آموزش انسان ها بهره هایی از این علم را به آن ها عطا می کند و به آن ها هشدار می دهد که به نتایج اعمال خود توجه کنند و از آن غفلت نکنند. استراحت و تفریح اگر هم برای انسان لذت بخش و دلنشین باشد، اما زمان آن بعد از مسابقه و اعلام برنده شدن افراد است، نه زمان تمرین برای مسابقه!

استراحت و تفریح یک کشاورز هم در زمان کاشت، محرومیت ها و پشیمانی هائی به دنبال خواهد داشت. زمان استراحت و آسایش یک کشاورز در زمان برداشت محصول باید تحقّق یابد.

محرومیت یک مؤمن روزه دار، از خوردن غذا و نوشیدن آب و اشتغال به ذکر خدا و تلاوت قرآن کریم و کمک به نیازمندان، آثار پر برکتی در زندگی دنیوی و اخروی او خواهد داشت. روز عید فطر زمان دریافت جوائز خداوند برای روزه داران است. پس باید برای برنده شدن در این مسابقه تلاش کرد و انتظار نتیجه مسابقات را کشید و این حالت با بطالت و بی خیالی و گفتن و خندیدن سازگار نیست. در چنین روزی باید از خداوند کریم درخواست جایزه کرد. جوایز مسابقه رمضان نعمت های بهشتی و غفران گناهان و امثال آن ها می باشد.»^(۴)

بنابر آنچه گفته شد، مسابقه رمضان و بطور کلی مسابقاتی که خدای سبحان انسانها را بسوی آن دعوت می کند.از نوع مسابقات متداول بین انسانها نیست، و امکان دارد همه انسانها در آن مسابقات برنده شوند و همه آنها جوایزی دریافت کنند و جوایز خدای سبحان هم از نوع جوایز پادشاهان و برگزار کنندگان مسابقات عادی نیست بلکه ارزش و قیمتی بالاتر از حد تصورات دنیوی انسانها دارد.

خدای سبحان می فرماید:

«وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ» (آل عمران/۱۳۳) یعنی: سرعت بگیرید[ بشتابید] بسوی مغفرتی از پروردگارتان و بهشتی که وسعت آن آسمانها و زمین است و آماده شده است برای اهل تقوا.

پس جایزه‌ای که خدای سبحان برای برنده های مسابقات برقرار شده از طرف خود معین فرموده، باغها و قصرهای بهشتی است که بطور دائم در آنجا زندگی خواهند کرد و وسعت آن در مجموع به اندازه آسمانها و زمین است. و همه اهل تقوا می توانند آن جایزه عظیم را دریافت کنند و هیچ محدودیتی درباره آن جوائز و نفرات برنده در کار نخواهد بود.ما آن جوایز را که ارزش فوق حد تصور دارند ، جوایز قدسی می نامیم.

و شبیه همین آیه کریمه است آیه ای که در سوره حدید قرار دارد و در آن آیه کریمه خدای سبحان می فرماید:

«سَابِقُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا كَعَرْضِ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يؤْتِيهِ مَنْ يشَاءُ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ»(الحديد/۲۱) یعنی: سبقت بگیرید بسوی مغفرتی از پروردگارتان و بهشتی که عرض(وسعت) آن مثل وسعت آسمان و زمین است. آماده شده است برای کسانیکه ایمان آوردند به الله و رسولان او، آن است فضل خدا و عطا می کند بر هر کسی که مشیت او اقتضاء کند و خدا دارای فضل عظیمی است.

 هر دو آیه با یکدیگر نکات مشترک و متفاوتی دارند و فعلاً در مقام بحث تفسیری تفصیلی درباره آن دو نیستیم، و به نکته خاص در بین آن دو اشاره می‌کنیم و آن اینکه در سوره آل عمران کلمه«سارعوا» یعنی:  سرعت بگیرید آمده و در آیه سوره حدید کلمه«سابقوا»و این دو کلمه در آیات مورد بحث قریب المعنی هستند و از مقایسه آنها در دو آیه کریمه معنی کلمه مسابقه درباره خدای سبحان روشن می‌شود و این که مراد از مسابقه و  سبقت، به کار بردن سرعت و جدیت در اعمال خیر و رفتن به سوی مغفرت پروردگار و رسیدن به بهشت است.

آیه دیگری در قرآن کریم آمده که به این موضوع مورد بحث ارتباط دارد. خدای سبحان می فرماید:

«أُولَئِكَ يسَارِعُونَ فِي الْخَيرَاتِ وَهُمْ لَهَا سَابِقُونَ»(المؤمنون/۶۱) یعنی: آنها کسانی هستند که سرعت می گیرند در کارهای خیر و نسبت به آن سبقت می جویند.

 مراد این است که افراد مورد نظر با میل و رغبت و اشتیاق بسوی کارهای خیر می روند و بسوی آنها سبقت می گیرند. آیه کریمه وضعیت روحی و رفتاری اهل کارهای خیر را بیان می کند و این که سرعت و سبقت در این زمینه یعنی موضوع مورد بحث تفاوتی در معنی با یکدیگر دارند یعنی در آیه کریمه دو رفتار از گروه مورد نظر نقل شده یکی سرعت در کارهای خیر و دیگری سبقت در آنها ، اگرچه این دو کلمه قریب المعنی با یکدیگر هستند . و از اینجا معنی نوع مسابقه مورد نظر خدای سبحان روشن می شود .

لازم به تذکر است که منظور از سبقت در آیات کریمه جلوتر رفتن از دیگران و عقب ماندن آنها نیست بلکه جدیت و سرعت عمل و پایه گذاری برای کارهای خیر است و اشکالی ندارد در این نوع از سبقت انسان همراه عده ی دیگری حرکت کند.

امیدواریم همه ما و همه روزه داران و کسانیکه حرمت این ماه عظیم را حفظ کردند و کسانیکه از همین روزها انتظار ماه رمضان سال بعدی را می کشند مشمول رحمت و برکات خاص خدای سبحان قرار بگیریم و جوایز عظیم و گرانبهائی را از پروردگارمان دریافت کنیم.

الیاس کلانتری

۱۴۰۰/۰۲/۲۲

 

پاورقی ها:

۱ – وبسایت حکمت طریف ـ بخش کلام ایام، عنوان و شماره:

کلام ایام ـ ۲۱۷ـ عید سرور حزن انگیز یا سرور دائمی تا شماره ـ ۲۲۲ و مجموعاً ۶بخش

۲ ـ امالی شیخ مفید، مجلس ۲۷،ص ۲۳۲

۳ ـ الکافی (فروع) ، شیخ کلینی،دارالکتب الاسلامیه،ج ۴ص ۱۶۸

۴ – وبسایت حکمت طریف ، بخش کلام ایام ، شماره و عنوان:

کلام ایام – ۳، عید فطر زمان دریافت جوائز مسابقه رمضان