۱۳۶- آیا مسیر زندگی انسان ثابت و تعیین شده است یا تغییر پذیر؟!

03094664087402507598سؤال: اگر زندگی انسان با حکمت خداوند تنظیم شده، پس دعا چه نقشی در زندگی او خواهد داشت و چرا باید انسان دعا کند؟!

پاسخ: نحوه زندگی انسان و سرنوشت او تعیین قطعی نشده است، بلکه با تغییراتی که در شرایط روحی و جسمی او حادث می شود نحوه زندگی او هم تغییر پیدا می کند. آنچه از طرف خداوند برای انسان تعیین می شود متناسب با افکار و اعمال و رفتارهای او است. به عنوان مثال: اگر یک انسان در مسیر کمک به انسان ها و اصلاح امور زندگی خود و خانواده و همنوعان خود حرکت کرد، خداوند در مورد او اراده خیر می کند و او را در آن مسیر انتخاب شده کمک می کند و بعضی از خطرات و بلاها را از او دفع می کند و امکانات زیادی را در دسترس او قرار می دهد، و عمر او را طولانی می کند.

اما اگر این انسان مسیر زندگی خود را تغییر داد و راه نادرستی را در زندگی خود انتخاب کرد و زندگی او با خلافکاری ها و ظلم به دیگران همراه شد، وضعیت زندگی او تغییر می کند و خداوند عالم الطاف خود را از او قطع می کند، مگر در حدی که زمینه برگشت از راه نادرست و توبه از خلافکاری ها در اختیار او قرار بگیرد. البته یک انسان خلافکار امکان دارد از راه های نادرست به بعضی از خواسته های خود برسد، اما در آن صورت امکاناتی که او در اختیار خواهد داشت، عطای خداوند محسوب نمی شود. مثل یک دزد که اموالی را از راه دزدی بدست می آورد و طبعاً آن اموال، نعمت خداوند محسوب نمی شود و نفعی به حال او نخواهد داشت و عامل تباهی در زندگی او خواهد شد.

انسان در هر یک از این دو مسیر حرکت کند، مشمول رفتارهای حکیمانه خداوند قرار خواهد گرفت. یعنی اگر در مسیر درست زندگی حرکت کرد، حکمت خداوند مقصد مطلوبی برای او ایجاد خواهد کرد، و اگر در مسیر نادرستی بود، باز حکمت خداوند، مقصدی متناسب با رفتارهای او، برای او ایجاد خواهد کرد. یعنی اراده خداوند در مورد زندگی انسان متغیر است و انسان سرنوشت ثابت قطعی ندارد.. مسیر زندگی انسان به لحاظ اختیاری که خداوند به او عطا کرده، تغییر پذیر است. خداوند می فرماید:

يمْحُو اللَّهُ مَا يشَاءُ وَيثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ(الرعد/۳۹) یعنی خداوند آنچه را خواست محو می کند و آنچه را خواست اثبات می کند و «امّ الکتاب» نزد اوست. در این آیه محو مقابل اثبات قرار گرفته، در نتیجه معنای محو از بین بردن یک شیء یا آثار آن است، یا تغییر دادن حالت و وضعیت یک شیء است. سرنوشت انسان هم به موضوع محو و اثبات متصل است – البته محو و یا اثبات یک شیء قانونمند است و نه یک امر اتفاقی، و قوانین ثابت لا یتغیّر به «امّ الکتاب» ارتباط دارد.

در هر صورت، هم در عالم اراده های ثابت و تغییر ناپذیری از خداوند وجود دارد، که به آن ها «سنّت الله» گفته می شود، و هم اراده های تغییر پذیر که متناسب با وضعیت و حالات متغیر انسان ها تغییر می کند.

اما دعا می تواند مسیر زندگی انسان و موقعیت او را تغییر دهد. از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود:  «إنَّ الدُّعاءَ يَرُدُّ الْقَضاءَ وَقَدْ نَزَلَ مِنَ السَّماءِ وَقَدْ ابْرِمَ إبْراماً» (۱) یعنی دعا بر می گرداند  قضائی را که از آسمان نازل شده و شدیداً محکم کاری شده!

تفسیری از دعاهای معصومین (علیهم السلام)، 1
بخوانید

و از امام سید الساجدین علی بن الحسین ( علیهما السلام ) نقل شده است که فرمود: «ألدُّعاءُ يَدْفَعُ الْبَلاءَ النَّازِلَ وَما لَمْ يَنْزِلْ» (۲) یعنی دعا بلایی که نازل شده و آنچه نازل نشده است را دفع می کند.

یعنی این که هم می شود با دعا مانع نزول بلا شد و هم اگر بلایی نازل شده می شود آن را با دعا دفع کرد.

و باز از امام صادق ( علیه السلام ) نقل شده است که می فرمود:  «الدعاء یردُّ القضاءَ بعد ما أُبرِم إبراما. فأکثر من الدعاء فإنّه مفتاحُ کلِّ رحمةٍ، و نجاحُ کلِّ حاجةٍ، و لا ینالُ ما عند اللّه عزّ وجلّ إلاّ بالدّعاءِ، و أنّه لیس بابٌ یکثَرُ قرعُه إلاّ یوشک أن یفتحَ لصاحِبه» (۳) یعنی دعا قضا را بر می گرداند، بعد از اینکه شدیداً محکم کاری شده پس زیاد دعا کن و آن کلید هر رحمت و عامل بدست آوردن هر حاجتی هست. و به آنچه نزد خداوند «عزّ و جلّ» است نمی شود رسید جز با دعا و هر دری را زیاد بزنند امید به باز شدن آن زیاد می شود.

در آموزش های دینی به طور مکرر نقل شده است که فلان عبادت وضعیت زندگی انسان را تغییر می دهد. مثلاً احترام به والدین رزق انسان را فراوان و عمر انسان را طولانی می کند و خطرات و بلاهایی را از انسان دفع می کند. همچنین «صله ارحام» یعنی ارتباط خیر خواهانه با بستگان و خویشاوندان رزق انسان را فراوان و عمر انسان را زیاد می کند.

امیرالمؤمنین علی ( علیه السلام ) فرمود:

«اسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَةِ» (۴) یعنی رزق خداوند را با صدقه دادن به طرف خود نازل کنید. یعنی اگر انسان از ناحیه بعضی از عوامل مبتلا به تنگی معیشت شد و یا اصلاً بدون ابتلاء به تنگی معیشت، صِرفاً خواست رزقش زیاد شود. می تواند از طریق صدقه دادن به این خواسته خود برسد. قابل ذکر است که در تمامی حالات متغیر انسان باز حکمت پروردگار عالم مسیر زندگی او را تعیین می کند.

اینجا توضیحی لازم است و آن اینکه وقتی مسیر زندگی انسان در اثر ازدیاد ایمان و اعمال صالح تغییر کرد، حکمت پروردگار عالم ، ایجاب می کند که امکانات بیشتری در اختیار او قرار دهد، چون در اثر ازدیاد ایمان و تقوا، زیاد شدن امکانات زندگی، او را نخواهد فریفت و او از اموالی که بدست آورده به نیازمندان انفاق خواهد کرد.  اما در جهت مقابل ازدیاد مال بدون ازدیاد ایمان و عمل صالح امکان دارد عامل فساد روحی و اخلاقی صاحبش شود و آثار نامطلوبی در اخلاق و رفتار چنین شخصی ایجاد کند، در آن صورت حکمت خداوند ایجاب می کند که امکانات زیادی به چنین شخصی عطا نکند و از این طریق مانع فساد زندگی او بشود.

الیاس کلانتری

۹۴/۸/۳۰

پاورقی ها:

  1. اصول کافی، انتشارات علمیّه اسلامیّه، ج ۴، ص ۲۱۹، ح ۳
  2. همان، ص ۲۱۶، ح ۵
  3. همان، ص ۲۱۶، ح ۷
  4. نهج البلاغه، حکمت ۱۳۷

 

 

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن