کلام ایام ۴۷۴ ،معارف دین خدا در سیره و کلام حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها)
کلیات*
-
اصول مباحث علمی و عقیدتی «خطبه فاطمیه»ـ سلام الله علیهاـ (خطبه فدکیه)
-
حکمت ذکر عقاید آشکار دینی برای مردم زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از طرف حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها)
-
اشاراتی به عقیده اصلی دینی در خطبه شریف.
-
منظور اصلی حضرت فاطمه زهرا -سلام الله علیها- از طرح موضوع توحید در خطبه خود.
-
محور های اصلی معارف و اخلاق و احکام دین خدا در خطبه حضرت فاطمه زهرا (سلام الله عایها)
-
مراد حقیقی از شهادت مذکور در خطبه حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها)
-
منظور از شهادت در خطبه مورد بحث صرفاً برای بیان یک عقیده قلبی نیست.
-
شهادتی که اخلاص آن مورد امتحان قرار می گیرد .
-
توصیفی از رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم- در کلام حضرت فاطمه (سلام الله علیها)
-
در معارف دین خدا و عقاید و احکام آن مراتب متعددی از حقایق و برکات وجود دارد .
-
کلامی از امیرالمؤمنین علی –علیه السلام- درباره شهادت برای توحید و نوع آن
-
فواید شهادت بر توحید.
به طوریکه در آخر مقاله قبلی متذکر شدیم ، در خطبه شریف ابتداءً اشاراتی شده به توحید پروردگار عالمیان ونعمت های او بر بندگان و موضوع رسالت پیامبر خاتم حضرت محمد –صلی الله علیه و آله و سلم – و موضوع امامت امیرالمؤمنین علی –علیه السلام- و نقش بی نظیر او در امر حمایت از دین خدا و پیامبر اکرم – صلی الله علیه و آله و سلم- و اینکه شخص حضرت صدیفه طاهره فاطمه زهرا دختر آن رسول گرامی است و همسرش یعنی امام علی بن ابی طالب تنها شخصیتی بود که پیامبر خدا – صلی الله علیه و آله و سلم- قبلاً او را برادر خود خوانده وقتی که در اولین روز های تأسیس حکومت دین خدا ، مسلمین از مهاجرین و انصار را برادران یکدیگر نامید و ارتباط عاطفی و معنوی بین آنها برقرار فرمود.
آنچه در این عبارات از خطبه شریف قابل توجه عمیقتر و شگفت انگیز است اینکه حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا –سلام الله علیها- این مطلب و این خطبه را در جمع مسلمین و در مرکز جامعه دینی و خطاب به شخص حاکم و پیروان دین خدا بیان فرموده : در حالیکه مخاطبان آن حضرت به مجموع دین خدا و معارف و احکام آن ایمان داشتند و مدتها در کنار رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم- زندگی می کردند و تحت تعالیم آن حضرت قرار داشتند و طبعاً از معارف دین خدا بی اطلاع و نسبت به مجموع آن بی اعتناء نبودند.
پس باید بیان این مطالب و در آن اجتماع و در آن موقعیت دارای حکمت خاصی باشد! و این حکمت لازم است از تدبردر آیات قرآن و تفکر و بررسی و تحلیل کارشناسانه روشن شود . توضیح بیشتر اینکه توحید پروردگار عالمیان و اختصاص حمد نسبت به ذات قدوس او و شکر در مقابل نعمت های او و عقیده به رسالت پیامبر خاتم – صلی الله علیه و آله و سلم- محور اصلی معارف و اخلاق و احکام دین خدا محسوب می شود و طبعاً پیروان دین توحیدی از این مطالب بی اطلاع نمی باشند و نسبت به اصل آنها بی توجه و در غفلت نخواهند بود .
از بررسی دقیق این موضوع و موارد مشابه آن در کلام و رفتار معلمان آسمانی یعنی ذوات مقدسه معصومین –علیهم السلام- برمی آید که منظور اصلی آن شخصیت های قدسی صرفاً اظهار یک عقیده و شهادت به آن و بیان اجمالی اصل آن عقیده نبوده بلکه این شهادت و امثال آن مربوط است به ایمان قلبی و مراتب متعالی آن ! همان چیزی که بارها در بعضی از مقالات قبلی درباره آن وارد بحث شدیم و تفاوت بین «عقیده» و «ایمان» را با توضیحاتی ذکر کردیم .
از الفاظ و عبارات خطبه شریف هم ، همین مطلب بر می آید . بطوریکه خود حضرت صدیقه طاهره –سلام الله علیها- در موضوع شهادت برای توحید پروردگار عالمیان فرمود:
« وَ أَشْهَدُ أَنَّ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیكَ لَهُ، كَلِمَةٌ جَعَلَ الْإِخْلَاصَ تَأْوِیلَهَا، وَ ضَمَّنَ الْقُلُوبَ مَوْصُولَهَا، وَ أَنَارَ فِی الْفِكْرَةِ مَعْقُولَهَا »
ما بطوریکه قبلاً متذکر شدیم عبارات خطبه شریف را همراه با ترجمه و توضیح بعضی از دقایق تفسیری آن ذکر خواهیم کرد و در این بخش از بحث فقط متذکر می شویم که این شهادت در توحید پروردگار عالمیان و نفی شریف از آن ذات قدوس صرفاً جهت بیان یک عقیده قلبی و به زبان آوردن آن نیست ، بطوریکه می فرماید « اخلاص را تأویل آن قرار داد ». یعنی شهادتی که نتیجه و حاصل و عمق آن اخلاص برای پروردگار عالمیان است . و این اخلاص مقام بسیار رفیعی است که فقط تعداد اندکی از بندگان به آن مقام رفیع در ایمان صعود می کنند.
بعد از موضوع «توحید» پروردگار عالمیان و توضیح آن و بیان نوع و رفعت آن و بعضی مطالب مربوط به آن فرمود:
« وَ أَشْهَدُ أَنَّ أَبِی مُحَمَّداً صلی الله علیه وآله عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، اخْتَارَهُ وَ انْتَجَبَهُ قَبْلَ أَنْ أَرْسَلَهُ » در این عبارات توصیفی از مقام قدسی رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم- بعمل آمده که توجه کامل به آن و درک عظمت خاص آن مقام اختصاص به صاحبان مقام عصمت دارد و حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا – سلام الله علیها-هم در آن مقام رفیع خاص قرار دارد . این نوع شهادت که منشاء آثار علمی و روحی عظیمی می باشد علاوه بر اظهار یک عقیده قلبی است درباره حقایقی مثل توحید و نبوت و قیامت و زندگی اخروی .
امیرالمؤمنین علی –علیه السلام- هم در بعضی از خطبه های خود به این نوع شهادت اشاره کرده و از جمله فرمود:
« وَ اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لاشَريكَ لَهُ شَهادَةً مُمْتَحَناً اِخْلاصُها، مُعْتَقَداً مُصاصُها. نَتَمَسَّكُ بِها اَبَداً ما اَبْقانا، وَ نَدَّخِرُها لاِهاويلِ ما يَلْقانا، فَاِنَّها عَزيمَةُ الاْيمانِ، وَ فاتِحَةُ الاْحْسانِ، وَ مَرْضاةُ الرَّحْمنِ، وَمَدْحَرَةُ الشَّيْطانِ. »(۱) یعنی : و من شهادت می دهم به اینکه معبودی جز الله نیست و او تنها است و شریکی ندارد، شهادتی که خلوصش از امتحانات گذشته و صورت خالص آن در دل نفوذ کرده وبه آن تمسک می جوئیم تا وقتی که خدا ما را زنده نگاه دارد و آن را ذخیره می کنیم برای حوادث پر هول و هراس که در پیش داریم . زیرا این نوع شهادت اساس ایمان و آغاز همه خوبی ها و سبب رضایت خداوند و دفع و طرد کننده شیطان است .
در این قطعه از کلام امیرالمؤمنین علی –علیه السلام- که جهت تایید معنی مورد ادعا در کلام شریف حضرت فاطمه (سلام الله علیها) چند نکته لطیف علمی و عقیدتی وجود دارد که به ذکر بعضی از آنها ، آن هم به نحو اجمالی :
یکم: شهادتی که امتحان شده و بصورت خالص درآمده و با چیز دیگری مخلوط نیست و آن طبعاً صرف یک عقیده نیست ، بلکه عقیده ایی است در قلوب نفوذ کرده و به عمل و رفتار تبدیل شده است .
دوم: امام –علیه السلام- فرمود:« ما تمسک می جوئیم به آن تا وقتی که زنده ایم ». طبعاً مطابق این کلام نورانی شهادت مورد نظر ، دستاویز صاحبش در تمام عمر است یعنی انسان از ناحیه داشتن آن در آرامش روحی قرار دارد و از آن در مشکلات و سپردن راه زندگی بهره مند می شود .
سوم: امام –علیه السلام- می فرماید : آن شهادتی است که ما ذخیره اش می کنیم برای حوادث هول انگیز . یعنی از آن کمک می گیریم برای از بین بردن نگرانی ها و حوادث ناراحت کننده و از ناحیه آن ذخیره به آرامش می رسیم عبارات مورد استناد از خطبه امیرالمؤمنین علی –علیه السلام- مشتمل بر برکات فراوان علمی و عقیدتی است ، اما جهت رعایت روش اختصار به چند اشاره اکتفاء کردیم .
حاصل بحث و نتیجه آن در این بخش عبارت است از اینکه در معارف دین خدا و عقاید و احکام آن و در اصل در قرآن مجید ، مراتب متعددی از حقایق و فواید و برکات وجود دارد و این آثار و نتایج قابل بهره برداری در سطوح و مراتب مختلف می باشد نسبت به افراد مختلف و صاحبان استعدادهای متفاوت.
با این بحث حکمت رفتار مورد بحث درباره حضرت صدیقه طاهره ، فاطمه زهرا –سلام الله علیها- روشن می شود : یعنی آموزش افرادی که سالها با پیامبرخدا همراهی و مصاحبت داشتندو با او روزی چند بار نماز می خواندند و آموزشهای دین خدا را بصورت مستقیم از خود آن حضرت دریافت می کردند.
توضیح بیشتر اینکه عده زیادی از پیروان دین خدا بجهت محدودیت قوای ذهنی و روحی و استعداد در سطوح پائیین تر به ظواهر احکام و اخلاق و معارف دین خدا لذت ها و فواید سطحی از آنها اکتفاء می کنند و به فضای وسیع آموزشهای دینی و فواید عظیم تر و بیشتر و پایدار آن توجهی ندارند و اما این روحیه منشأ زیان ها و خسران ها و مشکلات زیادی در زندگی خود آنها و دیگران می شود. اگر چه این زیانها و خسران ها و مشکلات ، بعد از زمانی آشکار شود و یا اصلاً مورد غفلت و بی اعتنائی قرار بگیرد. و ما به خواست خدا در شماره های بعدی وارد مباحث علمی و اخلاقی دقیقی در این زمینه خواهیم شد(ان شاءالله تعالی)
پاورقی :
۱ – نهج البلاغه ، خطبه ۲