کلام ایام – ۶۴، امیرالمؤمنین علی علیه السلام و عظمت حادثه شهادت او

 

indexامیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و عظمت حادثه شهادت او

بخش دوم

در بخش اول این مقاله قطعاتی از خطبه امام حسن مجتبی (علیه السلام) در اوصاف شریف امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نقل و مورد بحث قرار گرفت. در این بخش بقیه خطبه شریف آن بزرگوار را با توضیحات فشرده ذکر می کنیم:

«وَ لَقَدْ تُوُفِّيَ ع فِي اللَّيْلَةِ الَّتِي عُرِجَ فِيهَا بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ع وَ فِيهَا قُبِضَ يُوشَعُ بْنُ نُونٍ وَصِيُّ مُوسَى- علیه السلام»(۱) یعنی وفات او- علیه السلام- در شبی واقع شد که عیسی بن مریم در آن شب عروج کرد و یوشع بن نون وصی موسی (علیه السلام). این قطعه از کلام امام حسن مجتبی (علیه السلام) اشاره ای دارد به شباهت بین زندگی و شهادت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) با حضرت عیسی بن مریم و حضرت یوشع بن نون، اما از بحث در این زمینه فعلاً صرف نظر می کنیم و اگر ضرورتی احساس شد در ادامه این مباحث به آن اشاره ای خواهیم کرد.

امام مجتبی (علیه السلام) در بیان نحوه زندگی و مال و دارائی امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود:

«وَ مَا خَلَّفَ صَفْرَاءَ وَ لَا بَيْضَاءَ إِلَّا سَبْعَمِائَةِ دِرْهَمٍ فَضَلَتْ مِنْ عَطَائِهِ أَرَادَ أَنْ يَبْتَاعَ بِهَا خَادِماً لِأَهْلِهِ» یعنی آن بزرگوار دینار و درهمی ]پولی[ از خود باقی نگذاشت، جز هفتصد درهم ]سکه نقره ای[ که از سهم خود ]از بیت المال[ اضافه آمده بود و می خواست با آن خادمی را برای خانواده اش خریداری کند.

رفتار امیرالمؤمنین (علیه السلام) در انفاق و ترجیح نیازمندان بر خود و نیازهای خانواده خود جایگاه آشکاری در سیره شریف او دارد، تا جائی که رفتار شکوهمند آن بزرگوار و خاندان کریمش در تحمل گرسنگی و اطعام مسکین و یتیم و اسیر، مورد مدح خداوند قرار گرفته و سوره ای از قرآن در این زمینه نازل شده است و آن سوره انسان است. بطوریکه خداوند در این سوره فرمود:

«وَيطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيتِيمًا وَأَسِيرًا» (الإنسان/۸) یعنی طعام خود را عطا می کنند به مسکین و یتیم و اسیر، در حالیکه به آن شدیداً نیازمند بودند.

در کتاب های مربوط به سیره شریف آن حضرت نقل کرده اند که در طول عمر مبارک خود حدود یک هزار برده را خرید و آزاد کرد.

خانه امیرالمؤمنین (علیه السلام) برای فقرا و نیازمندان، شناخته شده، و دائماً محل مراجعه بود. هیچ وقت نیازمندی از در آن خانه دست خالی و محروم برنمی گشت.

«ثُمَّ خَنَقَتْهُ الْعَبْرَةُ فَبَكَى وَ بَكَى النَّاسُ مَعَهُ» یعنی وقتی کلام امام (علیه السلام) به اینجا رسید حالت گریه گلویش را گرفت و گریه کرد و مردم هم با او گریه کردند.

حادثه شهادت آن شخصیت عظیم آسمانی خیلی حزن انگیز بود. هم برای مردم آن زمان و معاصران او و هم برای انسان های دیگر در زمان های بعدی. عظمت آن حادثه در سطوح متفاوتی ظهور یافته است.

شهادت امیرالمؤمنین (علیه السلام) در نظر خاندان رسالت

حادثه شهادت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در یک مرتبه متعالی برای خاندان رسالت و اهل بیت آن حضرت ظهور داشت و آن مصیبتی بسیار عظیم بود و سنگینی آن را می شود به حادثه رحلت و یا شهادت رسول اکرم حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلّم) تشبیه کرد. عظمت شخصیت و موقعیت امام (علیه السلام) برای آن خاندان در سطح خاصی تجلّی داشت. بطوریکه خود شخص وجود مبارک رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) قبل از وقوع این حادثه عظیم، چند بار ذکری از آن کرده بود و از آن خبر داده بود.

نقل کرده اند که وقتی رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) خطابه ای در فضائل ماه رمضان برای مردم خواند، در انتهای خطبه حالت گریه به آن حضرت عارض شد، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) برخاست و عرض کرد: ای رسول خدا چه چیزی شما را به گریه انداخته، آن حضرت فرمود: برای آن گریه می کنم که در این ماه حرمت تو را می شکنند، گو اینکه می بینم تو در حالیکه مشغول نماز هستی، آن شقی ترین شخص بر می خیزد و ضربتی بر سر تو می زند و محاسن تو با خون سرت خضاب می شود.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) عرض کرد ای رسول خدا آیا در این حادثه دین من سالم خواهد بود؟!

آن حضرت فرمود: بلی در حال سالم بودن دینت.

سپس فرمود: یا علی کسی که تو را بکشد، مرا کشته است. و کسی که تو را دشمن بدارد مرا دشمنی داشته و کسی که به تو ناسزا بگوید، مرا ناسزا گفته، به جهت اینکه تو مثل خود من هستی و روح تو از روح من است و طینت تو از طینت من است، خداوند مرا و تو را آفرید و برگزید، مرا برای نبوت انتخاب کرد و تو را برای امامت. و کسی که امامت تو را انکار کند، نبوت مرا انکار کرده است، یا علی تو وصیّ من و پدر فرزندان من و همسر دختر من و جانشین من هستی بر امت من، در زمان حیاتم و بعد از رحلت. امر تو امر من و نهی تو نهی من است. قسم می خورم به آنکه مرا به نبوت مبعوث فرمود و مرا بهترین آفریدگان قرار داد، تو حجت خدا هستی بر خلقش و امین او هستی بر سرّش و خلیفه او هستی بر بندگانش.

کلام ایام - 164، خروج کاروان قدسی از مکه مکرمه و حرکت بسوی عراق
بخوانید

پیشگوئی رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) از شهادت امیرالمؤمنین (علیه السلام) در کنار حادثه دیگری هم در کتب سیره نقل شده است.

در فاصله بین ضربت خوردن امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و شهادت او که تقریباً دو روز بود، خاندان رسالت در حزن و اندوه شدیدی فرو رفته بودند و گریه های آن ها قطع نمی شد، تا جائی که نقل شده است، گریه طولانی امام حسن و امام حسین علیهما السلام موجب تأثر شدید خود امیرالمؤمنین (علیه السلام) شده بود و آن بزرگوار به حال آن ها ترحّم می کرد و آن ها را دلداری می داد. گفته اند در این حادثه گریه زیاد چهره مبارک امام حسن (علیه السلام) را سوزانده بود و زخم کرده بود.

حادثه شهادت امیرالمؤمنین در نظر خاندان آن بزرگوار بالخصوص حجت های پروردگار عالم یعنی امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) عظمتی داشت فوق حدّ تصور انسان های دیگر و فوق حدّ توصیف، عظمت این حادثه علاوه بر جهت عاطفی، جهات علمی خاصی داشت. که به بعضی از ابعاد آن اشاره ای خواهیم داشت.

اما جامعه دینی هم بطور عموم در این حادثه عزادار بودند. خبر شهادت آن بزرگوار به هر کس می رسید حزن و اندوه خود را اظهار می کرد، جز عده قلیلی از دشمنان و مخالفان آن حضرت، حتی طبق آنچه در کتب تاریخی و سیره نقل شده است، عده ای از مخالفان آن بزرگوار هم در سوگ او گریه کردند و حزن قلبی خود را اظهار کردند.

مردم شهر مدینه و شهر کوفه در این حادثه موقعیت خاصی داشتند. آن بزرگوار بیش از سی و پنج سال از عمر پر برکت خود را در شهر مدینه گذرانده بود. مردم در آن شهر شاهد کرامت ها و بزرگواری ها و قهرمانی های زیادی از او بودند و به جاذبه شخصیتی او وابسته شده بودند، و هر وقت او را می دیدند و یا یادی از او می کردند، خاطره هائی از زمان حیات رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در ذهن آن ها زنده می شد.

آخرین سال های عمر مبارک او در شهر کوفه سپری شده بود. و آن چند سال زمان حکومت و خلافت ظاهری آن بزرگوار بود. نمازها و خطابه ها و حضور آن بزرگوار در بین مردم و در کنار فقراء و نیازمندان و کودکان یتیم تأثیرات عمیق عاطفی در دل ها ایجاد کرده بود. در حادثه شهادت آن بزرگوار پناهگاه روحی نیازمندان و فقراء و انسان های بی پناه و تنها و کودکان یتیم در هم شکسته بود. حزن و اندوه مردم عادی هم- علاوه بر خاندان رسالت- در این حادثه وصف ناپذیر بود. کجا دیگر روزگار می توانست یک علی بن ابیطالب دیگری به وجود آورد، او معجزه بزرگ رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) بود و طبق کلام امام حسن مجتبی (علیه السلام)- که ذکر شد- در بین گذشتگان کسی در فضائل و مقامات عالی انسانی بر او سبقت نگرفته است و در بین آیندگان نیز کسی به درجه او نخواهد رسید.

تحلیل علمی و اخلاقی و عقیدتی حادثه

شهادت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)

شهادت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) یک حادثه عادی متعارف از نوع متداول در بین انسان ها نیست. و حتی از نوع رحلت و شهادت شخصیت های علمی و اخلاقی مشهور جهان هم نیست. بلکه این حادثه موقعیت ممتاز خاصی بین حوادث تاریخی دارد و از یک نظر به تمام تاریخ حوادث فرهنگی و اخلاقی و حقوق انسانی ارتباط پیدا می کند. همه انسان های آزاده و طرفداران فضائل اخلاقی و همه جویندگان علم و معرفت و همه مظلومان تاریخ در این حادثه و در شخصیت علمی و اخلاقی امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) سهمی دارند. این حادثه و مجموع شخصیت آن حضرت و بحث و گفتگو در مورد آن می شود جنبه کاربردی گسترده ای پیدا کند. فلذا بخواست خداوند، در مقاله بعدی تفسیر و توضیحی از جهات مختلف در این زمینه خواهد آمد و این موضوع از دیدگاه های مختلفی مورد بحث قرار خواهد گرفت.

الیاس کلانتری

۹۵/۴/۱۰

پاورقی:

۱-ارشاد، شیخ مفید، انتشارات علمیّه اسلامیّه، ج ۲، ص ۴

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن