کلام ایام ـ ۴۸۹، دعوت به ضیافت بهشتی در ماه خدای سبحان
بخش دوم
در بخش قبلی عناوین اصلی و موضوعات محوری مقالات ماه رمضان در سالهای قبل ذکر شد و در این بخش بقیه عناوین و موضوعات را ذکر می کنیم و بعد به شرح و توضیح موضوعات درنظر گرفته برای مقالات جدید می پردازیم:
۱۰۳ـ ماه رمضان زمان باز شدن درهای آسمان.
۱۰۴ـ انتساب این ماه بصورت خاص به ذات قدوس الله ( جلّ جلاله)
۱۰۵ـ فضائل و برکات ماه رمضان و میزان رحمت نازل از خدای سبحان خارج از حیطه قدرت ادراک و محاسبات عادی است.
۱۰۶ـ ظرفیت مناسب برای دریافت برکات و نعمت های خدای غنی حمید (عزّوجل)
۱۰۷ـ رحمت و برکات بی پایان و علل اطلاق این عنوان بر ماه رمضان.
۱۰۸ـ متن خطبه رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ درباره ماه مبارک رمضان با ترجمه عبارات.
۱۰۹ـ کلامی از وجود مبارک امام رضا ـ علیه السلام ـ در جهت ورود به ماه رمضان.
۱۱۰ـ سفارش امام رضا ـ علیه السلام ـ در جهت ورود به ماه رمضان.
۱۱۱ـ موضوع آمادگی برای ورود به ماه رمضان و دریافت برکات عظیم آن.
۱۱۲ـ با ورود ماه رمضان درهای آسمان به فضای زندگی انسانها باز شده است.
۱۱۳ـ نزول رحمت و برکات خدای سبحان در زمان ها و مکانهای خاص.
۱۱۴ـ ظرفیت بنده گان برای دریافت رحمت و برکات و نعمت های خدا.
۱۱۵ـ روزها و شب های ممتاز سال و موقعیت خاص آنها مثل شب و روز جمعه و عید قربان و عید غدیر و عید فطر و امثال آنها.
۱۱۶ـ مکانهائی که رحمت و برکات خدا در آنها در حجم عظیمی جریان می یابد مثل مسجدالحرام، کنار کعبه، عرفات، مشعرالحرام، مسجدالنبی.
۱۱۷ـ فرق بین نعمتهای خدا با دارائی های انسان.
۱۱۸ـ گاهی نعمت های خدا در زندگی بعضی از انسان ها به نقمت ها و بلاها تبدیل می شود.
۱۱۹ـ شرح و تفسیر خطبه رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در فضائل ماه مبارک رمضان.
۱۲۰ـ کسب آمادگی جهت ورود به ماه رمضان و در روزهای اول آن نسبت به روزهای بعدی.
۱۲۱ـ موضوع باز شدن درهای آسمان در احادیث.
۱۲۲ـ دعوت از عموم انسانها و از اهل ایمان به ضیافت خدا.خ
۱۲۳ـ تکریم انسانها و اهل ایمان از طرف خدای سبحان در ماه رمضان.
۱۲۴ـ لازم است تکریم مهمان ها و پذیرائی از آنها متناسب با امکانات صاحب مهمانی و دارائی ها و قدرت او باشد.
۱۲۵ـ تکریم خدای سبحان در ماه رمضان نسبت به انسان ها متناسب با قدرت و دارائی و کریمیت و حکمت او خواهد بود.
۱۲۶ـ صاحب این ضیافت عظیم خدای غنی حمید و فضای این مهمانی عالم دنیا و عالم بسیار وسیع آخرت و بهشت و مهمان ها بندگان بی شمار او و بطور خاص روزه داران وعلاقه مندان به آن هستند.
۱۲۷ـ صاحب این ضیافت عظیم در ماه رمضان، دارای کرامت بی پایان و دارائی و غنای بی پایان و قدرت و همه کمالات بی پایان است.
۱۲۸ـ دارائی خدای غنی حمید با امساک و خودداری از اعطاء زیاد نمی شود و با بخشیدن هم نقصان نمی پذیرد.
۱۲۹ـ محرومیت های بعضی از بندگان از رحمت و نعمت های خدا و یا مراتبی از آنها، وضعیت و موقعیت خود آنها می باشد.
۱۳۰ـ میزان ارزش تکریم ذات قدوس الله ـ عزّوجل ـ از انسانها و بالخصوص از روزه داران.
۱۳۱ـ نفس کشیدن ها که ثواب تسبیح خدا را دارد.
۱۳۲ـ خوابی که عبادت خدا محسوب می شود.
۱۳۳ـ اعمال انسانها در ماه رمضان خاصیتی پیدا می کند که به مرتبه قبولی نزد خدا صعود می کند.
۱۳۴ـ تشابه وضعیت معنوی ماه رمضان به وضعیت هوای بهاری در ارتباط با گیاهان و درختان.
۱۳۵ـ نوع بهره برداری از آب و هوا و باران بهاری به صورت عمومی و همگانی و به صورت فوق عادی و اختصاصی.
۱۳۶ـ انواع خواسته ها و تمایلات و نیازهای انسانها.
۱۳۷ـ نیازهای حیات جانداری و حیات انسانی.
۱۳۸ـ وجود تمایلات طبیعی و دیگر تمایلات در انسانها و همچنین ضرورت زندگی انسانها با یکدیگر یعنی زندگی اجتماعی تضادها و اختلافاتی را بین آنها به وجود می آورد.
۱۳۹ـ تقوای الهی که عامل اصلی شخصیت اخلاقی در انسانها و مهمترین فضیلت در آنها محسوب می شود از امساک در مقابل خواسته های نفسانی و اجرای فرمانهای خدا به وجود می آید.
۱۴۰ـ تقوا که مجموعاً از ناحیه فطرت سالم و عقل انسان و آموزشهای دینی حاصل می شود، با ارزش ترین دارائی انسان و عامل اصلی ارزش های وجودی محسوب می شود.
۱۴۱ـ امیال نفسانی در جانداران دیگر غیر از انسان، تمامی وجود و فعالیت های آنها را تشکیل می دهد، اما در مورد انسان به بخشی از وجود و فعالیت های او مربوط می شود!
۱۴۲ـ چرا بچه آهو و گوسفند و کبوتر و خیلی از جانداران دیگر یک یا دو سال حتی گاهی چندماه بعد از تولد به رشد کامل بدنی می رسد و صاحب بچه می شود، اما در فرزند انسان این دوره ده، پانزده سال و بیشتر از آن طول می کشد؟
۱۴۳ـ رشد بدنی در جانداران ـ غیر انسان ـ انتهای کمال وجودی آنها و مقصد آفرینش آنها است و اما رشد بدنی در انسان مقدمه حیات حقیقی و شروع آن فعالیت است.
۱۴۴ـ کمالی در روح انسان وجود دارد که در اصل دارای فواید و بهره های فراوانی است، اما در صورت غفلت و بی اطلاعی و عدم آموزش مناسب می تواند عامل گرفتاریها و بلاها و مصیبت ها شود! مثل سایر کمالات.
۱۴۵ـ در اثر عادت کردن به یک شیء بالخصوص وقتی زمان آن طولانی شود، انسان نسبت به آن امکان دارد علاقه و شیفتگی شدیدی پیدا کند تا جائی که این نوع علاقه شدید گاهی قوه عقل را تحت سلطه خود می گیرد و حتی موقتاً از کار می اندازد.
۱۴۶ـ شیفتگی شدید به بعضی از اشیاء بالخصوص وقتی با نوعی غفلت و جهل همراه باشد، بجای کارائی مطلوب و ثمربخش به نوعی وابستگی ویرانگر عقل و مخرب قوای ارزشمند روحی منتهی می شود.
۱۴۷ـ فواید عادت کردن به اشیاء و زیان ها و خسران عظیم آن در اثر غفلت و اهمال و عدم دریافت آموزشهای لازم.
۱۴۸ـ عادت کردن به اشیاء و بعضی از رفتارها در اصل از کمالات روح انسان است.
۱۴۹ـ انسان می تواند از این خاصیت روحی یعنی «عادت کردن» ، از پدیده های معنوی و حتی اشیاء مادی به لذت های عظیم پایداری برسد.
۱۵۰ـ رسیدن به لذتهای حقیقی و آسایش و آرامش روحی از آثار ربوبیت پروردگار عالمیان درباره انسان است.
۱۵۱ـ مراد از «تسویه نفس» انسان چیست؟
۱۵۲ـ دوستی و محبت انسان نسبت به همسرش از جلوه های ربوبیت الله ـ عزّوجل ـ است.
۱۵۳ـ اگر تمایلات و کشش های روحی انسان از مسیر طبیعی و حالت اعتدالی خارج شود، زندگی انسان و نظام روح او دچار اختلال شدیدی خواهد شد.
۱۵۴ـ حکومت هواهای نفسانی و تمایلات طغیان کرده بر عقل انسان و نتایج آن.
۱۵۵ـ چرا انسان ها بعد از رسیدن به خواسته ها و تمایلات خود نسبت به آنها بی میل و حتی پشیمان می شوند؟
۱۵۶ـ برای اولیاء خدا خوفی نخواهد بود و آنها دچار حزن و اندوه نخواهند شد.
۱۵۷ـ تقوا آن قدرت باز دارنده ای است که هواهای نفسانی و رفتارهای انسان را تحت نظارت عقل و احکام اخلاقی قرار می دهد.
۱۵۸ـ تقوا در وجود انسان شبیه به ابزاری مثل ترمز و فرمان در اتومبیل و امیال نفسانی به منزله قوه محرک آن است.
۱۵۹ـ چرا انسانها در طول تاریخ حیات خود شاهد این همه ظلم ها و بی عدالتی ها و خیانت ها و جنایت ها بوده اند؟
۱۶۰ـ امروزه عمده فراورده های علمی و تحقیقات درجهت تسلط گروهی از انسانها به گروه ها و افراد دیگر به کار می رود.
۱۶۱ـ یک مرد پلیس امریکائی زن سیاهپوستی را که فریاد می زد حامله است با شلیک پنج گلوله به قتل رساند.
۱۶۲ـ در یکی از شهرهای کشور امریکا یک زن روی زمین افتاده را کتک می زدند و سه تا پلیس دیگر به کمک آنها آمدند.
۱۶۳ـ مرد جوانی که در اثر اختلاف پیش آمده برای پارک اتومبیل همسایه خود را با چند ضربه چاقو کشت!
۱۶۴ـ نیاز انسان در زندگی فردی و اجتماعی به تقوا و استقامت در مقابل هوای نفس.
۱۶۵ـ تقوای الهی در وجود انسان او را از سقوط در پرتگاههای کنار جاده حیات حفظ می کند.
۱۶۶ـ عدم توجه به اختلاط و تزاحم جهاتی از زندگی جانداری با زندگی انسانی است.
۱۶۷ـ ماه مهمانی خدا و تجلی نور قدسی.
۱۶۸ـ کلامی از امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ درباره گروهی که سرگرم بازی و خنده و بطالت و لغویات بودند.
۱۶۹ـ شرایط مناسب برای آموزش انتقادآمیز و نهی از یک عمل و رفتار.
۱۷۰ـ تشبیه فضای زندگی دنیوی انسان به فضائی که در آن مسابقه ای برقرار است.
۱۷۱ـ تفاوتهای بین مسابقات در عالم دنیا و مسابقه حقیقی انسانها در جاده حیات.
۱۷۲ـ لازمه برنده شدن انسان در مسابقه حیات، بازنده بودن دیگران نیست!
۱۷۳ـ مراد از سرعت در کارهای خیر و سبقت در آنها در آیه ای از قرآن مجید.
۱۷۴ـ در زمان تمرین برای مسابقه و آماده شدن برای آن پرداختن به استراحت و آسایش و وقت گذرانی کار معقول و حکیمانه ای نیست مگر استراحت در حد ضروری!
۱۷۵ـ برقراری یک نظام ملکوتی درعالم که اتصال و ارتباطی با نظام زندگی دنیوی انسان ها دارد.
۱۷۶ـ اعمال انسانها یک صورت ظاهری و آشکار دارد، اما همین اعمال صورتهای باطنی و ملکوتی هم دارند و اغلب انسانها فقط به صورت ظاهری آنها توجه دارند.
۱۷۷ـ امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ درکلام خود درباره عده ای که به لهو و لعب مشغول بودند متذکر صورت ملکوتی اعمال آنها شد.
۱۷۸ـ علم به باطن پدیده های عالم و ملکوت اعمال و ادراک فوق عادی از لوازم و ابزارهای مقام عصمت و امامت می باشد.
۱۷۹ـ امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ در کلام خود در روز عید فطر اشاره ای فرمود به صورت ملکوتی عبادتی به نام «روزه» و همچنین قرائت قرآن و دعاها و استغفارها و مجموع اعمال ماه رمضان.
۱۸۰ـ بحثی در موضوع قبولی اعمال عبادی، یا اسقاط تکلیف.
۱۸۱ـ روزه گرفتن در ماه رمضان مشهورترین و اساسی ترین عمل و رفتار و عبادت در آن محسوب می شود. بطوریکه این ماه را «ماه روزه» هم نامیده اند.
۱۸۲ـ موضوع دعاهای زیاد در ماه رمضان.
۱۸۳ـ لازمه استجابت دعا صدور آن از نیت های صادقانه و قلوب طاهره است.
۱۸۴ـ انسان لازم است توفیق روزه گرفتن و تلاوت قرآن مجید را با دعا از پروردگارش بخواهد.
۱۸۵ـ کلامی از امیرالمؤمنین علی – علیه السلام ـ درباره کسانی که جویای بهشت و فراری از جهنم هستند.
۱۸۶ـ بحث و گفتگو درباره سخنان و رفتارهای پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و تدبر و تفکر در آنها نوعی «ذکر الله» است و عامل تطهیر قلب ها که لازمه استجابت دعاها می باشد.
۱۸۷ـ ارتباط شب قدر با شخصیت حجت های پروردگار عالمیان.
۱۸۸ـ قرآن مجید حقیقتی است دارای مراتب متعدد و یک مرتبه از آن دارای عظمت و کرامت فوق ادراکات عادی است.
۱۸۹ـ انسانها متناسب با موقعیت علمی و سطح استعدادی و میزان فعالیت تحقیقی خود می توانند از قرآن مجید بهره برداری کنند.
۱۹۰ـ مرتبه قبل از نزول قرآن دارای عظمتی فوق ادراکات عادی است و آن عظمت در حد قدرت ادراکی «مطهرون» می باشد.
۱۹۱ـ شقی و محروم و زیانکار واقعی در قیامت چه کسانی خواهند بود.
۱۹۲ـ ارتباط بین «مغفرت» و «بهشت»
۱۹۳ـ ارزش مغفرت خدا وقتی روشن می شود که ارزش بهشت و نعمتهای آن روشن شود.
۱۹۴ـ بعضی از انسانهای صالح و اهل بهشت هم گرفتار سختی ها و مشقت هائی در روز قیامت خواهند شد.
۱۹۵ـ گرسنگی و تشنگی طولانی در روز قیامت.
۱۹۶ـ موضوع حفظ زبان در اخلاق دینی و حکمت آن.
۱۹۷ـ اعضاء بدن انسان و قوای وجودی او لوازم و ابزارهائی هستند که
برای رسیدن به مقصد اصلی حیات باید به کار گرفته شوند.
۱۹۸ـ نعمت زبان و قدرت تکلم و مشکلات کسانی که فاقد آن هستند.
۱۹۹ـ وسائل و ابزارهای روح انسان در صورت غفلت او و عدم دریافت آموزش های آسمانی به عوامل نقمت ها و بلاها تبدیل خواهد شد.
۲۰۰ـ نقش گریه در زندگی نوزاد و کودک انسان.
۲۰۱ـ انواع ممنوعیت ها برای تکلم در جوامع مختلف.
۲۰۲ـ ممنوعیت های قانونی و ممنوعیت های اخلاقی در جوامع مختلف.
۲۰۳ـ در اخلاق دینی انسان ها به گفتن چه نوع سخنانی تشویق می شوند.
۲۰۴ـ امساک از گفتن سخنان غیرضروری یکی از عوامل کمال روزه است.
۲۰۵ـ کلامی از امیرالمؤمنین علی ـ علیه السلام ـ درباره تکلم عاقل و احمق.
۲۰۶ـ چرا انسان ها از بعضی نگاه ها ممنوع شده اند؟ (کلام ایام شماره های ـ ۲۷۹تا ۲۸۴ و ۲۸۷ و ۲۸۸)
** * * * * * * * * * * * *
عناوین مباحث و موضوعات بعضی از مقالات مربوط به ماه مبارک
رمضان را در صورت احساس ضرورت در بخش بعدی از سلسله مقالات مربوط به سال جاری نقل خواهیم کرد ـ ان شاء الله تعالی ـ و در این نوشتار شرح و توضیح بقیه اجزاء خطبه شریف را ادامه می دهیم. توضیح اینکه:
شرح و تفسیر خطبه شرییف رسول خدا ـ صلی الله علیه و اله و سلم ـ در مقالات سالهای قبل به پایان نرسید و بلکه در کلام ایام ـ ۲۹۱، با عنوان: عذر تقصیر به پیشگاه ماه مبارک رمضان و عبارت ذیل متوقف شد.
۹ـ « وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِكُمْ »
شرح و تفسیر بقیه عبارات خطبه رسول خدا ـ صلی الله علیه و اله و سلم ـ در فضائل ماه رمضان
ابتداءً لازم به تذکر است که بعضی از اجزاء خطبه شریف را در مقالات سالهای قبل مورد بحث و توضیح قرار دادیم و بعداً در مقالات ماه رمضان سال ۱۳۹۸ تصمیم گرفتیم که تمام عبارات خطبه مبارک را از اول تا آخر آن و مجدداً موردبحث و توضیح و تحلیل قرار بدهیم، لذا از کلام ۲۷۹ بحث جدید را شروع کردیم و از این نوشتار شرح و تفسیر خطبه شریف را ادامه می دهیم.
و باز قابل تذکر است که اصل خطبه با ترجمه عبارات آن در ۱۸ قطعه درکلام شماره ـ ۲۷۸ ذکر شده است.
۱۰ـ « وَ ارْفَعُوا إِلَيْهِ أَيْدِيَكُمْ بِالدُّعَاءِ فِي أَوْقَاتِ صَلَاتِكُمْ ، فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ يَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهَا بِالرَّحْمَةِ إِلَى عِبَادِهِ ، يُجِيبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ ، وَ يُلَبِّيهِمْ إِذَا نَادَوْهُ ، وَ يُعْطِيهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ ، وَ يَسْتَجِيبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ » یعنی: دست های خود را به طرف او بلند کنید جهت دعا در اوقات نمازهایتان، همانا آن اوقات بهترین ساعات است. در آن ساعات الله ـ عزّوجل ـ با رحمت بطرف بنده گانش نظر می کند، هرگاه با او مناجات کنند به آنها جواب می دهد و هرگاه او را ندا کنند، لبیک می گوید [ توجه خود را به آنها اعلام می کند] و درخواست آنها را قبول می کند، وقتی او را بخوانند.
منظور از بلند کردن دست ها به سوی خدا، بلند کردن آنها بطرف آسمان است، و این رفتار درمقام دعا و درخواست از خداوند بین مؤمنان متداول است. و به آن سفارش شده است. و قطعاً مراد از آن رفتار این نیست که خدای سبحان دارای مکانی است و آن مکان در آسمان است! بلکه این رفتار به منظور پیدا کردن حالتی است در دعا که نشانه احتیاج شدید بنده به خداوند و تجسم تضرع او است.
و توجه به رفعت مقام خداوند است، البته رفعت معنوی.
علامه طباطبائی (ره) در این زمینه می فرماید:
از جمله آن عبادت ها دعا است و آن عبارت است از مجسم ساختن توجه قلبی و درخواست باطنی مانند درخواستی که در بین ما تعارف است از درخواست باطنی مانند درخواستی که در بین ما متعارف است از درخواست فقیر مسکین در سطح پائین، از انسان غنی بلندمرتبه که دستش را بطرف او دراز کرده و درحالت احساس کوچکی و ضراعت حاجت خود را از او می خواهد.
در بعضی ازمقالات قبلی در ضمن بحث درباره شرایط استجابت دعا، متذکر شدیم که در مقام دعا لازم است حالت آمادگی روحی در بنده از ناحیه توجه خالص به پروردگار عالمیان، جهت دریافت رحمت او به وجود بیاید و دیگر اینکه عدم استجابت دعا عمدتاً به وضعیت روحی خود بنده دعا کننده مربوط می شود و خدای سبحان استجابت دعاهای بنده گان را وعده داده و به عهده گرفته است و در شرایط عادی درخواست بنده را رد نمی کند و او برهر کاری قادر است و استجابت دعای بنده هم در دارائی و قدرت بی پایان او نقصانی به وجود نمی آورد.
در این بخش قطعه ای از یک مقاله منتشر شده قبلی را عیناً نقل می کنیم:
« لازم به تذکر است که گاهی استجابت دعای بنده جهت رعایت حکمتی به تأخیر می افتد لذا این وضعیت را نباید عدم استجابت دعا تلقی کرد. و در این زمینه احتیاج به بحث خاصی وجود دارد و آن بخواست خداوند به فرصت دیگری موکول می شود.(۲) اما موضوع بسیار مهم و اساسی در زمینه دعا این است که عمل بنده باید شرایط دعای حقیقی را پیدا کند، و فقط در آن صورت بنده در حقیقت دعا کرده است. یعنی وقتی دعای بنده شرایط «دعای حقیقی» را ندارد، مثل این است که او دعا نکرده است. حال آیا وقتی دعای بنده، شرایط دعای حقیقی را ندارد، باز هم خداوند برای دعای ناقص او پاداشی عطاء خواهد کرد، یا نه! و آن دعای ناقص بدون داشتن شرایط دعای حقیقی، تأثیری در آن شخص و روحیه او خواهد داشت؟ یا نه، امری است که احتیاج به بحث دیگری دارد.
ما قبلاً دربخش «پرسش و پاسخ» در چندمقاله در زمینه دعا و شرایط استجابت آن مباحثی آوردیم. عمده آن مباحث با شماره ها و عناوین ذیل در سایت منتشر شد.
۳۱ـ چرا دعاهایمان مستجاب نمی شود؟!
۷۳ـ حکمت خواندن نماز و دعا و قرآن چیست ؟!
۹۲ـ برای چه چیزهائی باید دعا کرد؟!
۱۲۲ـ وقتی خداوند نیازهای ما را می داند، چه احتیاجی به دعا وجود دارد؟!
و در این سلسله مقالات مربوط به شرح و تفسیر خطبه شریف رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) در مورد ماه رمضان در بخش پنجم توضیحات دیگری در این زمینه آمد و اشاره ای به دو عنوان از مقالات مربوط به ماه رمضان سال گذشته شد و آن ها عبارت بودند از : «گردش کنار نهری در بهشت» در چهاربخش از شماره های ۳۵ تا ۳۹. و در بخش کلام ایام «یادی از شکوه ماه رمضان» در چهار بخش از شماره های ۷۰ تا ۷۳.
در این بخش هم جهت کامل شدن مباحث مجدداً به مطالعه مقالات فوق الذکر توصیه می کنیم.
در ادامه شرح و توضیح عبارات مورد بحث از خطبه شریف یعنی: «ارْفَعُوا إِلَیْهِ أَیْدِیَکُمْ بِالدُّعَاءِ…» وجود مبارک رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) به چند مورد از شرایط استجابت دعا و یا شرایط تحقق دعای حقیقی اشاره فرموده است و آن ها عبارتند از:
الف: زمان مناسب برای استجابت دعا
ب: نظر رحمت خدا بسوی بنده ها.
ج: پذیرش درخواست بنده در صورت تحقق مناجات
د: تحقق حالت نداء در دعا
ه: توجه کامل قلبی به خدا در مقام دعا و قطع توجه از غیر او، و هریک از این عناوین را بطور بسیار فشرده توضیح می دهیم :
زمان مناسب برای استجابت دعا
دعا یکی از عبادات مهم دائمی و روزمره مؤمنان است. از نمازهای واجب روزانه دعای بندگان شروع می شود و در ضمن خیلی از عبادات دیگر جریان می یابد مؤمنان و پیروان دین آسمانی حداقل روزی ده بار در حال نماز و خواندن سوره «حمد» از خداوند ـ عزّوجلّ ـ درخواست می کنند که آن ها را به «صراط مستقیم» هدایت کند.
برای دعای بنده از پروردگارش و ارتباط با او محدوده زمانی وجود ندارد و بنده در هر ساعتی و هر لحظه ای از شب و روز و ایام مختلف می تواند با پروردگارش ارتباط پیدا کند و نیازهای خود را از او بخواهد. یعنی باب دعا و درخواست از خدا و پناهگاه محکم و امن «ذکر الله» به روی بندگان خدا باز است .
اما در زمان ها و شرایط خاصی زمینه پذیرش رحمت خدا در انسان ها بیشتر است و از طرف دیگر جریان رحمت خدا هم، در آن زمان ها بطرف فضای زندگی انسان ها بیشتر و عظیم تر است. یکی از آن زمان های مناسب تر برای استجابت دعا و پذیرش رحمت فراوان و فوق عادی او، زمان «نماز» خواندن بنده و ارتباط با پروردگار از طریق این عمل با شکوه یعنی «نماز»است.
قابل توجه است که وجود مبارک رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) در کلام خود فرمود: «فی اوقات صلواتکم» یعنی در اوقات نمازهایتان! یعنی نفرمود «فی اوقات الصلوات» (در اوقات نمازها ). توضیح اینکه در ارتباط بین نماز و استجابت دعا دو موضوع باید مورد توجه قراربگیرد، یکی: وقت تعیین شده برای نماز. مثل اول صبح و وسط روز (وقت نماز ظهر) و اول شب (نماز مغرب ). بعضی از ساعات شبانه روز تناسب بیشتری به «ذکر الله» بمعنای مطلق آن، از جمله نماز و دعا دارد. مثل اول صبح و اول شب و وسط روز و ثلث آخر شب.
دوم: نماز خواندن بنده در ساعات تعیین شده، یعنی برکات خاص نازل شده در اوقات تعیین شده برای نماز بطور کامل شامل حال کسانی خواهد شد که در آن اوقات نمازهای تعیین شده را بجای آورند. یعنی در این قطعه از کلام شریف هم، موضوع فضیلت اوقات و ساعات تعیین شده برای نمازها، و هم التزام بنده به خواندن نماز در وقت تعیین شده یعنی اول وقت آن مورد توجه قرار گرفته است.
نظر رحمت خدا بسوی بنده ها
از طرف خداوند به اقتضای ربوبیت او بر عالمیان مرتبه ای از رحمت او بطور دائم بسوی بنده ها جریان می یابد. این جریان رحمت همان «رحمت عمومی» خداوند است. اما علاوه بر آن، جریان دیگری هم متناسب با موقعیت بنده ها و یا زمان ها و شرایط خاص در فضای زندگی آن ها برقرار می شود. در وقت نمازها و در حال نماز خواندن مؤمنان خداوند عالم، نظر رحمت خاص هم به آن ها دارد و این نظر خاص آثار عظیم مبارکی در زندگی انسان ها بوجود می آورد مثلاً آن ها را موفق به اعمال و عبادات بیشتری می کند و اجر آن ها را برای اعمالشان مضاعف می کند و دعاهای آن ها را مستجاب می کند، و بلاهای سنگین را از آن ها دفع می کند و آن ها را مورد غفران خود قرار می دهد! و امثال آن ها.
پذیرش درخواست بنده در صورت تحقق مناجات
موضوع بوجود آمدن حالت مناجات با خدا در این بخش از کلام شریف بطور ضمنی یکی از شرایط استجابت دعا و تحقق صورت کامل آن شمرده شده است، یعنی بنده لازم است در مقام دعا خود را با ذکر الله و خالص کردن نیت خود و پاک سازی قلب خود با همان ذکر الله و نوع مناسب تری از آن یعنی «استغفار» به پروردگارش نزدیک کند. بطوریکه گویی با او همراز شده و با او نجوا می کند. انسان در حال نجوا به خدا نزدیکتر می شود و این تقرّب و نزدیک شدن به خدا روح او را در معرض تابش نور صفات پروردگارش قرار می دهد، و روح او از این جهت دارای نوعی طهارت معنوی می شود و پیدایش این حالت در روح انسان عامل استجابت دعای او می شود.
تحقق حالت نداء در دعا
گفته اند معنی «ندا» عبارت است از بلند شدن صدا و ظهور آن و می شود گفت خواندن با صدای بلند و یا بطور کلی خواندن یک موجود و تقاضای کمک از او و گاهی بمعنای مطلق خواندن هم بکار می رود و غالبا ً به معنای خواندن و درخواست کمک بکار می رود. در آیات قرآن مجید در موارد متعددی دعا و درحواست بنده از خداوند با کلمه «نداء» بکار رفته است. از جمله :
الف: «وَأَيوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِي الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ ـ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَآتَينَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَذِكْرَى لِلْعَابِدِينَ» (الأنبياء/۸۴- ۸۳)
ب: «وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ — فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّينَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ» (الأنبياء/ ۸۷-۸۸)
ج: «وَزَكَرِيا إِذْ نَادَى رَبَّهُ رَبِّ لَا تَذَرْنِي فَرْدًا وَأَنْتَ خَيرُ الْوَارِثِينَ — فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ يحْيى وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ كَانُوا يسَارِعُونَ فِي الْخَيرَاتِ وَيدْعُونَنَا رَغَبًا وَرَهَبًا وَكَانُوا لَنَا خَاشِعِينَ» (الأنبياء/ ۸۹-۹۰)
در هر سه مورد موضوع دعا به صورت نداء ذکر شده است، گو اینکه مراد این است که انسان در دعا باید حالت نداء پیدا کند، مثل اینکه در اضطراری قرار گرفته و احتیاج به کمک دارد و استغاثه می کند و دیگران را به کمک خود می خواند. جالب توجه است که در هر سه مورد بعد از موضوع نداء، موضوع استجابت هم ذکر شده است.
قابل ذکر است که برای خداوند فرقی نمی کند که دعای بنده به چه شکل و صورتی انجام بگیرد، اما در مورد وضعیت روحی بنده، حالات او در دعا و نوع دعا دخالت دارد. در حالت نداء روح بنده ظرفیت مناسب برای پذیرش رحمت خدا را پیدا می کند. » (۱)
در موضوع شرایط استجابت دعا بحث دیگری خواهیم داشت و در ادامه مباحث این سلسله مقالات متذکر آن مباحث خواهیم شد (ان شاء الله تعالی)
الیاس کلانتری
۱۴۰۱/۱/۱۸
پاورقی:
۱ـ وبسایت حکمت طریف، کلام ایام ـ ۱۳۹، رمضان ماه برکات بی پایان