کلام ایام ـ ۴۹۰، دعوت به ضیافت بهشتی در ماه خدای سبحان

 

کلیات*

  • اعمال انسانها آثار قطعی و اجتناب ناپذیر دارد.
  • آثار اعمال انسان روح ووجود حقیقی او را احاطه می کند و از صاحب عمل بدون تحولی در وجود او جدا نمی شود.
  • از نظر قرآن مجید اعمال انسان آویزه گردن او می باشد، یعنی متصل به وجود او.
  • اعمال انسانها از نظر قرآن مجید، در روز قیامت بصورت کتابی برای آنها آشکار خواهد شد.
  • در آیات قرآن مجید تصریحی شده به اینکه انسان ها و روح آنها در گرو اعمالشان خواهد بود، بجز «اصحاب یمین»
  • کلامی از امیرالمؤمنین علی ـ علیه السلام ـ درباره آثار اعمال انسانها در عالم آخرت.
  • ارتباط آثار اعمال با مباحث «ترومای روحی و روانی» که بین روانشناسان متداول است.
  • آثار اعمال انسانها در روح نها منآنهآنها منشأ پدیده ها و حالات مطلوب و ارزشمند و سرورانگیز یا پدیده ها و حالات دردناک و زجرآوری خواهد شد.
  • از بین بردن آثار نامطلوب اعمال شبیه معالجه بیماری های جسمانی و ترمیم زخم ها و صدماتی است که به بدن انسان وارد می شود.
  • وجود مبارک رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ از ناحیه علم مخصوص مقام نبوت آثار اعمال انسانها را مشاهده می کند.
  • استغفار عامل آزاد شدن انسان از آثار اعمال خلاف و گناهان می شود.
  • موضوع پرداختن «فدیه» برای آزادی اسیران و زندانیان و شباهت آن با آثار «استغفار» در انسانها.
  • هزینه پاکسازی روح انسان از آثار اعمال خلاف و گناهان.
  • آثار مطلوب و بهره فراوان «استغفار» جهت از بین بردن آثار گناهان.
  • استغفار برای از بین بردن آثار گناهان خود عبادتی است بسیار سودآور.
  • جریان از بین رفتن «سیّئات» بوسیله «حسنات»
  • خدای رئوف و رحیم بر عزت خود قسم خورده است که نمازگزاران و اهل سجده را مجازات نکند.
  • راهها و عوامل نجات از جهنم و عذابهای آن.
  • وضعیت مطلوب و دلنشین و لذت بخش اهل تقوا در روز قیامت.
  • اهل تقوا در روز قیامت بصورت گروهی مهمان خدای غنی کریم اجتماع خواهند داشت.
  • اهل تقوا در روز قیامت مقابل سختی ها وشدت ها و گرفتاریهای عظیم، در مقام امنی قرار خواهند گرفت.
  • اهل تقوا وارد باغهای بهشتی خواهند شاد و در کنار نهرهای بهشتی خواهند بود.
  • از نظر قرآن مجید، تقوا بهترین اندوخته ها و توشه ها می باشد.

** * * * * * * * * * * * *

۱۱ـ « أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَكُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِكُمْ فَفُكُّوهَا بِاسْتِغْفَارِكُمْ وَ ظُهُورُكُمْ ثَقِيلَةٌ مِنْ أَوْزَارِكُمْ فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِكُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى ذِكْرُهُ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا يُعَذِّبَ الْمُصَلِّينَ وَ السَّاجِدِينَ وَ أَنْ لَا يُرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِينَ » یعنی: ای انسانها جانهای شما در گرو اعمال شما است، پس با استغفار آنها را آزاد کنید، شما بار سنگین آثار گناهان خود را بر پشت خود حمل می کنید، پس آنها را با سجده های طولانی سبک تر کنید، و بدانید که خدا به عزت خود قسم خورده است که نمازگزاران و سجده کنندگان را مجازات نکند و آنها را با آتش هراسان نکند، روزی که انسانها برای پروردگار عالمیان قیام می کنند [روز قیامت]

در کلام شریف اشاره ای شده است به اینکه اعمال انسانها آثار قطعی و اجتناب ناپذیر دارد و آن آثار وجود حقیقی انسان و روح او را احاطه می کند و از آنان خود بخود و در شرایط عادی زندگی و بدون تحولی و اعمال خاصی جدا نمی شود.

این حقیقت و این خاصیت دائماً در روح و وجود حقیقی انسان برقرار است. در قرآن مجید هم این حقیقت ذکر شده است، بطوریکه می فرماید:

« وَكُلَّ إِنْسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ وَنُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كِتَابًا يَلْقَاهُ مَنْشُورًا » (الاسراء/۱۳)یعنی: و ما طائر ( اعمال و آثار آنها) هر انسانی را آویزه گردنش قرار دادیم و روز قیامت ما آن را بصورت کتابی برای او در می آوریم که آن را گشوده خواهد یافت.

در این آیه کریمه خدای سبحان متذکر این حقیقت شده است که اعمال انسان آثار و نتایجی دارد که آن آثار به صاحبش متصل می شود و از او جدا نخواهد شد و در روز قیامت آن اعمال و آثار آنها بصورت کتابی برای صاحب عمل درخواهد آمد که او آن کتاب را منشور یعنی گشوده و آشکار خواهد یافت.

اما اینکه چرا به اعمال انسان «طائر» گفته شده و همچنین مراد از «کتاب» در این آیه کریمه بطور دقیق چیست، احتیاج به بحث فلسفی و کلامی خاصی دارد که در این نوشتار فرصت مناسب برای ورود به آن نیست و معنی ظاهری آیه کریمه اجمالاً روشن است.

باز خدای سبحان در این زمینه می فرماید:

« كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ ـ إِلَّا أَصْحَابَ الْيَمِينِ» (المدثر/۳۸ـ۳۹) یعنی: هر نَفسی در گرو اعمالی است که انجام داده است، جز اصحاب الیمین.

منظور این است که همه انسانها یا روح همه انسانها درگرو اعمالی است که آنها انجام داده اند و خواص آن اعمال صاحبان آنها را احاطه می کند و از آنها جدا نمی شود بجز انسانهائی که از «اصحاب الیمین» هستند و آنها از آثار اعمالشان در فراغتی قرار می گیرند و در گرو اعمالشان نخواهند بود.

امام امیرالمؤمنین در کلام نورانی خود فرمود:

«الصَّدَقَةُ دَوَاءٌ مُنْجِحٌ، وَأَعْمالُ الْعِبَادِ فِی عَاجِلِهِمْ، نُصْبُ أَعْیُنِهِمْ فِی آجَالِهِمْ» یعنی: صدقه داروئی است نجاتبخش (شفابخش) و اعمال بندگان در زندگی دنیوی جلو چشمشان خواهد بود، در زندگی اخروی.

در این کلام شریف هم امام ـ علیه السلام ـ اشاره فرموده به ارتباط انسان با اعمالش در زندگی اخروی و آثار آن اعمال.

وجود مبارک رسول اکرم  ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ هم در این عبارت مورد بحث از خطبه شریف، هم به اصل این جریان برقرار درباره انسان اشاره ای فرموده و هم به راه و روش نجات یافتن از سختیها و گرفتاری هائی که گناهان انجام گرفته برای انسانها به وجود خواهد آورد.

لازم به تذکر است که خواص و آثار اعمال انسان از همین عالم دنیا شروع می شود و در زندگی اخروی این ارتباط آشکار خواهد شد و تأثیراتش در روح (وجود اخروی) انسان بیشتر خواهد بود.

این موضوع شباهت یا ارتباطی دارد با مباحث ترومای (Truma) روحی و روانی که در علم روانشناسی تجربی و در بین روانشناسان متداول است با این تفاوت که موضوع ارتباط اعمال صادر شده از انسان اعم از مباحث مربوط به «ترومای روحی و روانی» است و موضوع شامل حوادث مثبت و مطلوب و متناسب با نیازها و خواسته ها و تمایلات روحی انسان هم می شود، نه فقط ضربه های روحی و حالات و بیماریهای ناشی از آنها. دیگر اینکه «تروما» عامل خارجی دارد، اعم از اینکه در بدن و جسم انسان واقع شود، یا روح او.

اما آثار اعمال انسانها و ارتباط اعمال با جسم و روح آنها اعم از تأثیرات عوامل خارجی به خود جسم و یا روح انسان و خواص خلقتی آنها هم ارتباط پیدا می کند.

در هر صورت آنچه مورد توجه دقیق باید قرار بگیرد، آثاری است که عوامل خارجی در بدن و روح انسان به وجود می آورد و آثاری که از اعمال انسان نشأت می گیرد، در فضای روح انسان و بلکه فضای بسیار وسیعتری باقی می ماند و منشأ پدیده های مطلوب و ارزشمند و سرورانگیز یا پدیده ها و حالات دردناک و زجرآور و نامطلوب خواهد شد. مگر اینکه به نحوی آثار تغییر یابد ویا به پدیده دیگری تبدیل شود. شبیه اینکه وقتی آسیبی به بخشی از بدن انسان و یکی از اعضاء بدن او وارد می شود، امکان دارد در اثر معالجات و به کار بردن داروها و یا مجموعاً از ناحیه قوانین حاکم بر بدن انسان از ناحیه اراده خدای سبحان آن آسیب و زخم  به وجود آمده در بدن ترمیم شود و درد و رنج و مشقت ناشی از آن بطور کامل و یا بطور ناقص از بین برود.

گاهی هم آسیب وارد شده به بدن چه از ناحیه عوامل خارجی و چه عوامل درونی در حدی است که عضوی از آن و یا بخشی از یک عضو بطور کامل از بین می رود، مثل حادثه ای که منتهی به نابینائی و از بین رفتن چشم انسان و ناشنوائی می شود و یا انسان یکی از دستها و یا پاهای خود و یا بخشی از آنها را از دست می دهد و ضایعه دیگر قابل اصلاح و ترمیم نیست.

اعمال صادر شده از انسان و یا بعضی از آنها آثار و نتایج دائمی و یا طولانی مدت در وجود انسان خواهد داشت، اعم از آثار مطلوب و لذتبخش و دلنشین و یا آثار دردناک و زجرآور و محرومیت زا! پس لازم است انسان آثار نامطلوب اعمال خود را به نحوی از بین ببرد و یا تغییراتی در آنها بوجود آورد. مثل اینکه آسیب دیدگی چشم خود را با معالجه و بکار بردن داروهای خاصی برطرف کند، تا بینائی او بطور کامل و یا در حدی قابل توجه برگردد و محرومیت او از ناحیه بیماری و جراحت چشم از بین برود.

وجود مبارک رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ از ناحیه علم و بصیرت مخصوص مقام نبوت به نظام حاکم بر عالم و از جمله ارتباط اعمال انسانها با روح آنها علم و توجهی کامل دارد و اصلاً این نظام برقرار در عالم و ملکوت اعمال را مشاهده می کند، لذا به انسانها تذکر می دهد که روح و وجود اخروی آنها، درگرو اعمال آنها قرار دارد و محبوس است، لذا می فرماید با «استغفار» خود این گروگان را آزاد کنید. تصور کنیم که عده ای از ما انسانها در جائی محبوس هستند و نعمت آزادی از آنها سلب شده است و از این ناحیه در عذابی و درد و رنجی به سر می برند، مخصوصاً اگر بنا باشد این محبوسیت طولانی مدت و یا دائمی باشد، اعم از اینکه آن محبوسیت و زندان از ناحیه اعمال خلاف آنها باشد و یا آنها بی گناه باشند، اما مثلاً دشمن آنها در میدان جنگ آنها را اسیر کرده باشد. طبعاً در این صورت آن افراد زندانی و یا بستگان آنها حاضر خواهند شد که مقدار قابل توجهی مال بعنوان فدیه جهت آزاد شدن زندانی ها بپردازند و یا اگر مدتی اعمالی مورد پسند و رفتارهائی رضایتبخش از آنها دیده شد، آنها آزاد شوند، در این صورت عقل انسان حکم می کند که آن رفتارهای مطلوب و رضایتبخش را انجام دهد و لوازم آزادی خود را فراهم کند.

کلام ایام ـ 470‏، معارف دین توحیدی در سیره و کلام حضرت زینب کبری (سلام الله علیها)
بخوانید

وجود مبارک رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ به انسانها توصیه می فرماید که با «استغفار» روح خود را از آثار نامطلوب و رنج آور اعمالشان آزاد کنند.

اما آنچه لازم است موردتوجه زیاد قرار بگیرد، هزینه ای است که باید برای این آزادی پرداخت شود! قابل توجه است که این سود عظیم یعنی پاک شدن آثار گناهان و معاف شدن انسان از مجازات ها و آزاد شدن او از زندانی که از اعمال او به وجود آمد با «استغفار» امکان پذیر است. اگرچه اعمال حسنه دیگر مثل صدقه دادن به افراد نیازمند هم نقشی در این آزادی با شکوه و لذتبخش دارد. استغفار هم عملی است که نه تنها هزینه مادی ندارد، بلکه خود عبادت جدیدی محسوب می شود، یعنی علاوه بر پاک شدن آثار گناهان در اثر استغفار، فواید عظیم دیگری هم از استغفار عاید انسان می شود! و این سود عظیم از برکات عبودیت برای ذات قدوس الله حاصل می شود و از رحمت واسعه و برکات بی پایان او بالخصوص در ایام و ساعات ماه مبارک رمضان می باشد.

لازم است توفیق استغفار زیاد را با دعا و از پروردگار عالمیان درخواست کرد و این درخواست در فضای مهمانی برقرار شده از الطاف خدای سبحان، مناسبت بیشتری دارد و قطعاً او درخواست مهمان خود را

رد نمی کند، چون کریم است و غنی و قادر بر هر کاری.

« وَ ظُهُورُكُمْ ثَقِيلَةٌ مِنْ أَوْزَارِكُمْ » یعنی: شما بار سنگینی آثار گناهان خود را بر پشت خود حمل می کنید، پس آن بار سنگین را با سجده های طولانی سبک تر کنید. این عبارت هم به عبارت قبلی ارتباط دارد و در آن اشاره ای است به آثار اعمال که مانند باری سنگین و مشقت آور بر پشت صاحبان آن اعمال حمل می شود. اما می شود با اعمال حسنه بالخصوص با نمازها و سجده های طولانی در آنها، آن بارها را سبک تر کرد.

بعضی از اعمالی که از انسان صادر می شود، امکان دارد که اعمال قبلی او را تحت تأثیرات خود قرار دهد و تغییراتی در آنها به وجود آورد، مثلاً آنها را از بین ببرد و یا دگرگون کند ویا رشد دهد و یا اصلاح و کامل کند. مثل اینکه عملی بنام «توبه» می تواند سیّئات صادر شده از انسان را از بین ببرد، بطوریکه خدای سبحان در کتاب خود فرمود:

« وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ۚذَٰلِكَ ذِكْرَىٰ لِلذَّاكِرِينَ » (هود/۱۱۴) یعنی: و نماز را برپای دار در دو طرف روز و اوائل شب، همانا حسنات، سیّئات را از بین می برد و این تذکر و آموزشی است برای کسانیکه اهل ذکر [و آموزش پذیر] هستند.

آیه کریمه متذکر یکی از جریانات رحمت خدای سبحان است که در فضای زندگی انسانها برقرار است و آن عبارت تغییری است که اعمال حسنه و بالخصوص نماز در گناهان صادر شده قبلی از انسان به وجود می آورد و آثار اعمال بد انسانها را از بین می برد.

در آیه کریمه عظمت و جلالت عبادتی بنام «نماز» و جایگاه رفیع آن در بین حسنات و عبادات موردتذکر قرار گرفته است و در کلام شریف رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ هم نماز و یکی از اجزاء و ارکان آن یعنی: سجده ها و یا مجموعاً «سجده» اعم از سجده نماز و سجده شکر و دیگر سجده ها و تأثیرات آنها در اعمال انسان ذکر شده است.

« وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى ذِكْرُهُ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا يُعَذِّبَ الْمُصَلِّينَ وَ السَّاجِدِينَ وَ أَنْ لَا يُرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِينَ » یعنی: بدانید که خدا به عزّت خود قسم خورده است که، نماز گزاران و اهل سجده را عذاب نکند و آنها را با آتش جهنم هراسان نکند، در روزی که انسانها برای پروردگار عالمیان قیام می کنند [یعنی روز قیامت]

رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در کلام شریف خود در مقام تأکید برای مطلبی که درباره نمازها و سجده ها و آثار آنها در کم کردن و سبک کردن بار سنگین اشان ناشی از گناهان، اشاره ای فرمود به اراده ای و نسبتی از پرودگار عالمیان و آن اینکه ذات قدوس الله به عزت خود قسم خورده است که نمازگزاران و اهل سجده را عذاب نکند. یعنی اینکه اهل نمازها و سجده ها مشمول غفران و رحمت خاصی از پروردگار عالمیان قرار می گیرند و این رفتار از خدای سبحان قطعی است و پابرجا و دائمی.

بطور ضمنی از این قطعه از کلام شریف بر می آید که مراد از «المصلین» و «الساجدین» کسانی هستند که با جدیت به خواندن نماز روی می آورند و این عبادت باشکوه را محور و اساس رفتارها و برنامه های زندگی خود قرار می دهند و بر اوقات نماز محافظت می کنند.

در کلام شریف بطور ضمنی به عظمت و سختی ها و عذابهای روز قیامت هم اشاره ای شده و اینکه آن عذابها گسترده و فراگیر است و گروههائی از انسانها از آن ها نجات می یابند و آنها همان اهل نماز و سجده ها هستند.

« يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِينَ » این قطعه از خطبه شریف منتهی شده به آیه ای از قرآن مجید، و رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ این آیه کریمه را در کلام خود آورده است. آیه فوق الذکر با چند آیه دیگر در اول سوره مطففین قرار دارد و در این دسته از آیات توصیفی از روز قیامت و عظمت آن بعمل آمده و در آیات بعدی موضوع تقسیم انسانها به دو گروه «فجّار» و «ابرار» و سرنوشت نهائی آنها ذکر شده است.

موضوع روز قیامت و اوصاف آن و زندگی اهل بهشت و اهل جهنم و اوصاف آنها از موضوعات بسیار مهم قرآنی است، بطوریکه صدها آیه از قرآن مجید به ذکر و بیان این موضوع و مطالب مربوط به آن اختصاص یافته است.

در این نوشتار ما وارد بحث تفصیلی درباره قیامت و اوصاف آن نمی شویم و لازم است مقالات و کتابهای متعدد زیادی در این زمینه نوشته شود، علاوه بر هزاران جلد کتاب و مقالات بی شماری که قبلاً در این زمینه نوشته شده است. و فقط اشاره ای می کنیم به اینکه علاوه بر اصل موضوع قیامت، در آیات متعددی از قرآن مجید عظمت و شدت ها و سختی ها و گرفتاری های انسانها درروز قیامت بیان شده است مثل آیاتی در سوره های: واقعه ـ حج ـ تکویر ـ نبأ ـ عبس ـ انفطار ـ انشقاق ـ مرسلات ـ انسان ـ قیامت و سوره های زیاد دیگر امثال آنها.

در آیات فراوانی از قرآن مجید هم علاوه بر ذکر حوادث عظیم و سنگین قیامت و سختی ها و مشقت های فراگیر آن راههای نجات از آن گرفتاریها و مشقت ها هم نشان داده شده و عوامل نجات ذکر شده است. بعنوان نمونه در سوره نبأ بعد از ذکر حوادث سنگین قیامت و اوصافی از جهنم و آتش آن می فرماید:

  • « إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ مَفَازًا ـ حَدَائِقَ وَأَعْنَابًا »(النبأ/۳۱و۳۲) یعنی: همانا برای اهل تقوی راههای نجات و رستگاری برقرار خواهد بود و باغهائی و درختان انگور و …
  • « إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ ـ ادْخُلُوهَا بِسَلَامٍ آمِنِينَ » (الحجر/۴۵و۴۶) یعنی: همانا اهل تقوا در باغها و [کنار] نهرهائی خواهند بود.
  • « يَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِينَ إِلَى الرَّحْمَٰنِ وَفْدًا » (مریم/۸۵) یعنی: روزی که اهل تقوی را گروهی به مهمانی خدای رحمن جمع می کنیم.
  • « إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی مَقام أَمِین ـ فِی جَنّات وَ عُیُون » (الدخان/۵۱ـ۵۲) یعنی: اهل تقوا در جایگاه امنی قرار خواهند گرفت ـ در باغها و [کنار] چشمه ها و نهرها.

در آیات فوق الذکر ـ بعنوان نمونه ـ و آیات فراوان دیگری در قرآن مجید، تقوا عامل نجات از سختی ها و گرفتاری ها و عذابهای روز قیامت معرفی شده است و قابل تذکر است که درکتاب آسمانی حکمت تشریع عبادتی بنام «روزه» را حصول تقوا بر شمرده است، بطوریکه فرمود:

« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ » (البقره/۱۸۳) یعنی: ای کسانیکه ایمان آوردید، روزه برای شما مقرر و واجب شد، همچنانکه برای گذشتگان قبلا مقررو واجب شده بود، باشد که اهل تقوا بشوید.

یعنی روزه گرفتن و امساک از خوردن و نوشیدن و بعضی کارهای حلال [در ایام دیگر]، عامل حصول «تقوا» و ازدیاد آن در انسان می شود و این بهترین اندوخته ها است. بطوریکه خدای سبحان فرمود:

« وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَىٰ وَاتَّقُونِ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ » (البقره/۱۹۷) یعنی: توشه برگیرید [و اندوخته کنید] که همانا بهترین اندوخته ها تقوا است و از من پروا کنید ای صاحبان عقل سالم و خالص.

الیاس کلانتری

۲۲/۱/۱۴۰۱

پاورقی:

۱ـ نهج البلاغه، بخش حکمتها، شماره ـ۷

برچسب ها
دکمه بازگشت به بالا
بستن