کلام ایام ـ ۴۳۱‏، ملائکه و مأموریت آنها در شبهای قدر

کلیات*

  • می توانیم تأسف و تأثر ناشی از سپری شدن ایام و لیالی ماه مبارک رمضان را با سرور ناشی از رسیدن « شبهای قدر» جایگزین کنیم.

  • نزول رحمت و برکات پروردگار عالمیان در شب قدر برای انسانها در مرتبه ای بالاتر از حد قدرت ادراک عادی انسانی قرار دارد.

  • مأموریت ملائکه در شب قدر جهت بازدید از فضای زندگی انسانها

  • خانه ملکوتی انسان

  • موقعیت استثنائی و خاص و زمینه «خیریت عظیم » شب قدر از طرف خدای سبحان (عزوجل)

  • نزول قرآن در شب قدر و ارتباط آن با خیریت عظیم آن شب

  • موضوع نزول ملائکه و روح در شب قدر

  • تقدیر امور زندگی انسانها در شب قدر

  • نقش حجت پروردگار عالمیان در زندگی انسانها

  • نقش اعمال و رفتارهای انسانها در تقدیر امور زندگی و سرنوشت خودشان

  • مستحب است در رکعت اول همه نمازها سوره قدر خوانده شود.

  • قرار دادن شب قدر با فضائل عظیم آن و اعلام آن به انسانها مقتضای ربوبیت خدای سبحان است.

  • دلائل عظمت خاص شب قدر در آیات قرآن مجید

  • نظر علامه طباطبائی درباره جلالت شب قدر و عظمت منزلت آن

  • قرار دادن شب قدر و مجموع ماه رمضان و نزول قرآن مجید، عالی ترین مرتبه از رحمت و برکات خدای سبحان برای انسانها است.

اکثر ایام ماه خدا با تمام جلالت وشکوه و برکات فراوانش سپری شد و اکنون در آستانه ورود به شبهای عظیم قدر قرار گرفته ایم. می توانیم تأسف و تأثر ناشی از سپری شدن ایام و لیالی این ماه عظیم رمضان را با سرور ناشی از رسیدن «شبهای قدر» جایگزین کنیم چون امکان جبران کوتاهی ها و غفلت ها و فرصت های از دست رفته و بیشتر از آنها و بلکه هزاران بار بیشتر از آنچه از دست رفته، در شبهای قدر وجود دارد.

نزول رحمت و برکات پروردگار عالمیان به فضای زندگی انسانها در شب قدر در مرتبه ای برتر و بالاتر از حد قدرت ادراکی و محاسبه عادی انسانی قرار دارد. همچنانکه بطور اجمال ذات قدوس الله درباره آن فرمود:

« لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ » این خیریت بیش از هزار ماه، می تواند تمام کمبودها و محرومیت ها و کوتاهی ها و غفلت ها را جبران کند. یعنی چنین ظرفیتی در شب قدر از ناحیه قدرت و رحمت بی انتهای پروردگارمان عز‏وجل وجود دارد و آن را هم، در کلام خود و هم به زبان پیامبر گرامی خود ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و هم به زبان دیگر حجت ها و نمایندگان خود بطور مکرر اعلام فرموده است.

ملائکه در آن شب با شکوه مأموریت عظیمی درباره انسانها دارند. به آنها جهت بازدید از فضای زندگی زمینی انسانها و فضای زندگی ملکوتی اهل ایمان مأموریتی داده می شود. می توانیم فضا و مکانی را که دارائی های اخروی انسان در آنجا نگهداری می شود‏، «خانه ملکوتی انسان» بنامیم و این موضوع کتاب مستقلی است که امیدواریم با دعای دوستان و توفیق پروردگارمان از ناحیه آن دعا ها هرچه زود آماده و منتشر شود.

اینکه گفتیم: « بازدید از فضای زندگی زمینی انسانها» لازم به توضیح است که بازدید ملائکه و بازرسی آنها از فضای زندگی‏، با بازدید ها و بازرسی های متداول در بین انسانها تفاوتهای زیادی دارد.

در زندگی متعارف و عادی دنیوی گاهی از طرف یک حکومت نماینده ای برای بررسی وضع یک محل مثل یک اداره، یا یک منطقه یا یک شهر، انتخاب می شود که بازدیدی از آن محل بعمل آورد و وضع مردم یا کارکنان یا مراجعان به آن محل را بررسی کند و گزارشی برای آن حکومت تهیه کند و یا نیازهای مردم را بسنجد و متناسب با وضع مردم اصلاحاتی انجام دهد. یا از میزان پای بندی مردم و صاحبان مناصب اجتماعی به قوانین حکومتی مطلع شود. و از آن طریق طرفداران حکومت یا مخالفان آن شناخته شود.

در نظام زندگی انسانها غالبا ً این نوع مأموریت ها جنبه بازرسی پیدا می کند و گاهی بدون تعیین وقت قبلی و بدون اطلاع افراد مسئول و کارگزاران یک مؤسسه و یا یک سازمان و رؤسا و متصدیان امور و بطور کلی مردم انجام می گیرد. تا بلکه کارکنان و مسئولان آن محل نتوانند وضعیت را بطور ساختگی و بصورت غیر واقعی نشان بدهند. لذا غالباً بازرسی ها و بازدید ها از نظر عده ای و یا رؤسای آن مؤسسه ها و مکان ها، برنامه مطلوبی تلقی نمی شود و نگرانی هائی در آن قبیل افراد به وجود می آورد.

اما اگر از طرف یک حکومت صالح و قدرتمند و ثروتمند و دلسوز بحال مردم و حکومتی مشروع و قانونی، یک یا چند نفر نماینده برای بررسی وضع زندگی مردم و رفع نیازهای آنها مأموریت پیدا کنند و آن شخص بازرس و بازدید کننده با قدرت و اختیارات زیاد و امکانات مالی فراوان که جهت اصلاح زندگی مردم به او داده شده و به منطقه ای بروند و مأموریت پیدا کنند. مثلاً مأموریت آنها ساختن جاده ها و مدارس و بیمارستان ها و تأمین آب مورد نیاز مردم از طریق حفر کانالها و جاری کردن نهرها  و ایجاد امنیت و آرامش در منطقه و شناسائی افراد نیازمند و تعیین کمکهای مالی مستمر برای آنه و یا ایجاد شغل با درآمد مناسب برای افراد جویای کار‏، این نوع رفتار از طرف حکومت جامعه و افرادی که برای امور فوق الذکر مأموریت یافته اند، اقدامی مطلوب و رضایتبخش خواهد بود. و اگر در این زمینه به مردم اطلاع رسانی شود و از آنها خواسته شود که با مأموران حکومت همکاری کنند و اطلاعات واقعی را در اختیار افراد آن گروه قرار دهند و به نحوی با بازرسان همکاری کنند، و نیازمندی های خود را به مإموران حکومتی اطلاع دهند، آنها قبول خواهند نمود و خود را برای آن برنامه بازرسی و اصلاحات آماده خواهند کرد.

حال شبیه این موقعیت و نوعی بسیار برتر از آنچه گفته شد در ماه مبارک رمضان هر سال بالخصوص «شبهای قدر» در سطح عالم برگزار می شود.

در این شبها زمینه فواید و منافع هزاران برابر بیشتر از ایام عادی در سطح عالم و در فضای زندگی انسانها بالخصوص اهل ایمان برقرار می شود. شب قدر که جهت عظمت و اهمیت فوق عادی آن یا هر حکمت دیگری زمان دقیق آن بطور قطعی و با صراحت کامل اعلام نشده است، اما به احتمال قریب به یقین و بلکه بطور یقین خارج از شب نوزدهم و بیست و یکم و بیست وسوم ماه مبارک رمضان نیست، وضعیت شگفت انگیز بسیار پرسود فوق عادی و استثنائی در عالم برقرار است. در چنین شبی امکان بهره برداری هزاران برابر شبهای دیگر از نعمت های پروردگار عالمیان برای انسانها وجود دارد.

در ایام شبهای قدر سالهای گذشته مقالاتی درباره عظمت شب قدر و برکات فوق عادی آن شبها و تفسیر و توضیح آیات سوره قدر و سوره دخان نوشته شد .

در این نوشتار هم مباحثی حول محورهای ششگانه ذیل می آوریم و درباره بعضی از آن مباحث قطعات کوتاهی از مقالات منتشر شده قبلی را هم ذکر خواهیم کرد. آن محورها عبارتند از:

۱ـ موقعیت خاص و زمینه خیریت عظیم شب قدر از طرف خدای سبحان

۲ـ نزول قرآن در شب قدر و ارتباط آن با خیریت عظیم شب قدر

۳ـ نزول ملائکه و روح در شب قدر

۴ـ تقدیر امور زندگی انسانها در شب قدر

۵ـ نقش حجت پروردگار عالمیان در زندگی انسانها

۶ـ نقش اعمال و رفتارهای انسانها در تقدیر امور زندگی و سرنوشت آنها

موقعیت خاص و زمینه خیریت عظیم شب قدر از طرف خدای سبحان (عزوجل)

این بحث را با ذکر سوره قدر شروع می کنیم. اگرچه این سوره شهرت زیادی دارد و جایگاه آشکار و شناخته شده ای در فرهنگ دینی. و عموماً اهل ایمان بطور مکرر مخصوصاً در ماه رمضان آن را تلاوت می کنند و سفارش شده است که در رکعت اول همه نمازها این سوره مبارکه خوانده شود. خدای سبحان می فرماید:

« بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ ـ ‏إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ ـ  وَ ما أَدْراکَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ ـ لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ ـد تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ ـ سَلامٌ هِيَ حَتَّي مَطْلَعِ الْفَجْرِ» یعنی: ما آن [قرآن] را  درشب قدر نازل کردیم ـ و چه می دانی که شب قدر چیست؟ ـ شب قدر بهتر است از هزار ماه ـ ملائکه و روح در آن [ شب ] نازل می شوند با اذن پروردگارشان برای هر امری ـ آن شب سلام و امن است تا طلوع صبح.

از نحوه بیان مطلب در آیات این سوره اجمالاً روشن می شود که «شب قدر» دارای عظمت و جلالت خاص فوق عادی است! و مشیت خدای سبحان مقتضی اعلام مطلبی فوق ادراک عادی انسانی به بندگان خود می باشد. دلائل متعددی برای این عظمت و بیان آن به انسانها در سوره قدر وجود دارد، بعنوان نمونه ذکر عبارت «و ما ادراک » بعد از ذکر «لیله القدر بطور ضمنی بیان می کند که ادراک عظمت و جلالت شب قدر از طریق علوم عادی بشری و متداول بین آنها امکان پذیر نیست و برای درک آن احتیاج به وحی وجود دارد.

کلام ایام - 414، راه های آسمان
بخوانید

دیگر اینکه در این سوره کوچک و با آیات کوتاه ۳ بار عبارت « لیله القدر» ذکر شده و اگر نکته خاصی در اینجا وجود نداشت مناسب تر این بود که بجای تکرار آن، ضمیری در آیات بعدی بکار رود.

دیگر اینکه در آیه سوم سوره اجمالاً به «خیریت» آن شب بیشتر از «هزار ماه» اشاره ای شده و تفصیلی درباره آن خیریت و چگونگی و نوع آن نیامده است.

در سوره دخان هم به اصل مبارک بودن آن شب اشاره شده و چگونگی آن و توضیح و تفصیلی درباره آن ذکر نشده! بطوریکه فرمود:

«‌ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ » (الدخان/۳) یعنی: ما آن [ قرآن ] را در شبی مبارک نازل کردیم، و ما همانا هشدار دهنده بودیم [ و هستیم ]

علامه طباطبایی در تفسیر سوره قدر و آیه  « وَ ما أَدْراکَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ» می فرماید:

« این آیه کنایه ای از جلالت قدر آن شب و عظمت منزلت آن است و آن را تأیید می کند آوردن اسم ظاهر بصورت پی در پی، بطوریکه فرمود: «  ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ، لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ » و نگفت ما ادراک ماهی ، هی خیر. (۱)

پروردگار عالمیان به اقتضای رحمت و علم و حکمت بی پایان خود زمانی را در حد یک ماه و زمانی را در داخل آن به اندازه یک شب قرار داده است که انسانها بتوانند بصورت فوق عادی از برکات آن بهره مند شوند و دارائی فراوانی را برای زندگی دائمی خود و حتی زندگی موقتی دنیوی کسب کنند و فقر و نیازمندی خود را [ نه فقط در جهات مالی] برطرف کنند و راه هموار و روشن و نزدیکی برای رسیدن به بهشت و مقصد حقیقی آفرینش پیدا کنند و لوازم مورد نیاز خود را چه برای جاده و چه مقصد بدست آورند و ذخیره کنند.

موضوع عظمت و خیریت خاص شب قدر را بصورت عناوینی ذکر می کنیم و درباره بعضی از آن عناوین در ادامه مباحث توضیحاتی ذکر خواهد شد.

آیات سوره مبارکه «قدر» مشتمل بر چند موضوع بسیار مهم است که علم به آن ها تأثیرات عمیقی در زندگی دنیوی و اخروی انسان خواهد داشت از جمله:

  1. عظمت انحصاری شب قدر
  2. عظمت خاص قرآن مجید
  3. موقعیت خاص ماه رمضان
  4. نزول قرآن و ارتباط آن با شب قدر
  5. نزول ملائکه و روح در شب قدر
  6. موضوع اذن خداوند به موجودات
  7. محل نزول ملائکه
  8. تقدیرات خداوند در زندگی انسان ها
  9. سلام بودن شب قدر تا طلوع فجر
  10. نحوه بهره برداری انسان ها از برکات شب قدر»(۲)

از مجموع این بحث و در اصل از آیات سوره «قدر» و آیات اول سوره « دخان » بر می آید که شب قدر شب بسیار مبارکی است. این شب در بین شبهای سال دارای عظمت و جلالت خاصی است و قرار دادن آن از طرف خدای سبحان و معرفی آن به انسان مرتبه ای متعالی از رحمت و برکات و الطاف او نسبت به بندگان است.

در این بخش قطعه ای از یک مقاله قبلی را نقل می کنیم:

«اگر بخواهیم این ارزش و عظمت را به زبان عرفی متداول در عالم دنیا بیان کنیم و این ارزش و عظمت را که یک امر معنوی است به نحوی مجسّم کنیم تا به ذهن انسان نزدیکتر شود، مثل این خواهد بود که یک انسان در یک ماه هزار برابر ماه های دیگر درآمد پیدا کند، مثلاً اگر او یک کارمند است و هر ماه مقداری حقوق دریافت می کند، در یک ماه حقوق او هزار برابر شود. و یا اگر او یک کاسب است در یک ماه هزار برابر درآمد عادی ماه های دیگر را بدست آورد و یا در یک فرصتی و شرایط خاصی یک انسان بتواند خانه ای را به یک یا چند هزارم قیمت حقیقی آن خریداری کند و یا کالائی را به چند هزار برابر قیمت حقیقی آن از او خریداری کنند. مثل اینکه او چند جلد کتاب در اختیار دارد و قیمت هر یک از آن ها یک هزار تومان است و کسی هر جلد از آن ها را سی میلیون تومان از او خریداری کند. البته تحقّق این شرایط و شبیه به آن ها در عالم دنیا و در شرایط عادی متعارف زندگی امکان پذیر نیست؛ اما خداوند به لحاظ دارائی بی انتها و قدرت بی انتها و کرم بی انتهای خود، چنین شرایطی را بر انسان ها در حوزه ربوبیّت خود ایجاد کرده است و زیانکار حقیقی کسی است که دچار غفلتی شود و از این فرصت استثنائی فوق عادی بهره مند نشود.

مثال دیگری را ذکر می کنیم و آن اینکه در یک منطقه ای از زمین هزاران انسان سکونت دارند و معاش آن ها از طریق کشاورزی و زراعت تأمین می شود. و مدتی است در آن منطقه باران نباریده و مردم دچار کمبود آب شده اند. و ناچار هستند با آوردن آب از راه دور با ظروف متعارف مثل سطل ها و امثال آنها مزارع خود را آبیاری کنند و این کار یعنی آبیاری مزارع و گیاهانی که می کارند با سختی و مشقّت انجام می گیرد، در چنین شرایطی ناگهان باران پر حجمی ببارد. در آن صورت عده ای از کسانی که زمین های زراعی را آماده زراعت کرده بودند و بذرها را در آن زمین ها پاشیده بودند، بهره عظیمی خواهند برد و اما کسانی که زمین های زراعی خود را آماده زراعت نکرده بودند و بذری هم فراهم نکرده بودند، دچار محرومیت عظیمی خواهند شد.

در شب قدر بارانی از رحمت و برکات خداوند در فضای روح انسان ها نازل می شود، بطوریکه ارزش و فواید آن با معیارهای عادی و متعارف قابل ارزیابی و محاسبه و سنجش نیست.» (۳)

نزول قرآن در شب قدر و ارتباط آن با خیریت و عظمت شب قدر

بحث اصلی در سوره قدر و آیات اول سوره دخان ظاهراً عظمت خاص شب قدر است و بیان این نکته که عظمت آن شب د رحدی است که ظرفیتی برای نزول قرآن در آن وجود دارد و این حقیقت عظیم در چنین شبی نازل شده است. یعنی مجموعاً در ماه رمضان و شب مخصوصی در آن بنام « شب قدر» ظرفیتی برای نزول قرآن وجود دارد و این مجموعه ای از برکات بی پایان یعنی قرآن مجید در چنان شبی نازل شده است و درغیر آن شب چنین ظرفیت و شایستگی وجود ندارد.

لازم به ذکر است که مراد از نزول قرآن در این آیات و در شب قدر، نزول مجموع آن و بصورت دفعی و یک مرتبه است، اما نزول تدریجی در زمانهای مختلف و شبها و روزهای دیگر هم در طول ۲۳ سال دوره نبوت و رسالت پیامبر خاتم حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ تحقق یافته است.

از جهت دیگر هم می شود گفت بحث اصلی در آیات مورد بحث قرآن مجید و ارزش و کریمیت آن است و از جمله دلائل عظمت و ارزش آن نزولش در شب قدر است، یعنی حقیقتی با این عظمت در غیر شب قدر امکان نزول نداشت بلحاظ ظرفیتی که جهت نزول آن مورد نیاز بوده.

در هر صورت در آیات مورد بحث ذکری از دو حقیقت بسیار متعالی و با اهمیتی فوق عادی به میان آمده، یکی قرآن مجید و دیگری شب قدر و این دو حقیقت هم با یکدیگر ارتباط دارند و فعلاً در این بحث ضرورتی برای تفکیک این دو موضوع از هم وجود ندارد.

بحث شب قدر و موضوع خیریت آن از هزار ماه و همچنین موضوع نزول قرآن و مجموعاً بهره برداری از فرصت های گرانبهای شب قدر و مجموع ماه رمضان و علوم متمرکز در قرآن مجید در شماره بعدی ادامه خواهد یافت (ان شاء الله تعالی).

الیاس کلانتری

۱۴۰۰/۲/۱۱

پاورقی ها:

۱ـ المیزان فی تفسیر القرآن، سوره قدر

۲ـ وبسایت حکمت طریف، بخش کلام ایام، شماره و عنوان :

  • کلام ایام ـ۶۱، شب قدر نهر عظیمی از رحمت خداوند

۳ـ همان، شماره ۶۲

دکمه بازگشت به بالا
بستن