کلام ایام ـ ۵۱۵، حیات انسانی و حوادث تاریخی آن

بخش دوم*

کلیات*

  • چرا آن جامعه متعالی موردنیاز انسانها با وجود علاقه عموم مردم نسبت به آن در منطقه ای از زمین و یا در سطح جهانی تشکیل نمی شود؟
  • چرا عده ای از انسانها حتی بعضی از دانشمندان انسان شناس و جامعه شناس تصور می کنند که تأسیس و برقراری آن «جامعه متعالی» آرزوئی است غیر قابل تحقق؟
  • علاقه عموم انسانها در جوامع مختلف و در طول تاریخ حیات انسانی نسبت به برقراری آن جامعه احتیاج به اثبات ندارد.
  • در زبان و ادبیات فارسی متداول، عناوین و اصطلاحات متعددی درباره آن جامعه به کار می رود، مثل: «جامعه برتر» و «مدینه فاضله» و «آرمان شهر» و «جامعه ایده آل» و اصطلاح مشهور یونانی «اتوپیا»
  • عده ای از دانشمندان، فیلسوف مشهور تاریخ «افلاطون» را پایه گذار این تفکر می دانند.
  • «فارابی» فیلسوف مشهور ایرانی کتابی در این زمینه نوشته بنام «اندیشه های اهل مدینه فاضله»
  • نیاز به تشکیل آن جامعه مورد بحث و علاقه به تحقق آن ریشه ای در فطرت انسانها دارد.
  • از بررسی تاریخ زندگی پیامبران خدا ـ علیهم السلام ـ و سیره عملی آنها برمی آید که تأسیس جامعه ای با اوصاف فوق الذکر از اهداف اصلی رسالت آنها بود.
  • زندگی رضایتبخش.
  • انسانها اعم از عده ای که به تشکیل جامعه متعالی امیدوارند و یا نسبت به آن در غفلتی قرار دارند، در مقام عمل برقراری چنان جامعه ای را حق خود می دانند و نارضایتی خود را از فقدان آن اظهار می کنند.
  • مخالفت انسانها و یا عده کثیری از آنها با حکومت ها و اقدام برای سرنگونی آنها و تأسیس حکومتهای جدید دلیل آشکاری است بر علاقه قلبی و فطری نسبت به آن جامعه.
  • اگر زمینه تشکیل و برقراری جامعه متعالی فعلاً در بخشی از زمین و یا در سطح آن موجود نباشد، باز نباید از اصلاح نظام های زندگی موجود بطور کلی صرف نظر کرد.
  • اگر امکانات ولوازم تأسیس آن جامعه متعالی در جائی فراهم نشد، تحقق بعضی از اصلاحات و برطرف شدن بعضی از مشکلات می تواند امکان پذیر باشد.
  • اگر در جامعه ای فرضاً مردم مبتلا به ۱۰ نوع مشکل مثل فقر و ناامنی و کمبود یا گرانی مسکن و عدم مدیریت عالمانه و امثال آنها بودند، برطرف شدن ۳،۴ مورد از آن مشکلات هم مطلوب و بطور نسبی رضایتبخش خواهد بود.
  • اگر بخشی از مشکلات مردم در یک جامعه برطرف شد، مردم رضایتی اگرچه محدود احساس خواهند کرد و هزینه اصلاحات بعدی را هم بعهده خواهند گرفت.
  • مواد اولیه و مصالح موردنیاز جامعه متعالی.
  • نظام حاکم بر فضای زندگی انسانها از ناحیه خلقت و ربوبیت «الله» ـ سبحانه و تعالی ـ همه لوازم آسایش و رفاه انسانها را در اختیار خود دارد.
  • تبدیل آب با خواص معین و ثابت به انواع میوه ها و غذاهای موردنیاز انسانها.
  • خدای سبحان تمامی لوازم تولید و نگهداری مسکن را برای همه انسانها دراختیار انسانها و قدرت تسخیری آنها قرار می دهد.
  • علم مناسب و لازم جهت تولید و توزیع مواد موردنیاز انسانها کدام است.
  • محرومیت عده ای از انسانها از غذای موردنیاز و از داشتن مسکن مناسب و داروها جهت معالجه بیماریها یا مصونیت و پیشگیری از آنها، در اصل ازناحیه کمبود آن لوازم نیست و علت دیگری دارد.

** * * * * * * **

در بخش اول از این سلسله مقالات، بحث منتهی شد به موضوع تشکیل یک جامعه متعالی و مطلوب که در آن یک نظام حکومتی عادلانه و مطلوبی برقرار شود و انسانها بتوانند در آسایش و امنیت درکنار یکدیگر زندگی کنند. در این بخش می خواهیم به بررسی و تحلیل این موضوع بپردازیم که چرا چنان جامعه ای با وجود علاقه عموم مردم نسبت به آن در منطقه ای از زمین و یا در سطح جهانی تشکیل نمی شود؟ به بیان دیگر چرا تشکیل چنان جامعه ای با وجود علاقه عمومی انسانها نسبت به آن در سطح یک آرزو باقی مانده، تا جائی که عده ای از انسانها حتی بعضی از دانشمندان انسان شناس و جامعه شناس تصور می کنند که آن آرزو قابل تحقق وبرقراری نیست! موضوع تشکیل آن جامعه متعالی و مطلوب و برتر چه در بعضی از مناطق روی زمین و چه در سطح جهانی موضوع محوری و اصلی در این سلسله مقالات خواهد بود.

علاقه عموم انسانها در جوامع مختلف و در طول تاریخ حیات انسانی نسبت به آن جامعه، احتیاج به اثبات ندارد و طبعاً فطرت سالم انسانی تمایل، بلکه علاقه شدیدی نسبت به آن دارد و این تمایل و علاقه فطری در رفتارها و سخنان و داستانها و نوشته های دانشمندان و عموم انسانها در جوامع انسانی قابل مشاهده است. دانشمندان انسان شناس و جامعه شناس و متفکران و مصلحان اجتماعی زیادی در این زمینه کتابها و مقالاتی نوشته اند و دیدگاههای خود را درباره آن اظهار کرده اند.

در زبان و ادبیات فارسی متداول، عناوین و اصلاحات متعددی درباره آن بکار می رود مثل: «جامعه برتر»، و «جامعه ایده آل» و «آرمان شهر» و « مدینه فاضله» و «ناکجا آباد». گاهی هم اصطلاح مشهور یونانی «اتوپیا» را درباره آن جامعه بکار می برند.

عده ای، فیلسوف مشهور تاریخ «افلاطون» را پایه گذار این تفکر می دانند که درکتاب «جمهوریت» از آثار او مطرح شده بود. از فلاسفه قدیم «فارابی» فیلسوف مشهور ایرانی هم کتابی در این زمینه نوشته بنام: «اندیشه های اهل مدینه فاضله» و نظریات خود را درباره آن جامعه ابراز کرده است.

بطورکلی تشکیل جامعه متعالی که عدالت و آسایش و امنیت و رفاه در آن برقرار باشد و انسانها از حقوق طبیعی و قانونی شناخته شده خود بهره مند باشند، خواسته عموم انسانها و مورد علاقه و تمایل آنها است. نیاز به تشکیل آن نوع جامعه و علاقه به تحقق آن ریشه ای در فطرت انسانها دارد و ضمناً این خود دلیلی است بر اینکه آن خواسته قابل تحقق است.

از بررسی تاریخ زندگی پیامبران خدا ـ علیهم السلام ـ و سیره عملی آنها برمی آید که تأسیس جامعه ای با اوصاف فوق الذکر از اهداف اصلی رسالت آنها بود. اعم از اینکه بعضی از آنها موفق به تشکیل چنان جامعه ای در منطقه ای از زمین شدند ویا زمینه فرهنگی آن را برای آینده گان فراهم ساختند و راهی را برای رسیدن به آن هموار نمودند.

زندگی رضایتبخش

انسانها اعم از عده ای که به تشکیل جامعه متعالی و زندگی در فضای آن امیدوارند و یا کسانیکه در اثر گرفتاریهای روزمره و یا عوامل دیگر اصلاً توجهی به این موضوع ندارند، درمقام عمل برقراری چنان جامعه ای را حق طبیعی خود می دانند وعلاقه مند به آن جامعه و جویای آن هستند و نارضایتی خود را از عدم برقراری آن به صورتهای مختلفی و از طریق مخالفت با حکومت ها اعلام می کنند.

در این زمینه نکته بسیار مهمی هم لازم است موردتوجه عمومی انسانها قرار بگیرد و آن اینکه اگر زمینه تشکیل آن جامعه مطلوب و متعالی در مناطقی از زمین ویا در سطح جهانی فعلاً وجود ندارد و یا عده قابل توجهی از انسانها امیدی به برقراری آن ندارند و یا تأسیس آن را آرزوی دوری می پندارند، پس آیا باید از اصلاح نظام زندگی اجتماعی بطور کلی صرف نظر کرد و نسبت به آن بی اعتناء شد؟ طبعاً چنین عقیده ای و نظریه ای بین عقلا و متفکران و صاحبان شعور اجتماعی مقبولیتی نخواهد داشت!

بطور قطع اگر امکانات و لوازم تأسیس و برقراری آن جامعه برتر و متعالی در جائی وجود نداشت، اما تحقق بعضی از اصلاحات وبرطرف شدن بعضی از مشکلات می تواند امکان پذیر باشد.

یعنی اگر در یک جامعه فرضاً مردم مبتلا به ۱۰ نوع مشکل مثل فقر و ناامنی و کمبود مسکن و عدم مدیریت عالمانه و  گرانی اجناس موردنیاز و امثال آنها بودند، برطرف شدن ۳، ۴ مورد از آنها هم مطلوب و بطور نسبی رضایتبخش خواهد بود.

بعنوان مثال: اگر دریک جامعه بدست آوردن اجناس موردنیاز مردم با مشکلاتی همراه است و عدالتی در این جهت برقرار نیست و عده ای از افراد جامعه و یا دیگران امنیت آن جامعه را در هم ریخته اند و همچنین آب مصرفی مردم کمیاب و غیربهداشتی است و تهیه مسکن هم با مشکلاتی همراه است، اگر حکومت آن جامعه و مدیران آن اصلاحاتی را شروع کنند و بتوانند یکی یا دو تا از آن مشکلات را برطرف کنند، مردم موقتاً رضایتی اگرچه محدود احساس خواهند کرد و امکان دارد به برطرف شدن همه مشکلات امیدوار باشند و هزینه آن اصلاحات را بعهده بگیرند.

پس بنابراین امکان تأسیس وبرقراری جامعه برتر و مطلوبیت برای زندگی انسانها وجود دارد و انسانها در اصل از آن نوع جامعه و برقراری آن، احساس آرامش و رضایت خواهند داشت، همچنین از تأسیس جامعه ای که مشکلات زندگی در آن کمتر باشد و خواسته های مردم و حقوق آنها به تدریج و بطور نسبی تأمین شود، و مشکلات به تدریج برطرف یا حداقل کمتر شود.

کلام ایام - 248، کاروان پیامبران- علیهم السلام- در کربلا
بخوانید

لوازم تأسیس و برقراری جامعه برتر (مدینه فاضله)

جهت تأسیس و برقراری جامعه برتر احتیاج به فراهم شدن لوازم و امکانات و دارائی هائی وجود دارد که موارد عمده و اهم آنها عبارتند از:

۱ـ مواد اولیه و مصالح موردنیاز جامعه متعالی.

۲ـ علم مناسب جهت تولید و توزیع مواد موردنیاز انسانها.

۳ـ علم مخصوص و مناسب پرورش انسانها برای آن جامعه و آن نوع زندگی.

۴ـ مدیریت عالمانه جامعه و بهره برداری صحیح از امکانات و دارائی های طبیعی و انسانی.

۵ـ تأمین قدرت لازم برای ادامه رفتارهای مطلوب و قوانین و آئین نامه ها.

مواد اولیه و مصالح موردنیاز جامعه متعالی

در جامعه موردبحث مواد اولیه موردنیاز انسانها به راحتی و یا با اندک فعالیتی تأمین می شود. عمده مواد موردنیاز زندگی انسانها عبارتند از غذا و آب و مسکن و لباس. این قبیل مواد و امثال آنها در نظام خلقت و قوانین جاری و برقرار از ناحیه خلقت و ربوبیت خدای سبحان به وفور یافته می شود و با سهولت و اندکی فعالیت به میزان موردنیاز انسانها و بیشتر از حد موردنیاز فراهم می شود.

با اراده خدای سبحان و تحت قوانین خلقت و ربوبیت او مقداری آب در بوته های گیاهان و در شاخه های درختان تبدیل به انواع میوه ها و غذاها  برای انسانها می شود. این گیاهان ودرختان از ناحیه خواصی که خالق و ربّ موجودات در آنها برقرار کرده و از ناحیه اراده او که بر تمام عالم حاکم است منشأ تولید انواع غذاها و با خواص مختلف داروئی برای انسانها می شوند.

از بذر و دانه های گیاهان در زمانهای معینی از سال و دراثر برقراری هوای خاصی مثل هوای بهاری و یا گرمای تابستان ده ها و صدها عدد از همان نوع دانه و بذر با همان خواص به وجود می آید و مورد بهره برداری انسانها قرار می گیرد و تعدادی هم دانه و هسته جدید در داخل ثمرات آنها به وجود می آید که قابل کاشت و پرورش برای سالها و زمانهای بعدی می باشد.

پس ماده اولیه عمده غذای انسانها یعنی سبزیجات و میوه ها و دانه های حبوبات مثل گندم وبرنج و امثال آنها، بذرها و دانه هائی است که در ثمرات گیاهان به وفور وجود دارد و خاصیتی که خدای سبحان به آنها در جهت روئیدن و پرورش عطا کرده و به آن خواص استمرار می بخشد و مقداری آب است که یا از طریق باریدن باران و یا از ناحیه جریان آن بصورت نهرها و چشمه ها ویا توسط کار و فعالیت انسانها تأمین می شود.

همچنین خدای سبحان حیواناتی آفریده است  که در بدن آنها نوع دیگری از غذاها  یعنی گوشت و شیر از خوردن گیاهان و علف ها حاصل می شود ونیاز انسانها به نوع دیگری از غذاها و داروها برطرف می شود یعنی علف و گیاه که یا مستقیماً و بدون کار، و دخالت انسانها و از ناحیه زراعت و پرورش انسانها، در بدن بعضی از حیوانات بصورت غذای مناسب برای انسانها حاصل می شود.

اما نیاز بدن انسان به آب هم بصورتی آسان تر از غذا و خواصی که خدای سبحان و خالق و رب موجودات در عالم برقرار کرده، فراهم می شود و حیات انسان استمرار می یابد.

اما مسکن انسانها که از نیازهای بسیار مهم آنهاست و بخش عظیمی از درآمد و دارائی انسانها برای ساختن یا خریدن یا اجاره آن اختصاص می یابد، تشکیل یافته از مقداری زمین و مقداری از مصالح و مقداری کار انسانها و همه آنها به وفور در دسترس انسانها قرار دارد، زمین که وسعت آن بسیار زیاد است و در اصل هم نباید بابت در اختیار گرفتن آن هزینه ای یا هزینه اندکی مصرف شود و مصالح ساختمان مسکن هم از نوع آجر و سنگ و مقداری آهن یا چوب و امثال آنها، در زمین بصورت فراوان قرار دارد یا با اندک هزینه ای فراهم می شود. همین طور لباس انسان که یا از بعضی گیاهان و پشم حیوانات و پوست آنها حاصل می شود به مقدار فراوانی در زمین وجود دارد.

پس مشکل انسانها در جهت غذا و آب و مسکن ولباس ولوازم منزل از ناحیه کمبود آن اشیاء و گرانی طبیعی و حقیقی زمین و مصالح موجود در آن نیست و علل دیگری دارد که در ادامه این مباحث مورد توضیح قرار خواهد گرفت.

علم مناسب و لازم جهت تولید و توزیع مواد مورد نیاز انسانها

تولید و استخراج و کشف مواد موردنیاز انسانها در زندگی عادی روزمره آنها احتیاج به علمی گسترده و فراگیر دارد که شامل جهات مختلفی از زندگی و لوازم آن شود. مدتها طول کشیده تا انسانها خواص بعضی از گیاهان و راه وروش زراعت و پرورش آنها را پیدا کنند و بعد از گذشتن زمانها و اندوخته شدن تجربیاتی، بعضی از نیازهای انسانها در فضای زندگی عادی و روزمره آنها تأمین شده و آنها به فوایدی و آسایشی در آن زمینه ها رسیده اند. و همچنین مدتها طول کشیده تا انسانها روشهای استخراج بعضی اشیاء از زمین مثل آهن و فلزات و مواد دیگری را یاد بگیرند و در ساختن ابزارها و لباس و مسکن و امثال آنها از علوم و تجربیات بدست آمده بهره برداری کنند و این نوع کشفیات و ابداعات و شناسائی خواص دیگری از اشیاء و موجودات بطور مستمر ادامه دارد و قطعاً در زمانهای بعدی انسانها در اثر مطالعات و تحقیقات علمی اطلاعات بیشتری از جهان و موجودات آن به دست خواهند آورد و به آسایش و رفاه و دارائی های بیشتری خواهند رسید.

اما مسأله اصلی و بسیار مهم انسانها در این زمینه و در راه بدست آوردن لوازم و امکانات زندگی عادی این است که چرا عده ای از انسانها در رسیدن به خواسته های خود و تأمین نیازهای خود با این هم مشکل مواجه می شوند و گروهها و افراد زیادی از آنها با کمبودها و محرومیت های زیادی زندگی می کنند، و مبتلا به مشقت های زیادی می شوند؟

آیا محرومیت عده ای از انسانها از غذای موردنیاز و از داشتن مسکن مناسب و دارو جهت معالجه بیماریها و لباس و وسائل زندگی از ناحیه کمبود آن مواد و آن وسائل است؟! کمی جلوتر متذکر شدیم که فضای موجود در زمین برای ساختن مسکن بسیار وسیع است! و عرض می کنیم حتی اگر جمعیت روی زمین ده ها برابر تعداد موجود باشد، باز برای همه آنها امکان داشتن مسکن وسیع و حتی قطعه زمینی برای درختکاری و فضای سبز خواهد بود و همچنین مواد و لوازم ساختن مسکن وبدست آوردن مواد غذائی موردنیاز.

مشکل اصلی انسانها در زندگی عادی روزمره کمبود زمین برای مسکن و آب برای زراعت و غذا ولباس و ابزار کارها و همچنین تمایل آنها به بطالت و بیکاری یا تمایل قلبی به سرقت و غارت اموال و دارائی ها و امکانات زندگی دیگران و کینه و عداوت نسبت به همنوعان خود نیست .

مشکلات زندگی انسانها را درجای دیگری باید جستجو کرد. انسانها اگر بخشی از هزینه ساختن لوازم آدمکشی وسلاحهای با قدرت تخریبی زیاد و کشتار جمعی را برای زراعت و ساختن مسکن و فضاهای علمی مناسب با نیازها و بهداشت و ساختن و روابط اجتماعی و دوستانه با دیگران صَرف می کردند، هرگز مبتلا به این نوع مشقت ها و گرفتاری ها و ناامنی ها و محرومیت ها نمی شدند!

تأسیس و برقراری نظامی برای زندگی که در آن عدالت و امنیت و رفاه و آسایش و سرور برای عموم انسانها فراهم باشد احتیاج به علمی دارد که تمام ابعاد زندگی آنها را روشن کند و آن علم صِرفاً از تعقل و تجربیات گروهی از انسانها حاصل نمی شود و آن علم منشأ دیگری دارد و برقراری نظام خاصی در آموزش و پرورش عموم مردم که البته تعقل و تفکر دانشمندان و در مرتبه ای عامه مردم در آن نظام جایگاه شناخته شده و معینی خواهد داشت.

در قرآن کریم فساد در روی زمین و جوامع مختلف به رفتارها و اعمال انسانها نسبت داده شده است. بطوریکه خدای سبحان می فرماید:

« ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ » (الروم/۴۱)

در آیه کریمه فوق فساد در روی زمین از قبیل جنگ ها و قحطی ها و آفت ها و بلاها به اعمال انسانها نسبت داده شده و مجازاتهای خدای سبحان برای انسانها در مقابل فساد و خلافکاری ها و ظلم آنها نسبت به یکدیگر جنبه بازدارندگی و جلوگیری از اشاعه فساد دارد، تا بلکه از بیراهه ها و رفتن بسوی پرتگاهها برگردند.

ما به خواست خدای سبحان در بخش بعدی از این نوشتار وارد بحثی استدلالی در این زمینه و راههای اصلاح خواهیم شد.

الیاس کلانتری

دکمه بازگشت به بالا
بستن