کلام ایام -۵۲۹، دعوت رسول خدا -صلی الله علیه و آله و سلم- از انسانها برای ضیافت بهشتی

بخش اول*
ماه شکوهمند و نورانی ضیافت بهشتی، ماه خدای سبحان، ماه رمضان فرارسید و نور ذکر الله فضای قلوب اهل ایمان را روشن ساخت. دعوت خدای سبحان از بندگانش برای ضیافتی باشکوه توسط سفیر و رسول کریم او در فضای عالم منتشر شد. ضیافتی در فضائی به وسعت آسمانها و زمین و بدون محدودیت زمانی که مهمانها در آن از تکریمی بیپایان و دائمی برخوردار میشوند. در عرصه بسیار وسیع این ضیافت، تمام وسایل پذیرایی کریمانه از همه مهمانان دعوت شده بهطور دائم موجود است و دعوت از عموم انسانها به عمل آمده، مگر کسانی که خودشان را از حضور در آن و اقامت در قصرهای باشکوه آن محروم کنند. در فضای وسیع نورانی این ضیافت انواع پذیراییهای کریمانه و مجالست با پیامبران خدا و اولیاء خاص او و ملائکه و ساکنان حجرههای قدسی برای مهمانها برقرار خواهد بود.
در سالهای گذشته زمان شروع ماه مبارک رمضان و ایام آن، مقالات متعددی درباره فضائل و برکات و اوصاف این ماه مبارک منتشر شد و ذیلاً به عناوین بعضی از آنها اشارهای خواهیم کرد و شرح و توصیفی از موضوعات چند مورد از آنها به عمل خواهیم آورد.
در رأس موضوعات مقالات قبلی درباره ماه ضیافت خدا و فضائل آن مواردی قرار داشت در شرح و توضیح «نزول قرآن» یعنی آخرین کتاب آسمانی و عبادت شکوهمند روزه و تلاوت قرآن مجید و استغفار و ذکر الله کثیر.
در مقالات قبلی بیشاز هر مطلب دیگر به شرح و توضیح عبارات خطبه شریفه رسول خدا – صلیاللهعلیهوآلهوسلم – پرداختیم. در مقاله کلام ایام شماره – ۲۷۸، خطبه شریف با ترجمه ذکر شد و در مقالات دیگر عبارات و اجزاء خطبه مورد شرح و تفسیر قرار گرفت.
در این مقاله ما مجدداً اصل خطبه شریف را با ترجمه ذکر میکنیم. اما درباره شرح و تفسیر خطبه مبارک به ذکر عناوین و شماره مقالات اکتفا میکنیم و علاقهمندان میتوانند از شماره مقاله، اصل آن را در وبسایت پیدا کنند.
خطبه رسول خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم – در زمان رسیدن ماه مبارک رمضان
از وجود مبارک امام رضا – علیه السلام – و از پدر و اجداد گرامی او و سرانجام از امیرالمؤمنین علی – علیه السلام – نقل شده است که:
۱-«إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله خَطَبَنَا ذَاتَ یَوْمٍ فَقَالَ:أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ» یعنی: روزی رسول خدا – صلّی الله علیه و آله – در خطابه خود به ما فرمود: ای انسان ها ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت به شما روی آورده است.
۲- «شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ» یعنی: آن ماهی است که نزد خدا برترین ماهها و روزهای آن برترین روزها و شب های آن برترین شب ها و ساعت های آن برترین ساعت ها است.
۳- «هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیَافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَةِ اللَّهِ» یعنی: آن ماهی است که شما در آن دعوت شده اید به مهمانی خدا و در آن از اهل کرامت خدا قرار گرفتهاید.
۴- «أَنْفَاسُکُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ وَ نَوْمُکُمْ فِیهِ عِبَادَةٌ وَ عَمَلُکُمْ فِیهِ مَقْبُولٌ» یعنی: نَفَس هایتان در آن، «تسبیح» و خوابتان در آن «عبادت» محسوب میشود و اعمالتان در آن مورد قبول ]خدا[ واقع می شود.
۵-«وَ دُعَاؤُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیَامِهِ وَ تِلَاوَةِ کِتَابِهِ» یعنی: دعای شما در آن ]ماه[ مستجاب می شود، پس از الله، پروردگارتان درخواست کنید با نیتهای صادقه و قلب های طاهره ]پاک شده[ که شما را به روزه گرفتن در آن ]ماه[ و تلاوت کتابش موفق کند.
۶- «فَإِنَّ الشَّقِیَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ وَ اذْکُرُوا بِجُوعِکُمْ وَ عَطَشِکُمْ فِیهِ جُوعَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ عَطَشَهُ وَ تَصَدَّقُوا عَلَی فُقَرَائِکُمْ وَ مَسَاکِینِکُمْ وَ وَقِّرُوا کِبَارَکُمْ وَارْحَمُواصِغَارَکُمْ وَ صِلُوا أَرْحَامَکُمْ» یعنی: پس به راستی ]و در حقیقت[ شقی ]و بدبخت[کسی است که در این ماه عظیم از غفران خدا محروم شود، و یاد کنید با گرسنگی و تشنگی ]ناشی از روزه[ خود از گرسنگی و تشنگی روز قیامت. و صدقه بدهید به فقراء و مساکین خودتان و بزرگان خود را تکریم کنید و به کوچکترها ترحّم ]و محبت کنید[ و با بستگان خود پیوند برقرار کنید ]و به آنها محبت کنید[.
۷-«وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ غُضُّوا عَمَّا لَا یَحِلُّ النَّظَرُ إِلَیْهِ أَبْصَارَکُمْ وَ عَمَّا لَا یَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ إِلَیْهِ أَسْمَاعَکُمْ» یعنی: زبان های خود را حفظ کنید و چشم های خود را بپوشانید از آنچه نگاه کردن به آن حلال نیست و گوش های خود را ببندید به آنچه گوش دادن به آن حلال نیست.
۸-«وَ تَحَنَّنُوا عَلَی أَیْتَامِ النَّاسِ یُتَحَنَّنْ عَلَی أَیْتَامِکُمْ» یعنی: به یتیمان مردم محبت و مهربانی کنید تا دیگران هم به یتیمان شما محبت و مهربانی کنند.
۹- «وَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکُمْ» یعنی: توبه کنید بسوی خدا از گناهانتان.
۱۰-«وَ ارْفَعُوا إِلَیْهِ أَیْدِیَکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلَاتِکُمْ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا بِالرَّحْمَةِ إِلَی عِبَادِهِ یُجِیبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ یُلَبِّیهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ یُعْطِیهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ وَ یَسْتَجِیبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ» یعنی: دست های خود را به طرف او بلند کنید جهت دعا در اوقات نمازها که اوقات نمازها بهترین ساعات است، به طوریکه در آن ساعت ها خدای- عزّوجلّ– با رحمت خود به بندگان توجه می کند و به آنها جواب میدهد ]و دعای آنها را مستجاب می کند[ وقتی ]حقیقتاً[ او را بخوانند.
۱۱-«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکُمْ فَفُکُّوهَا بِاسْتِغْفَارِکُمْ وَ ظُهُورَکُمْ ثَقِیلَةٌ مِنْ أَوْزَارِکُمْ فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِکُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا یُعَذِّبَ الْمُصَلِّینَ وَ السَّاجِدِینَ وَ أَنْ لَا یُرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ» یعنی: ای مردم جان های شما در گرو کارهای شما است! پس با استغفار آنها را آزاد کنید، شما بار سنگین آثار گناهان خود را بر پشت خود حمل می کنید، پس آنها را با سجده های طولانی سبک تر کنید و بدانید که خدا به عزّت خود قسم خورده است که نمازگزاران و سجده کنندگان را مجازات نکند و آن ها را هراسان نکند، روزی که انسان ها برای پروردگار عالمیان قیام می کنند. ]روز قیامت[
۱۲-«أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْکُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِی هَذَا الشَّهْرِ کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَی مِنْ ذُنُوبِهِ،قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَلَیْسَ کُلُّنَا یَقْدِرُ عَلَی ذَلِکَ فَقَالَ ص اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ» یعنی: ای انسان ها هر کس در این ماه مؤمن روزه داری را افطاری دهد، در نزد خدا اجر آزاد کردن یک برده را خواهد داشت و گناهان گذشته او مورد غفران قرار خواهد گرفت. گفته شد ای رسول خدا همه ما بر این کار قادر نیستیم، آن حضرت فرمود: از آتش بپرهیزید، اگر چه با قطعه ای از یک عدد خرما و از آتش بپرهیزید اگرچه با جرعه ای آب.
۱۳-«أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْکُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ کَانَ لَهُ جَوَازاً عَلَی الصِّرَاطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ وَ مَنْ خَفَّفَ فِی هَذَا الشَّهْرِعَمَّا مَلَکَتْ یَمِینُهُ خَفَّفَ اللَّهُ عَلَیْهِ حِسَابَهُ وَ مَنْ کَفَّ فِیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللَّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ» یعنی: ای مردم کسی که در این ماه حُسن خُلق در خود به وجود آورد ]اخلاقش را اصلاح و بهتر کند[ از صراط عبور خواهد کرد، در روزی که قدم ها در آن بلغزد و هر کس در این ماه بر خدمتکاران خود آسان بگیرد ]و فشارهای زندگی آنها را کم کند[ خدا در محاسبه اعمال او آسان خواهد گرفت. و کسی که در آن شرّ خود را باز دارد، خدا غضب خود را در روز ملاقاتش از او باز خواهد داشت.
۱۴-«وَ مَنْ أَکْثَرَ فِیهِ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللَّهُ مِیزَانَهُ یَوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِینُ وَ مَنْ تَلَا فِیهِ آیَةً مِنَ الْقُرْآنِکَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِی غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ» یعنی: هر کس در این ماه زیاد بر من صلوات بفرستد، خدا کفّه اعمال او را سنگین خواهد کرد، در روزی که میزان ها سبک خواهند شد، و هر کس در این ماه آیه ای از قرآن را تلاوت کند، برای او پاداشی خواهد بود مثل پاداش کسی که در ماه های دیگر قرآن را بطور کامل بخواند.
۱۵-«وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ وَصَلَ فِيهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ يَوْمَ يَلْقَاهُ » یعنی: کسی که در این ماه یتیمی را اکرام کند، خدا او را در روز ملاقات اکرام خواهد کرد، و کسی که در آن صله ارحام بجای آورد، خدا رحمتش را به او خواهد رساند، و هرکس ]برعکس[ در این ماه ارتباطش را با بستگان خود قطع کند، خدا در روز دیدار رحمتش را از او قطع خواهد کرد.
۱۶-«وَ مَنْ تَطَوَّعَ فِیهِ بِصَلَاةٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ مَنْ أَدَّی فِیهِ فَرْضاً کَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّی سَبْعِینَ فَرِیضَةً فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ» یعنی: هر کس در این ماه نماز مستحبی به جای آورد، خدا برای او برائت از آتش جهنم را مقدّر خواهد فرمود، و کسی که در این ماه فریضه ای به جای آورد، برای او ثواب هفتاد فریضه در ماه های دیگر خواهد بود.
۱۷-«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِی هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُغَلِّقَهَا عَنْکُمْ وَ أَبْوَابَ النِّیرَانِ مُغَلَّقَةٌفَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُفَتِّحَهَا عَلَیْکُمْ وَالشَّیَاطِینَ مَغْلُولَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُسَلِّطَهَا عَلَیْکُمْ» یعنی: ای انسان ها درهای بهشت در این ماه باز است، پس از خدا بخواهید که آنها را برای شما نبندد و درهای جهنم در آن بسته است، پس از پروردگارتان بخواهید، که آنها را برای شما باز نکند و شیاطین در بند هستند، پس از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما مسلّط نکند.
۱۸-«قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقُمْتُ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ؟فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ» یعنی: امیرالمؤمنین – علیه السلام – فرمود: پس من برخاستم و عرض کردم ای رسول خدا بهترین اعمال در این ماه کدام است؟! فرمود: ای اباالحسن برترین اعمال در این ماه پرهیز و خودداری از گناهان است.
عناوین و شمارههای مقالاتی که شرح و تفسیر عبارات خطبه در آنها آمدهاست:
* کلام ایام – ۱۳۲، ماه رمضان ماه برکات بیپایان
* کلام ایام – ۲۷۹، ماه رمضان و رحمت و برکات بیپایان
* کلام ایام – ۲۷۹،ماه رمضان و رحمت و برکات بیپایان
* کلام ایام – ۲۸۰، ماه رمضان و رحمت و برکات بیپایان
* کلام ایام – ۲۸۸، ماه رمضان و رحمت و برکات بیپایان
* کلام ایام – ۴۸۹، دعوت به ضیافت بهشتی
* کلام ایام – ۴۹۰، دعوت به ضیافت بهشتی در ماه خدای سبحان
* کلام ایام – ۴۹۷، دعوت به ضیافت بهشتی در ماه خدای سبحان
* کلام ایام – ۴۹۸، دعوت به ضیافت بهشتی در ماه خدای سبحان
تعظیم و تکریم قرآن مجید و ماه رمضان و شب قدر
در آیاتی از قرآن مجید در سوره بقره و سوره قدر و سوره دخان از سه حقیقت متصل به هم تعظیم و تکریمی به عمل آمده است که فهم و درک دقایق و لطایف آن آیات احتیاج به تدبر دقیقی دارد و حاصل آن تدبر بسیار پرفایده خواهد بود.
خدای سبحان فرمود: « شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ»(بقره / ۱۸۵) یعنی: ماه رمضان همانست که قرآن در آن نازل شده که هدایتی است برای انسانها و نشانههایی روشن از هدایت و فرقان، پس کسی که در آن حضور یابد، باید روزه بگیرد.
منظور از شهادت در ماه رمضان اطلاع از رسیدن آن، و حضور در محل زندگی است و آن در آیه کریمه مقابل سفر قرار گرفته است.
همچنین خدای سبحان فرمود:
«انَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ – وَمَا أَدْرَاکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ – لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ»(القدر / ۱-۳) یعنی: ما آن [قرآن] را در شب قدر نازل کردیم – و چه چیز ترا آگاه کرد که شب قدر چیست؟ – شب قدر از هزار ماه بهتر است.
و در آیهی دیگری فرمود:
«إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ ۚ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ» (الدخان / ۳) یعنی: ما آن را در شب مبارکی نازل کردیم، همانا ما همیشه هشداردهنده بودیم.
در آیات کریمه فوقالذکر که نکات دقیق تفسیری و علمی و عقیدتی وجود دارد و ارتباطهای دقیق و لطیفی بین آنها وجود دارد. در این نوشتار قصد ما تفسیر کامل و جامع آیات و ذکر تفصیلی همه دقایق آنها نیست، اگرچه در اصل و در مجموع بحث و گفتگو درباره آن دقایق ضروری است، اما جهت روشن شدن مطالب موردنظر درباره عظمت خاص «شب قدر» و «ماه رمضان» و قرآن مجید اشاره ای میکنیم به مواردی و جهاتی از آن دقایق تفسیری و درباره بعضی از آن دقایق سؤالاتی طرح میکنیم، بدون بحث تفضیلی درباره پاسخ آن سؤالات.
یکم: آیا در آیه سوره بقره یعنی«شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ…» مراد خدای سبحان تجلیل و تکریم «ماه رمضان» است یا قرآن مجید؟ این موضوع و این سؤال به صورتی دقیقتر و بااهمیت بیشتر دربارهی آیات «سوره قدر» هم لازم است مورد توجه و بحث قرار بگیرد. یعنی این که در آیات «سورهی قدر» موضوع اصلی تکریم و بیان عظمت و جلالت «شب قدر» است؟ یا بیان عظمت و مقام رفیع قرآن مجید که در آن شب نازل شدهاست؟ از تدبر در آیات روشن میشود که در اصل این دو موضوع یعنی عظمت و رفعت هر دو با یکدیگر ارتباط اساسی دارد.
توضیح این که از ظواهر آیات سوره قدر روشن میشود که مراد اصلی خداوند سبحان از بیان آیات این سوره ابتدا بیان فضائل و عظمت پدیدهای بنام شب قدر است که «خیریت» و عظمت و برکات آن از هزار ماه بیشتر است! و از جمله فضائل خاص آن نزول قرآن مجید در آن شب است.
دوم: از آیه اول سوره قدر و همچنین از آیه سوره بقره برمیآید که «قرآن مجید و عظمت و رفعت مقام علمی آن»، هم در این آیات موردنظر میباشد حداقل بهعنوان یکی از دو موضوع اصلی و بلکه به لحاظ آیه اول سوره قدر و بر حسب ظاهر «موضوع اول موردنظر»! چون در این آیه ابتدا «اصل قرآن مجید و نزول آن» ذکر شده و در مرتبه بعد از آن زمان نزولش که شب قدر بودهاست. اما در آیه سوره بقره ابتدا اصل ماه رمضان ذکر شد و در مرتبه بعدی قرآن مجید را نزول آن و اوصافی از آن مثل «هدی للناس»
سوم: عظمت و رفعت مقام قرآن کریم و عظمت و خیریت شب قدر و ارزش و رفعت ماه رمضان سهتا موضوع متصل و مرتبط به یکدیگر میباشند. یعنی میشود گفت: قرآن مجید دارای عظمت و رفعت خاص فوق افهام عادی انسانی است و نزول آن احتیاج به ظرفیت خاصی داشت و این ظرفیت فقط در شب قدر و ماه رمضان وجود دارد، لذا این پدیده عظیم رفیع در زمانی نازل شدهاست که آن زمان دارای ظرفیت و استعداد مخصوصی است و آن عظمت فوق ادراک عادی انسانی است.
از طرف دیگر میشود گفت شب قدر دارای عظمت و کمالات و ظرفیت معنوی خاصی است لذا امکان نزول قرآن که آنهم پدیدهای است بسیار با عظمت در آن ماه و در شبی از آن ماه یعنی شب قدر فراهم شده و به جریان افتاده و در غیر شب قدر و غیره ماه رمضان چنان ظرفیت و استعداد پذیرشی وجود ندارند.
چهارم: اگر ارتباطی بین این سه پدیده یعنی: قرآن مجید و شب قدر و ماه رمضان نبود، ذکر این موضوع که قرآن در شب قدر و در ماه رمضان نازل شدهاست ضرورتی نداشت! چون ارزش علمی یک کتاب در شرایط حال و عادی در اصل ربطی به زمان تهیه و خریداری آن و یا روز و ماه انتشار آن ندارد. یعنی اگر شخصی کتابی را تهیه کرده و میخواهد او را به شخصی هدیه بدهد نیازی نیست بگوید که کتاب را در چه روزی از هفته یا چه ماهی از سال و از کدام کتاب فروش خریده است. یعنی: زمان تهیه و خرید یک کتاب برای کسی که آن کتاب به او هدیه داده میشود، در ارزش آن کتاب نقشی ندارد.
پنجم: از آیه دوم سوره قدر برمیآید که عظمت شب قدر و میزان خیریت آن از طریق علوم عادی بشری امکانپذیر نیست. چون خدای سبحان فرمود:
«وَمَا أَدْرَاکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ» یعنی: چه چیزی تو را [ای پیامبر] آگاه کرد که «لیلةالقدر» چیست؟ و بعد از آن بلافاصله خدای سبحان فرمود:
«لیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ »
یعنی: شب قدر از هزار ماه بهتر است.
این نوع بیان در قرآن مجید غالباً وقتی به کار رفته است که حقیقتی را خدای سبحان میخواهد به انسانها یاد بدهد که آن در اصل در سطحی بالاتر از فهم عادی انسانی قرار دارد و برای فهم و درک آن احتیاج به کمک گرفتن از وحی خدا وجود دارد.
ششم: از مجموع آیات مورد بحث بهطور ضمنی و از آیات دیگری بهطور صریح برمیآید که قرآن مجید دارای حقیقتی در مراتب متفاوت و به اصطلاح حقیقتی ذو مراتب است و حداقل از یک نظر در دو مرتبه قرار دارد، مرتبهای عادی و در حد قوه ادراکی عادی انسانها و قابل فهم برای آنها و دیگری حقیقتی رفیع و فوق فهم عادی انسانها. آن مرتبه پایینتر و عادی بعد از نزول از طرف خدای سبحان به وجود آمده، اما مرتبه اصلی و قبل از نزول آن که در «کتاب مکنون» قرار دارد، فوق حد ادراک عامه مردم است و فقط گروه معینی از انسانها به آن مرتبه راه دارند که روح آنها مطهر از هر نوع جهل است و در کلام الله عنوان «مطهرون» درباره آنها بکار رفته است. خدای سبحان در این زمینه فرمود:
«إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ – فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ – لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ -لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ» (الواقعه / ۷۷ – ۸۰) یعنی: آن قرآن کریم [و متعالی] است-در کتابی پوشیده قرار دارد-و به [حقیقت اصلی] آن دسترسی ندارند، جز مطهرون. اما آن [کتاب] نازلشده از طرف پروردگار عالمیان است.
مراد از «مطهرون» به طوری که از احادیث معتبر قطعی برمیآید، وجود مبارک رسول خدا – صلی الله علیه و آله – و حضرت صدیقه طاهره، فاطمه زهرا-سلام الله علیها-و دوازده امام معصوم-علیهمالسلام-هستند.
پس قرآن یک مرحله «قبل از نزول» دارد که در «کتاب مکنون» یعنی «لوح محفوظ» قرار دارد و قابلدسترسی برای عامه انسانها نیست و فقط صاحبان مقام عصمت به آن مرتبه از قرآن علم دارند.
هفتم: مراد از نزول قرآن در شب قدر و در ماه رمضان نوع خاصی از نزول است و نه نزول تدریجی به معنی عرفی. چون نزول به معنی عرفی و در حد فهم و درک عادی انسان در طول دوره نبوت و رسالت رسول اکرم – صلی الله علیه وآله – ، تحقق یافته و آیات آن تکتک و چند آیه باهم و گاهی یک سوره کامل کوچک بهتدریج و در همه زمانها نازل شدهاست.
هشتم: مراد از بیان اوصاف مذکور درباره قرآن مجید در تمامی آیات مورد بحث این نیست که عامه مردم به «حقیقت قبل از نزول قرآن» بیاعتنا باشند، چون آن مرتبه از حقایق آن قابل فهم و درک عادی نیست، بلکه مراد آن است که عامه مردم برای فهم و درک آن مرتبه از علم متمرکز در قرآن، احتیاج به علم و فهم درک فوق عادی «مطهرون» دارند و لازم است سراغ آنها بروند و از علم آنها بهرهمند شود.
نهم: همچنین انسانها لازم است از فرصتی که برای آنها در شب قدر حاصل میشود، بهرهبرداری کنند و به جریان برکات فراوان و گستردهای که در آن شب نازل میشود متصل شوند و از آن برکات فوق عادی که مخصوص «شب قدر» است محروم نشوند.
دهم: راه رسیدن به برکات مخصوص شب قدر و مجموعاً ماه رمضان، در آموزشهای قرآن مجید و پیامبر خدا – صلّی الله علیه و آله و سلّم-و بهطور کلی «معلمان آسمانی» قرار دارد و لازم است انسانها سراغ آن آموزشها و صاحبان آن علوم بروند و در آیات قرآن مجید تدبری بکار ببرند آنهم به کمک معلمان آسمانی.
یازدهم: دسترسی به برکات نازل شونده در شب قدر و بهرهمندی از آنها از طریق علم حاصلشده از قرآن مجید در اثر تدبر و قرائت زیاد و فراگرفتن آموزشها از معلمان آسمانی امکان پذیر است، لذا در ماه رمضان این آموزشها لازم است به صورت کثیر انجام بگیرد.
دوازدهم: لازمه بهرهمندی فراوان از برکات نازل شونده در شب قدر شناسایی مجاری رحمت خدای سبحان و اتصال به آن مجاری رحمت است و این توفیق لازم است از او درخواست شود و انسان از طریق دعا و ذکر الله کثیر به آن برسد، لذا لازم است اعمال و عبادات سفارش شده برای ماه رمضان با جدیت و تلاش بهجای آورده شود و انسان ها از این فرصت بسیار گرانبها بهطور کامل بهره برداری کنند.
بهرهبرداری فراوان از برکات شب قدر به تمام روزها و شبها و ساعات ماه مبارک رمضان ارتباط مییابد. و قابل توجه است که در آیه کریمه از سوره قدر «خیریت شب قدر» با «ماه» سنجیده شده، یعنی فرمود:
«لیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ »
یعنی: شب قدر از هزار ماه بهتر است. یعنی ذکر مطلب به این صورت طبعاً دارای حکمتی است و چون برحسب ظاهر لازم بود شب قدر با صدها یا هزاران شب سنجیده شود، اما در آیهی کریمه «شب» با «ماه» سنجیده شده و این نوع بیان خدای سبحان دارای حکمتی است که در ادامه این مباحث-انشاءالله تعالی-به آن اشارهای خواهیم نمود.
الیاس کلانتری