کلام ایام _ ۵۳۰، دعوت رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – از انسانها برای ضیافت بهشتی
بخش دوم*
کلیات*
- حاصل تدبر در آیات مربوط به ماه رمضان و شب قدر و نزول قرآن در آن، بسیار پرفایده خواهد بود.
- توصیف خدای سبحان از «ماه رمضان» و «شب قدر» و «نزول قرآن»
- اوصاف و فضائل خاص ماه رمضان.
- اوصاف عظیم و شگفت انگیز شب قدر.
- موقعیت ماه رمضان در کلام رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – و دیگر معلمان آسمانی.
- در قرآن مجید اسمی از ماههای سال برده نشده، جز ماه رمضان.
- خطبه رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – درباره ماه رمضان و اوصاف آن.
- بهره برداری از فضائل و برکات ماه رمضان در مراتب متفاوت.
- برکات و فواید بیداری در شب های قدر.
- در ماه رمضان ظرفیت عظیمی برای نزول رحمت پروردگار عالمیان به فضای زندگی انسان ها وجود دارد.
- عظمت و خیریت خاص شب قدر.
- موقعیت شب قدر و فضائل عظیم آن در معارف دین خدا.
- قرائت مکرر و زیاد سوره قدر منشاء جریان
- رحمت و برکات مکرر و مستمر روحی در انسان خواهد شد.
- اشارهای به فضائل سوره های حمد و قدر و اخلاص.
- نوع تاثیرات سوره قدر در صورت قرائت زیاد و مکرر.
*******************
در شماره قبلی از این سلسله مقالات، اشاره شد به اینکه در آیاتی از سوره بقره و مجموع سوره قدر و آیاتی از سوره دخان از سه حقیقت متصل به هم و مرتبط با هم تعظیم و تکریم و مجموعاً توصیف عظیمی به عمل آمده و این که فهم و درک دقایق و لطایف آنها احتیاج به تدبری دقیق دارد و اینکه حاصل آن تدبر بسیار پرفایده خواهد بود، و آن سه حقیقت عبارتند از:
«قرآن مجید» و «ماه رمضان» و «شب قدر» و بعد آیات مربوط به این موضوعات مورد استشهاد قرار گرفت.
کلام خدای سبحان درباره حقایق فوق الذکر در آیات سوره بقره از توصیف ماه رمضان و بلکه از بیان عبادتی خاص به نام صیام یعنی «روزه» و جایگاه آن در بین امت های قبلی شروع شده است، و ما هم بحث درباره حقایق فوق و موضوعات مربوط به آنها را در این نوشتار از همین موضوع یعنی «ماه رمضان» و فضائل آن و جایگاه آن در فرهنگ دین توحیدی، شروع می کنیم. عناوین اصلی و محور های انتخاب شده برای موضوعات در این نوشتار و ادامه مباحث عبارتند از:
۱- اوصاف و فضائل خاص ماه رمضان
۲- اوصاف عظیم و شگفت انگیز «شب قدر»
۳- نقش عبادت خاص این ماه یعنی «صیام» در زندگی انسانها.
۴- قرآن کریم و اوصافی از آن.
۵- ظرفیت مناسب برای نزول مجموع کتاب آسمانی در یک ماه و در یک شب.
۶- ذکر الله در ماه رمضان و نقش آن در زندگی انسان.
۷- ارتباط با پروردگار عالمیان از طریق توجه به سیره اولیاء خاص او.
اوصاف و فضائل ماه مبارک رمضان
در آیاتی از قرآن مجید – که در شماره قبلی – به آنها اشاره ای شد، ماه رمضان با بیانات خاصی مورد توصیف قرار گرفته و در مجموع اوصاف عظیمی برای آن ذکر شده است. از جمله ظرفیت خاص آن برای نزول قرآن کریم و استقرار شب قدر در آن.
سخنان زیادی هم از وجود مبارک رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – و شخصیتهای اهل بیت عصمت و طهارت – علیهم السلام – درباره فضائل این ماه و عبادات معین شده برای آن نقل شده است که متضمن شرح و تفسیری برای آیات قرآن کریم در این زمینه می باشند.
در آیات قرآن مجید هیچ اسمی از ماههای سال ذکر نشده به جز همین ماه مبارک و عظیم و علاوه بر ذکر اسم این ماه بیاناتی هم از آن رویداد بسیار پر برکت یعنی «نزول قرآن کریم» و عبادت مخصوص معین شده برای آن یعنی «صیام» (روزه) و مطالب مربوط به آن آمده است و احادیث نقل شده در این زمینه از وجود مبارک معلمان آسمانی در حقیقت تفسیری از آن ذوات مقدسه برای آیات مورد بحث میباشند.
درباره فضائل ماه رمضان بعد از ذکر اجمالی آن در کلام خدای سبحان یعنی آیات قرآن مجید، مناسب ترین کلام، خطبه نقل شده شده از وجود مبارک رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – است و ما اصل خطبه شریف را در شماره قبلی، یعنی: کلام ایام شماره – ۵۲۹ با ترجمه آن آوردیم و همچنین متذکر عناوین و شماره های مقالاتی شدیم که در سالهای قبل در ایام این ماه مبارک در بخش کلام ایام منتشر شده بود و آن مقالات متضمن تفسیر و شرحی بر اجزاء آن خطبه شریف میباشند.
اما باز متذکر این نکته می شویم که در زمانها و مکانهای خاصی در عالم رحمت و برکات خدای سبحان در مرتبه ای برتر و در سطح وسیع تری جریان می یابد و انسان ها می توانند فرصت هایی را که در زمان های دیگر و مکان های متعارف از دست دادهاند در آن زمان ها و مکان های خاص جبران کنند و محرومیت های خود را از مراتب برتر رحمت و برکات خدای سبحان جبران نمایند.
اگر انسان ها از ناحیه اکتفا به توجه عادی و سطحی به زمان های خاص و رحمت و برکات نازل شونده در آن زمان ها، نتوانند در مسیر جریان متعالی و برتر خاص آن زمان ها قرار بگیرند، و یا با وجود علاقه قلبی توفیق اتصال کامل به آن جریانات را پیدا نکنند، باز هم در صورت داشتن زمینه مساعد قبلی و یا حاصل شده در یک زمان معین، امکان دارد مشمول مراتبی از آن رحمت و برکات قرار بگیرند.
مثل اینکه در شب های قدر که زمان نزول مراتب بسیار برتر و متعالی تر از رحمت و برکات خدای سبحان به عالم انسانها است و عبادات زیادی برای آن شب ها معین و به آنها اعلام شده. اگر کسی در آن شبها بیدار باشد و به انجام عبادات معین و اعلام شده بپردازد، سود ها و بهره های فراوانی نصیب او خواهد شد و آن سود ها و بهره ها گاهی صدها و هزاران برابر میزان آنها در شب ها و روزهای عادی خواهد بود. اما اگر عده ای از آنها موفق به رسیدن به آن درجات متعالی نشوند باز هم نصیبی و بهره ای از صرف بیداری در آن شب ها را خواهند داشت.
برای این جریان مثالی ذکر میکنیم و آن اینکه اگر در زمانی که انسان ها در یک منطقه از زمین جهت زراعت و مصارف دیگر احتیاج به آب فراوانی پیدا کنند و به دست آوردن آب با سختی ها و قیمت زیادی همراه باشد، در آن شرایط باران پر حجمی ببارد، گروهی از آنها می توانند از آن آب باران بهره و سود زیادی به دست آورند، فرضا مقدار زیادی آب را در ظروف و یا سدها ذخیره کنند و یا زمین های خود را برای زراعت آماده کنند و یا بذری در آن زمین های اصلاح شده بپاشند و درختان باغ ها را برای دریافت آب آماده کنند و کارهایی امثال آنها.
اما اگر کسانی در آن منطقه بودند که زمان نزول آن باران پرحجم و پر برکت در محل سکونت خود نبودند و در سفری قرار داشتند و یا در خانه خود خوابیده بودند و موفق به دریافت برکات زیاد حاصل شده از آن باران نشدند، اما در مجموع از آن برکات به طورکلی محروم نخواهند شد فرضا از پاک شدن هوا و رویش نباتات و درختان آن منطقه و ارزان شدن آب در اثر فراوانی و امثال آنها.
حاصل کلام اینکه در ماه رمضان ظرفیت عظیمی برای نزول رحمت پروردگار عالمیان به فضای زندگی انسان ها وجود دارد و اگر انسانها به آن ظرفیت خاص از دریافت رحمت خدای سبحان توجه کنند و موفق به عبادات خاص معین شده، در این ماه پربرکت باشند بهرهبرداری آنها از رحمت و برکات عظیم نازل شونده در این ماه زیاد و در سطحی بر تر خواهد بود. و امکان جبران نواقص و برطرف شدن محرومیت ها که قبلاً به وجود آمده هم در این ماه مبارک برای انسان ها وجود دارد.
عظمت و خیریت شب قدر
قبلا متذکر شدیم که یکی از محورهای مباحث مربوط به عظمت ماه رمضان و فضائل آن و بالاتر از آن یکی از موضوعات خاص ذکر شده در کتاب آسمانی موضوع «شب قدر» است به طوری که یکی از سوره های قرآن مجید به این موضوع و با همین اسم اختصاص یافته و در سوره دیگری هم – سوره دخان – ذکری از آن و برکات خاص آن به میان آمده است.
در این قسمت قطعه ای از یک مقاله منتشر شده قبلی را درباره آن شب عظیم با برکات بی پایان ذکر می کنیم:
عظمت شب قدر
عظمت شب قدر هم یکی از موضوعات محوری آیات مورد بحث است، حتی اینکه موضوع اصلی مورد نظر در آیات، همین موضوع یعنی عظمت شب قدر باشد در نظر ابتدائی و سطحی قوی تر به نظر می رسد چون مطالب بیشتری در آیات هر دو سوره به آن اختصاص یافته است.
اما بلحاظ اینکه اوصاف شب قدر به عظمت قرآن کریم هم ارتباط پیدا می کند، لذا در این دید دقیق تر می شود گفت هر دو موضوع یعنی عظمت قرآن و عظمت شب قدر در آیات موضوعات محوری می باشد و با یکدیگر ارتباط محکم و عمیقی دارند. یعنی تفصیل بیشتر اوصاف شب قدر بی ارتباط با بیان اجمالی اوصاف قرآن کریم نیست.
در هر صورت شب قدر دارای عظمت و جلالت و برکات فوق عادی است و شبی است که خداوند دوست دارد، بندگانش به موقعیت بی نظیر و اوصاف عجیب آن توجه کنند و از برکات خاص آن بهره مند شوند.
خداوند از چند جهت به عظمت و موقعیت خاص شب قدر اشاره فرموده و چند نکته را در مورد آن ذکر کرده است.
یکم: همچنانکه در مقالات قبلی، گفته شده، عبارت «ما ادراک» در آیات قرآن غالباً در مورد موضوعاتی بکار می رود که با علم و فهم عادی انسان نمی توان به آن ها احاطه علمی پیدا کرد، و بعد از بکار رفتن این عبارت در قرآن، توضیحی درباره حقیقت آن موضوع ذکر شده است. یعنی اینکه مطلب مورد ذکر از طریق فهم عادی انسانی قابل درک نمی باشد و لازم است از طریق وحی و علم خداوند حقیقت آن روشن شود!
دوم: در آیات بعدی در سوره قدر خداوند در توصیف شب قدر و بیان عظمت آن، فرمود که «شب قدر» از هزار ماه بهتر است. یعنی شب قدر شبی است دارای خیرهای فراوان و فوق عادی بطوریکه میزان خیریت آن از هزار ماه بیشتر است!!!
جالب توجه است که در این آیه شب قدر با ماه مقایسه شده، یعنی نفرمود که شب قدر از هزاران شب دارای خیریت بیشتری است! بلکه فرمود از هزار ماه بهتر است! احتمالاً مراد این است که عظمت شب قدر به تمام ماه رمضان ارتباط پیدا می کند و بهره برداری کامل از آن نه فقط در یک شب معین، بلکه در آن شب و مجموع ماه رمضان امکان پذیر است. و یا اینکه برای بهره برداری کامل از خیریّت شب قدر احتیاج به اعمال خاص یک ماه رمضان مثل قرائت قرآن و روزه گرفتن و دعاها و انفاق به نیازمندان و تشکیل مجالس افطاری و امثال آن ها وجود دارد.
سوم: در آیه سوره دخان آن را شب مبارک خوانده یعنی شبی دارای برکات خاص و فوق عادی. برکت به فایده ثابت و زیاد و مستمر گفته می شود. با این توضیح می شود گفت که خیرات شب قدر امکان دارد در تمام سال و بلکه در تمام عمر انسان و در عالم بعدی هم در زندگی انسان استمرار یابد و امکان دارد از برکات آن شب عظیم انسان استعداد ورود به بهشت را پیدا کند.
چهارم: از جمله خیرات و برکات شب قدر این است که ملائکه و روح در آن شب نازل می شوند. این موضوع را در ادامه این بحث تحت عنوان «موضوع نزول ملائکه» توضیح خواهیم داد.
پنجم: در شب قدر امور عالم تقدیر می شود و ملائکه و روح در ارتباط با آن به عالم دنیا نازل می شوند. در سوره دخان هم گفته شده که در آن شب هر امر حکیمی تفصیل می یابد. در این زمینه هم، در ادامه بحث تحت عنوان: «تقدیر امور و تفریق آن ها در شب قدر» توضیحی خواهیم آورد.
قبل از بحث تفصیلی در عظمت و خیریّت خاص فوق عادی شب قدر تحت عناوین مذکور قبلی اجمالاً جهت اولین شب از شب های سه گانه یعنی شب نوزدهم متذکر این موضوع بسیار مهم می شویم که هیچ یک از این سه شب و حتی روزهای آن ها نباید مورد کم توجهی و غفلت قرار بگیرد، یعنی در عین حال که احتمال شب قدر بودن شب بیست و سوم ماه رمضان از شب های دیگر بیشتر است و همچنین احتمال شب بیست و یکم از شب نوزدهم بیشتر است. اما آمادگی برای دریافت برکات خاص شب قدر از قبل باید فراهم شود و حتی بالاتر از آن، زمینه این آمادگی باید در تمام روزها و شب های ماه رمضان و از شب اول مورد نظر باشد، همچنین این آمادگی از طرق مختلف یعنی روزه گرفتن و نمازهای مستحبی و قرائت زیاد قرآن و دعاهای مخصوص و کمک های مالی به نیازمندان و شرکت در مجالس افطاری که در آن ها «ذکر الله» برقرار می شود و امثال آن ها باید حاصل شود.
و باز قابل توجه است که به یک معنی هر سه شب نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم در مجموع و به یک اعتبار شب قدر محسوب می شوند بطوریکه از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود:
«التَّقْدِيرُ فِي لَيْلَةِ تِسْعَ عَشْرَةَ وَ الْإِبْرَامُ فِي لَيْلَةِ إِحْدَى وَ عِشْرِينَ وَ الْإِمْضَاءُ فِي لَيْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ»(۱) یعنی «تقدیر» در شب نوزدهم انجام می گیرد و «ابرام» در شب بیست و یکم و «امضاء» در شب بیست و سوم. با این وصف هر سه شب از شب های سه گانه با شب قدر ارتباط دارند و نباید ساعات و دقایق هیچ یک از آن ها مورد کم توجهی قرار بگیرد. نکته دیگر اینکه عظمت و جلالت و فواید و برکات شب قدر فوق حد محاسبه و ارزیابی ما انسان های عادی می باشد و کفایت می کند برای انسان های عاقل و محاسبه گر و بیدار و آگاه، تعظیم پروردگار عالمیان از شب قدر و توصیف او و بیانات عجیب رهبران آسمانی در این زمینه.
در چنین فرصتی انسان ها می توانند راه هائی را که در ده ها سال باید پیمود، در یک شب طی کنند و هزاران برابر شب ها و روزهای عادی از آن سود ببرند. سود عظیم تقرب به خداوند و پاک شدن گناهان و استجابت دعاها و ورود در صراط مستقیم که به بهشت و سعادت ابدی منتهی می شود. این بنده ناچیز هم از همه خوانندگان بزرگوار تقاضای دعا و درخواست رحمت پروردگار و غفران او را دارم.» (۲)
قطعه فوق الذکر از مقاله شماره- ۱۴۱، حاوی بعضی از اوصاف شب قدر به صورت اجمالی بود و بعد از آن در مقالات دیگری در همین زمینه و در ماه رمضان های سال های بعد مقالات دیگری در اوصاف آن شب عظیم نوشته شد که صورت تفصیلی داشت نسبت به بعضی از اوصاف مذکور قبلی. اما بجهت فرصت اندک موجود باقی مانده از ماه رمضان و شبهای قدر امسال که وارد فضای آنها شده ایم، از ورود مجدد در بحث تفصیلی دیگر خودداری میکنیم و فقط متذکر چند نکته کوتاه در این زمینه می شویم و جهت دسترسی آسانتر علاقهمندان در همین نوشتار متذکر شماره ها و عناوین مجموع آن مقالات میشویم و در بخشهای بعدی به بیان اوصاف دیگر ماه رمضان و عبادات معین شده برای این ماه نورانی عظیم خواهیم پرداخت.
در این بخش و در انتهای این بحث به توضیح فشرده چند نکته اکتفا میکنیم:
یکم: لازم است توجه به عظمت و خیریت و برکات «شب قدر» چه به صورت تلاوت سوره قدر و چه مطالعه در تفسیر آیات آن سوره و تدبر در دقایق آن آیات و چه مطالعه در سخنان نقل شده از معلمان آسمانی به طور مکرر انجام یابد. چون در معارف دین خدا توصیه اکید به تلاوت مکرر این سوره مبارک در نمازها و غیر آن بعمل آمده است. بطوریکه مستحب است در تمام نمازها این سوره در رکعت اول و بعد از سوره حمد خوانده شود. قرائت مکرر این سوره بالخصوص در ماه رمضان و در نمازهای واجب و مستحب و سفارش و توصیه به آن حاکی از عظمت و فواید و برکات خاص آن است که لازم است به طور مستمر و مکرر مورد توجه قرار بگیرد.
دوم: قرائت مکرر و زیاد این سوره منشأ جریان رحمت و برکات مکرر و مستمر روحی در انسان خواهد شد! مثل سوره حمد که لازم است در تمام نمازها و به طور مکرر و در هر شب و روز چند بار قرائت شود و به طور کلی نماز بدون «سوره حمد» اقامه نمیشود. پس طبعاً لازم است در هر بار قرائت سوره حمد تأثیر جدیدی در انسان تحقق یابد. اما این تأثیر و تحول در هر بار قرائت در جهت علمی حاصل نمی شود و بلکه گاهی انسان فقط به قرائت الفاظ آیاتی و سوره هایی از قرآن موفق میشود و امکان تدبر و تفکر درباره آنها به وجود نمی آید! بالخصوص در نماز، پس لازم است این تأثیر در جهات روحی و ایمانی و اخلاقی تحقق یابد! چون هیچ یک از دستورات خدای سبحان برای بندگان و هیچ یک از احکام عبادی آن ذات قدوس بدون حکمت و فایده نمیباشد، پس دستور به قرائت سوره حمد در همه نمازها و اینکه نماز بدون آن سوره مبارکه تحقق نمی یابد، دارای حکمتی خواهد بود، اعم از اینکه آن حکمت برای عموم انسان ها قابل درک باشد و یا فهم و درک آن اختصاص به صاحبان مقام نبوت و رسالت و امامت پیدا کند.
شبیه این موضوع در درجه ای و مرتبه ای دیگر درباره دو سوره قدر و اخلاص هم صدق می کند، چون قرایت این دو سوره یعنی سوره قدر و سوره اخلاص در رکعت اول و دوم همه نمازها مستحب است.
پس باید تأثیر قرائت این دو سوره بعد از حمد در نماز ها – سوره قدر در رکعت اول و سوره اخلاص در رکعت دوم – تحقق یابد و چون این تأثیر در جهات علمی در هر قرائتی عموماً حاصل نمی شود، یعنی در هر بار تلاوت و قرائت معنی جدیدی از آن ظهور نمی یابد، لاجرم لازم است این تأثیر در جهات ایمانی و اخلاقی تحقق یابد.
ما به خواست خدای سبحان درباره ظهور معانی جدید از آیات قرآن به طور مکرر، در ادامه این مباحث در بخش مربوط به «نزول قرآن » مطالبی ذکر خواهیم کرد. ان شاءالله تعالی.
سوم: عظمت و کرامت قرآن مجید و فضائل آن جهات مختلفی دارد و مجموعاً این عظمت و کرامت و فضائل بی پایان است! اما درک همه آنها و به طور مستقیم برای صاحبان قدرت فهم و ادراک عادی امکانپذیر نیست و ادراک بعضی از معانی و علوم به کار رفته در آن برای صاحبان مقام نبوت و رسالت و امامت امکان پذیر است، لذا برای دریافت فواید و برکات آن مراتب برتر لازم است انسان ها از راه های معینی بروند و شب قدر و عبادات خاص معین شده برای آن شب یکی از آن راه ها است و اگر یک انسان آن راه معین را نشناسد و یا در صورت آشنایی هم به آن بی اعتناء باشد، فواید و برکاتی را از دست خواهد داد و متحمل زیان ها و محرومیت هایی خواهد شد که از محاسبات عادی خارج است.
چهارم: خیریت عظیم هزاران برابر شبهای عادی برای شب قدر از مرتبه بسیار متعالی قدرت و رحمت پروردگار عالمیان حاصل شده است. یعنی قدرت و رحمت بی پایان او که همه چیز را تحت سلطنت خود دارد و اینکه او بر هر کاری و هر چیزی قادر است و انسان میتواند در شب قدر به آن قدرت بی پایان متصل شود و بهره ای بیش از هزاران برابر شبهای دیگر به دست آورد، پس بهرهبرداری عظیم و فراوان در شب های قدر – یعنی شبهایی که محتمل است شب قدر یکی از آنها باشد، نباید مورد بی اعتنائی و کم توجهی قرار بگیرد و حتی عاقلانه است که انسان در تمام شب های ماه رمضان تا حد امکان به انجام اعمال صالح علاوه بر واجبات بپردازد مثل خواندن نماز های مستحبی و تلاوت زیاد قرآن و کمک به نیازمندان و اصلاح اخلاق و تکریم والدین چه در حال حیات باشند و چه از دنیا رفته باشند و همچنین صله ارحام و مانند آنها.
ما جهت رعایت روش اختصاصی در نوشتن مقالات به این مقدار اکتفا می کنیم و ان انشاء الله ادامه این مباحث را در شماره های بعدی ادامه خواهیم داد.
شماره ها و عناوین مقالات قبلی درباره شب قدر
* کلام ایام -۱، توصیفی از شب قدر، در دوبخش و با شماره -۲.
* کلام ایام -۶۱، شب قدر نهر عظیمی از رحمت خداوند در دو بخش و با شماره – ۶۲.
* کلام ایام – ۲۱۱، شب قدر و همراهی با ملائکه در سه بخش و با شماره های – ۲۱۲ و ۲۱۳.
* کلام ایام – ۲۸۵، استقبال از شب قدر همراه ملائکه در دو بخش و با شماره – ۲۸۶.
* کلام ایام – ۳۴۱، شب قدر و مصاحبت های قدسی.
* کلام ایام – ۴۸۸، دعوت به ضیافت بهشتی در ماه خدای سبحان، درسه بخش و با شماره های – ۴۸۹ و ۴۹۰.
* کلام ایام – ۴۹۳، ملایکه حاملان رحمت خدا در شب قدر در سه بخش و با شماره های، ۴۹۴ و ۴۹۵.
الیاس کلانتری
۱۴۰۲/۱/۲۰
پاورقی ها:
۱- المیزان، تفسیر سوره قدر، بحث روائی به نقل از کتاب کافی
۲- وبسایت حکمت طریف، کلام ایام – ۱۴۱، شب قدر کنار ملائکه و روح