بِسْمِ اَللَّهِ اَلرَّحْمَنِ اَلرَّحِيمِ

*بخش سوم*

ما قبلاً در دو مقاله با شماره ها و عناوین ذیل بعضی از احادیث نقل شده از وجود مبارک امام باقر -علیه السلام- را با توضیحات و شرح و تفسیر فشرده ای ذکر کردیم.

• کلام ایام – ۸۶، حادثه شهادت امام باقر (علیه السلام)
• کلام ایام -۲۳۷، شهادت امام باقر (علیه السلام)

در این نوشتار در ادامه همان مقالات، احادیث دیگری از آن وجود مبارک را تحت عنوان فرعی ذیل با شرح و توضیحی مورد بررسی قرار می دهیم.

معارف دین توحیدی در سیره و کلام

امام محمد باقر (عَلَيْهِ السَلاَم)

۵- امام باقر -علیه السلام- فرمود:

«إِنَّ اَللَّهَ عزَّ وَجِلٌ لَيَتَعَاهَدُ اَلْمُؤْمِنَ بِالْبَلاَءِ كَمَا يَتَعَاهَدُ الرَّجُلُ أهْلَهُ بِالهَدِيَّةِ مِنَ الغَيبَةِ وَيَحميهِ الدُّنيا كَما يَحمي الطَّبيبُ المَريضُ»^(۱) یعنی: الله عزّوجّل با بلا از مؤمن دلجوئی و حمایت می کند، هم چنان که یک انسان از افراد خانواده اش با آوردن هدیه برای آن ها [وقت برگشت از سفر] دلجوئی و به آنها ابراز محبت می کند.

تعاهد در این کلام شریف به معنی دل جوئی و ابراز محبت و تکریم است. منظور شریف امام -علیه السلام- آن است که بلا و گرفتاری مؤمن از طرف خدای سبحان به منزله سوغاتی و هدیه ای است برای او مثل سوغاتی و هدیه که یک شخص وقت مراجعت از سفر و غیبت برای اهل خانواده اش می آورد و آن ها را خوشحال می سازد و [خدا] مؤمن را از دنیا پرهیز می دهد، چنان که طبیب مریض را پرهیز می دهد. بلاها و گرفتاری های انسان ها دارای انواعی و مراتبی است. منظور امام -علیه السلام- در این حدیث شریف، بلایی است که خدای سبحان برای بنده اش تقدیر فرموده است. این نوع بلا سبب نزول امواجی از رحمت و برکات خدای سبحان به بنده ها خواهد بود.

لازم به ذکر است که حتی بلائی که عامل و سبب آن خود یک شخص مؤمن باشد و یا سبب آن افراد دیگری از انسان ها ، باز هم برای او اجر و پاداشی خواهد داشت و موجب پاک شدن و از بین رفتن گناهان او در دنیا و دریافت پاداش ها و نعمت های بهشتی در آخرت خواهد شد.

از دیدگاه سخنان و آموزش های پیامبران خدا و ائمه اهل البیت -علیهم السلام- گرفتاری ها و درد و رنج ها و حزن و اندوه ها و محرومیت های بندگان سبب لذت ها و پاداش ها و نعمت های عظیم اخروی حتی گاهی هم دنیوی خواهد شد. به طور کلی هر حادثه ای که فشاری بر روح انسان مؤمن وارد کند سبب تزکیه و تصفیه روح او از آثار گناهان خواهد شد. اما درباره ی کافران این جریان صورت دیگری خواهد داشت.

از امام صادق -علیه السلام- هم نقل شده است که فرمود :

«إنّه لَيكونُ لِلعبدِ مَنزِلةٌ عند اللّه ِ فما يَنالُها إلاّ بإحْدى خَصْلتَينِ : إمّا بذَهابِ مالِهِ أو ببَلِيّةٍ في جَسدِهِ»^(۲) یعنی: برای بنده نزد خداوند مقامی است، که به آن نمی رسد جز از ناحیه ابتلاء در بدن (بیماری)، یا از ناحیه از بین رفتن مال و دارائی او.

باز در کلام دیگری امام صادق -علیه السلام- فرمود:

«إنّ في الجَنّةِ مَنزِلةً لا يَبلُغُها عبدٌ إلاّ بالابْتِلاءِ في جَسدِهِ»^(۳) یعنی: در بهشت مقام و منزلتی وجود دارد که بنده ای به آن نمی رسد جز از ناحیه ابتلاء در بدنش یعنی بیماری.

۶- و باز از امام باقر -علیه السلام- نقل شده است که فرمود:

«إنَّ اللّه َ تباركَ و تعالى إذا أحَبَّ عبدا غَتَّهُ بالبلاءِ غَتّا و ثَجَّهُ بالبلاءِ ثَجّا ، فإذا دعاهُ قالَ : لَبَّيكَ عبدي ، لَئنْ عَجّلْتُ لكَ ما سَألتَ إنّي على ذلكَ لَقادرٌ، و لكنِ ادَّخَرْتُ لكَ، فما ادَّخَرتُ لكَ خيرٌ لكَ»^(۴) یعنی: هرگاه الله تبارک و تعالی بنده ای را دوست بدارد، او را در بلا غوطه ور سازد و بلا را مثل باران بر او فرو ریزد، وقتی بنده ای [برای رفع بلاها] دعا کند، خدا می فرماید: «لبیک» بنده من، اگر آنچه را درخواست می کنی سریعاً به تو عطا کنم، بر این کار قادر هستم اما اگر آن را برای تو ذخیره کنم، برای تو بهتر خواهد بود.

٧- امام باقر -علیه السلام- نقل شده است که فرمود:

«وَ سُئِلَ رسول الله -صَلِّيَ اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ- مَنْ أَشَدُّ اَلنَّاسِ بَلاَءً فِي اَلدُّنْيَا فَقَالَ ص اَلنَّبِيُّونَ ثُمَّ اَلْأَمَاثِلُ فَالْأَمَاثِلُ وَ يُبْتَلَى اَلْمُؤْمِنُ عَلَى قَدْرِ إِيمَانِهِ وَ حُسْنِ عَمَلِهِ فَمَنْ صَحَّ إِيمَانُهُ وَ حَسُنَ عَمَلُهُ اِشْتَدَّ بَلاَؤُهُ وَ مَنْ سَخُفَ إِيمَانُهُ وَ ضَعُفَ عَمَلُهُ قَلَّ بَلاَؤُهُ»^(۵) یعنی: از رسول خدا -صَلِّيَ اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ- سوال شد که چه کسانی در دنیا گرفتار شدیدترین بلاها می شوند[یعنی شدیدترین بلاها در دنیا برای چه کسانی است] آن حضرت فرمود: پیامبران، سپس کسانی که به آن ها شبیه تر هستند و به ترتیب و بعد از آن، همین طور مؤمن. [در مراتب بعدی] به اندازه ایمان و اعمال حسنه خود گرفتار بلاها می شود. پس کسی که ایمانش صحیح و اعمالش نیکو باشد، بلای او شدیدتر خواهد بود و کسی که ایمانش اندک و ناچیز و عملش اندک و ضعیف باشد، بلا [و گرفتاری اش] اندک خواهد بود.

در توضیح و شرح و تفسیر احادیث فوق متذکر چند نکته می شویم با بیانی فشرده متناسب با حجم مقالات این وبسایت.

یکم: در این چند حدیث اصلی مورد بحث و احادیث مورد استناد و استشهاد، مجموعاً «بلا» ها بعنوان نوعی «نعمت» تلقی شده است و این موضوع احتیاج به توضیحاتی دارد!

چون غالباً در ذهن و عقاید عامه مردم بلاها –به معنی عرفی- مقابل نعمت ها قرار می گیرند و انسانها غالباً از بلا ها استقبال نمی کنند و ابتلاء به آنها را نوعی خسران تلقی می کنند و گاهی از پروردگارشان می خواهند آنها را از ابتلاء و گرفتار شدن به بلاها معاف کند و به آنها عافیتی از مقابل بلاها عطا کند.

این دیدگاه از غفلتی درباره زندگی دنیا و تفاوت آن با زندگی اخروی نشـأت می گیرد. در نظام زندگی عرفی حوادثی برای انسانها روی می آورد که آرامش و لذت روحی آنها را دچار اختلال می کند و آنها بجای لذت بردن از زندگی و جریان آن به درد و رنجی مبتلا می شوند. طبیعی است که اگر یک انسان به جای تأمین شدن نیازهای خود و لذت بردن از زندگی و رفاه و اسایش دچار سختی و محرومیت ها و خسارت ها شود، آن حوادث برای او نامطلوب خواهد بود! حال باید دید چرا در احادیثِ معلمان آسمانی بلاها نوعی نعمت تلقی شده و به منزله جایزه یا سوغاتی برای مؤّمن محسوب شده است.

جواب حکیمانه و قانع کننده برای این سؤال آن است که زندگی دنیوی در حقیقت زمان و فرصت آماده شدن برای رسیدن به یک مقصد متعالی و مطلوب می باشد و سختی ها و بلا های آن سبب آماده شدن بیشتر برای رسیدن به آن مطلوب می شود ، آن مقصد مطلوب همان زندگی اخروی است و ارزش ها و لذت های زندگی (مقصد) آفرینش آن مقدار مطلوبیت دارد که هر رویدادی باعث نزدیک تر شدن به آن شود، دلپذیر و دلنشین خواهد بود، حتی اگر آن رویداد رنج دهنده و پرهزینه باشد. در بعضی از مقالات قبلی گفته شد که امیرالمؤمنین علی –علیه السلام- زندگی دنیوی را زمان تمرین و آماده شدن برای مسابقه و برنده شدن در آن تشبیه فرموده بطوریکه نتیجه برنده شدن در آن ، ورود به بهشت و مردود شدن در آن منتهی به سقوط در جهنم می شود .

امام –علیه السلام- در این زمینه فرمود:

«أَلَا وَ إِنَّ الْيَوْمَ الْمِضْمَارَ وَ غَداً السِّبَاقَ وَ السَّبَقَةُ الْجَنَّةُ وَ الْغَايَةُ النَّارُ»^(۶) یعنی: امروز، زمان تمرین است و فردا روز مسابقه[سبقت]، نتیجه سبقت ورود به بهشت و نتیجه مردود شدن[عقب ماندن] سقوط در جهنم است.

طبیعی است که لذت عاقلانه و حکیمانه یک ورزشکار بعد از برنده شدن در مسابقه حاصل می شود و نه زمان تمرین های سنگین در مسیر آماده شدن برای مسابقه. اما انسانها کوتاه فکر لذت آنی و فوری را طالبند، و نه لذتهای مستمر پایدار.

ادامه دارد…

پاورقی ها:

١.اصول کافی، شیخ کلینی، کتاب الایمان و الکفر، باب ، ما اخذه الله علی المؤمن من الصبر… حدیث١٧
٢. همان، حدیث۲۳ (انتشارات علمیه اسلامیه ج۳ ص۳۵۶)
۳.همان، حدیث۱۴ (انتشارات علمیه ج۳ ص۳۵۴)
۴. همان، باب شدة ابتلاء المؤمن حدیث۷ (نسخه انتشارات علمیه اسلامیه ج۳ ص۳۵۲)
۵.اصول کافی، شیخ کلینی، کتاب الایمان و الکفر، باب شدة ابتلاء المؤمن حدیث۲ (نسخه انتشارات علمیه اسلامیه ج۳ ص۳۵۱)

۶- نهج البلاغه، خطبه ۲۸