کلام ایام تاریخی -۶۰۱، شکوه محبت پیامبر خدا- صلی الله علیه وآله و ماه شعبان
بخش دوم*
در شماره قبلی روایاتی را از ذوات مقدسه معلمان آسمانی – علیم السلام- در فضائل ماه شعبان و اعمال و عبادات معین شده برای آن ذکر کردیم و در آن نوشتار عمدتاً به ذکر اصل روایات و ترجمه آنها و توضیح مختصر بعضی از آنها اکتفاء شد.
دراین بخش به بیان و توضیح تفصیلی محورهای اصلی موضوع مورد بحث می پردازیم ، البته با رعایت روش اختصاری مورد عمل در تمام انواع مقالات . محورهای اصلی مباحث مربوط به «ماه شعبان» بلحاظ آنچه در روایات معلمان آسمانی – علیهم السلام – ذکر شده عبارتند از:
- انتساب ماه شعبان به وجود مبارک رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم)
- محبت به رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – و آثار آن در زندگی انسانها
- زمینه مساعد برای دریافت برکات خدای سبحان در ماه شعبان
- عبادات و اعمال معین شده برای ماه شعبان
- روزه ماه شعبان
- استغفار در ماه شعبان
- صدقه دادن در ماه شعبان
- شفاعت رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – برای روزه داران در ماه شعبان
- صلوات فرستادن بر رسول خدا در ماه شعبان
- رشد و پرورش اعمال عبادی
- ذخیره بندگان برای روز قیامت
- اعانت برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم)
- شعبان برترین و پر فضیلت ترین ماه بعد از ماه رمضان
- آمادگی برای ورود به فضای ماه مبارک رمضان
- آثار دنیوی روزه ماه شعبان
انتساب ماه شعبان به رسول خدا (صلی الله علیه و آله)
ماه شعبان ماه رسول خدا – صلی الله علی و آله و سلم- نامیده شده. بطوریکه در احادیث نقل شده در مقاله شماره قبلی ملاحظه می شود، انتساب ماه شعبان به آن وجود مبارک فضیلت عظیمی است برای این ماه. و ثواب و پاداش عبادات معین شده برای آن از ناحیه این انتساب افزایش زیادی پیدا کرده است بطوریکه در روایت شماره ۲ در مقاله قبلی- از امیر المؤمنین علی – علیه السلام- نقل شده، که آن حضرت فرمود: کسی که در ماه شعبان به جهت محبت به پیامبر خدا – صلی الله علیه و آله – و تقرب بسوی خدا روزه بگیرد، خدا او را دوست خواهد داشت و او محبوب خدا خواهد بود و کرامتی از طرف خدا برای او خواهد بود و بهشت بر او واجب خواهد شد. یعنی: روزه ماه شعبان سود و فواید و برکات عظیمی برای او خواهد داشت به جهت محبت به رسول خدا – صلی الله علیه و آله وسلم- و آن سود بیشتر از حد محاسبه است. محبوب خدا واقع شدن و اهل بهشت شدن پاداش و ثوابی است که عظمت آن با معیارهای عادی متعارف بین انسانها قابل اندازه گیری نیست.
ما بحث تفصیلی در این زمینه و بطور کلی محبت رسول خدا – صلی الله علیه و آله و سلم – و آثار مبارک آن را به مقالات مربوط به ایام تاریخی ماه رجب و ماه شعبان موکول می کنیم که در ادامه این مقالات خواهد آمد. ان شاء الله تعالی.
زمینه مساعد برای دریافت برکات کثیر و متعالی خدای سبحان در ماه شعبان
در بعضی از مباحث در مقالات قبلی اشاراتی شد به اینکه از ناحیه پروردگار عالمیان نظام خاصی برای انتقال رحمت و برکات او به فضای زندگی انسانها برقرار می باشد، یکی: نظام عادی و متعارف که در زمانها و مکانهای مختلف و برای عموم انسانها است و دومی: اختصاص به زمانها و مکانها و افراد خاصی از انسانها دارد.
نظام عادی انتقال رحمت و نعمت های خدای سبحان به انسانها جلوه های آشکاری در حیات فعلی و طبیعی و ظاهری آنها دارد. مثل قوانین و اراده های حاکم در وجود انسانها و بیشتر در اجسام و ابدان و اعضاء ابدان آنها از نوع شنوائی و بینائی و تکلم و راه رفتن و غذا خوردن و فعالیتهائی دیگری از نظائر آنها. همچنین در تابش آفتاب و انتقال نور و حرارت آن به زمین و فضای زندگی انسانها و آمدن باران و جریان آب و خواصی که بدون دخالت انسانها و بطور طبیعی در گیاهان و درختان وجود دارد.
شبیه این نمونه ها در رفتارهای جانداران و خواص و قوانین حاکم به زندگی آنها بصورت عمومی و بطور مستمر ملاحظه می شود و این نظامات و امثال آنها بدون دخالت انسان و افعال او در فضای زندگی فعلی انسانها، از ناحیه این نظامات و قوانین حاکم بر موجودات از اراده خدای سبحان برقرار است.
دومی: نظام انتقال رحمت و برکات خدای سبحان است که به زمانها و مکان ها و افعال خاص انسان ها ارتباط دارد و بعضی از آنها اختصاص به گروهی از انسانها دارد.
که در زمانها و مکانهای خاصی قرار گرفته اند و یا موفق به انجام اعمال خاصی می شوند. یعنی در بعضی از زمانها مراتب خاصی از رحمت خدای سبحان بطرف فضای روحی انسانها، و حتی فضای زندگی ظاهری و دنیوی و جسمانی آنها جریان می یابد. همچنین در بعضی مکانها این نوع وضعیت خاص برقرار می شود.
دیگر اینکه: اعمال انسانها در وضعیت روحی آنها جهت دریافت رحمت و برکات بیشتر مؤثر می باشد و تأثیرات اساسی به وجود می آورد و ظرفیت روحی آنها را جهت نزول مراتب متعالی رحمت و نعمتها و برکات پروردگار عالمیان افزایش می دهد.
حاصل کلام اینکه جهت جریان مراتب برتر عنایات و نعمت های بیشتر و برتر خدای سبحان به بنده ها و بالخصوص به فضای روحی – حتی فضای زندگی جسمانی- اهل ایمان حصول شرایطی مورد نیاز است و از جمله آن شرایط و در رأس آنها چهار عامل اساسی دخالت دارد و آن چهارتا عبارتند از:
- وضعیت و شرایط زمانی
- وضعیت و شرایط مکانی
- انجام اعمال معین و خاص از طرف انسانها بطور عمومی و از طرف اهل ایمان بطور خاص
- وضعیت روحی انسان ها
درباره هر یک از عناوین فوق الذکر بیان مختصری عرض می کنیم:
در بعضی از زمانها در وضعیت روحی و حتی جسمی انسانها تغییراتی روی می دهد! یک وقت انسان دارای نشاط بیشتری است برای بعضی از اعمال مثل مطالعه کتاب و مجالست با افراد خانواده و بستگان و دوستان ، و مثل ورزش و پیاده روی و تماشای گلها و درختان و حیوانات یا فیلمهائی از رفتار های آنها و اعمال دیگری مثل : صرف غذا و امثال آنها.
اما گاهی برعکس، نشاطی در خود نمی یابد و بعضی از کارها را از روی ناچاری انجام می دهد، مثلا میل به غذا خوردن و مجالست با افراد خانواده و بستگان و دوستان در خود احساس نمی کند و بلکه از روی ناچاری و با حالت عدم تمایل به بعضی از مجالس می رود و ناچار مقداری غذا صرف می کند، حتی برای انجام اعمال عبادی هم با وجود عظمت و قداست و فواید کثیر آن اعمال، در وجود خود سستی و عدم نشاط احساس می کند.
امیرالمؤمنین علی –علیه السلام- در این زمینه می فرماید:
« إِنَّ لِلْقُلُوبِ إِقْبَالاً وَ إِدْبَاراً؛ فَإِذَا أَقْبَلَتْ فَاحْمِلُوهَا عَلَى النَّوَافِلِ، وَ إِذَا أَدْبَرَتْ فَاقْتَصِرُوا بِهَا عَلَى آلْفَرَائِضِ » یعنی : برای قلب ها اقبالی(روی آوردنی و نشاطی) هست و ادباری (روی برگردانی) پس زمان اقبال [روی آوردن] آنها، مستحبات را هم به آنها عرضه کنید و اما زمان ادبار[روی گرداندن] آنها پس تنها به واجبات اکتفاء کنید.(۱)
در کلام دیگری هم فرمود:
« إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ تَمَلُّ کَمَا تَمَلُّ الأَبْدَانُ، فَابْتَغُوا لَهَا طَرَائِفَ الْحِکْمَةِ » یعنی : این قلبها هم مثل بدنها مبتلا به ملامت (فرسودگی و بی نشاطی) می شوند، پس [برای رفع چنین حالتی] برای آنها حکمت های لطیف و تازه بجوئید.
در زمانهای خاصی انسانها نشاط روحی بیشتری پیدا می کنند مثل وقتی که رفتار های کریمانه و توأم با مهر و محبت و احترام به دیگران از افرادی ظاهر می شود و یا خود آنها انجام می دهند، یا زمان برگزاری جشن ها و مهمانی ها و گردش ها و مسافرت ها و دیدار بستگان و دوستان و امثال آنها. بالخصوص اعیاد مذهبی و ملی و خاطره انگیز و یادآوری خاطره های لذتبخش یا ساعاتی از روزها و شب ها.
همچنین در مکانهای خاصی هم انسان ها نشاط بیشتری در روح خود احساس می کنند مثل باغها و گردش گاه ها و خارج از شهرها و خیابانهای شلوغ و مساجد و زیارتگاهها و مجالسی که جریان سرورآور عقد و ازدواج در آنها برقرار می شود.
بعد از این بیان و توضیحات مقدماتی عرض می کنیم: در ماه شعبان فضای معنوی بسیار گسترده و نورانی برای قلوب انسانها پدید می آید. در ایام این ماه عظیم و نورانی ارتباط و اتصال خاصی و در مرتبه بسیار برتری بین عالم انسانها باعالم «ربوبیت» پروردگار عالمیان برقرار می شود و درهای رحمت و برکات خاصی ازطرف خدای سبحان به روی بنده ها باز می شود.
جریان رحمت فوق عادی خداوند، در ایام و لیالی این ماه عظیم، آلودی روحی انسانها را پاک می کند و امکان شستشوی کامل روحی برای انسانها به وجود می آید.
اعمال عبادی عادی انسانها در این ماه آثار مبارک بیشتری در زندگی روحی و حتی جسمی او به وجود می آورد و فواید بیشتری برای او خواهد داشت . اما اعمال اختصاصی و فوق عادی او ثمرات و فواید و ارزش و قیمت چندین برابر و گاهی ده ها و بلکه هزاران برابر اوقات عادی برای او خواهد داشت.
این نظام معنوی در ایام و لیالی ماه نورانی شعبان در عالم برقرار است و این ازدیاد ثواب و آثار از ناحیه قدرت و کریمیت پروردگار عالمیان، در فضای زندگی انسانها برقرار می شود و قدرت و دارائی و کریمیت پروردگار عالمیان بی پایان است و هرگز و در هیچ شرایطی نقصان پیدا نخواهد کرد.
بعضی از اعمال سفارش شده در این ماه ، حتی معادل هزار برابر پاداش سایر ایام را خواهد داشت. بطوریکه از امام صادق –علیه السلام- نقل شده است که فرمود:
« صَوْمُ شَعْبَانَ كَفَّارَةُ الذُّنُوبِ الْعِظَامِ » تا اینکه فرمود: « إِنَّ مَنِ اسْتَغْفَرَ فِي شَعْبَانَ كُلَّ يَوْمٍ سَبْعِينَ مَرَّةً كَانَ كَمَنِ اسْتَغْفَرَ فِي غَيْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ سَبْعِينَ أَلْفَ مَرَّةٍ »(۳) یعنی : هر کس در ماه شعبان هفتاد بار استغفار کند مثل کسی است که در ماهای دیگر هفتاد هزار بار استغفار کند.
درباره وضعیت و شرایط مکانی اعمال انسانها در این نوشتار وارد بحث نمی شویم و طرح موضوع احتیاج به فرصت مناسب دیگری دارد و قبلاً هم در این زمینه مطالبی در بعضی مقالات نوشته شد. و بحث حاضر را درباره اعمال ماه عظیم شعبان ادامه می دهیم .
الیاس کلانتری
پاورقی ها:
۱ – نهج البلاغه، بخش حکمتها، شماره ۳۱۲
۲ – نهج البلاغه، بخش حکمتها، شماره ۱۹۷
۳ – وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملی ، کتاب الصوم، ج ۷ ، ص ۳۸۰ ، حدیث ۶